Του ΒΑΣΙΛΗ ΝΕΔΟΥ

Πριν από το τέλος του Ιουνίου ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης θα ταξιδέψει ξανά στη Βόρεια Αφρική. Αυτή τη φορά θα κάνει δύο στάσεις, μία στην Τρίπολη και μία στη Βεγγάζη, προκειμένου να έχει επαφές τόσο με την κυβέρνηση της Εθνικής Ενότητας (GNU) υπό τον Αμπντουλχαμίντ Ντμπέιμπα, όσο και με τους de facto ιδιοκτήτες της Ανατολικής Λιβύης, δηλαδή τη Βουλή των Αντιπροσώπων υπό τον Ακίλα Σάλεχ και τον Εθνικό Λιβυκό Στρατό (LNA) του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, ο οποίος έχει ορίσει ως αρχηγό των ενόπλων τμημάτων τον γιο του, Σαντάμ Χαφτάρ.

Μέχρι πρότινος η διαφορά της Ανατολής με τη Δύση, σε ό,τι αφορούσε τουλάχιστον την Ελλάδα, ήταν ότι η Βεγγάζη βρισκόταν σταθερά στο αντιτουρκικό στρατόπεδο. Και πρόσφερε στην Αθήνα το πολύ ρεαλιστικό επιχείρημα απόρριψης του τουρκολιβυκού μνημονίου, καθώς αυτό ουδέποτε είχε κυρωθεί από την εθνοσυνέλευση που έδρευε αρχικά στο Τομπρούκ και πλέον εδρεύει στη Βεγγάζη.

Εμειναν στους συμβολισμούς

Το στρατόπεδο Χαφτάρ τα συζητάει πλέον και αυτά, καθώς φαίνεται ότι οι Τούρκοι έχουν κάνει αρκετά βήματα στην προσπάθεια να προσεγγίσουν και τη Βεγγάζη, με μεθοδικό τρόπο.

Τα σήματα της τουρκικής επιχείρησης γοητείας ήταν αρκετά, ωστόσο είχε προηγηθεί η αποτυχία της Αθήνας να ακολουθήσει μια πολιτική που θα παρείχε αποτελέσματα, από την επομένη κιόλας της περίφημης επίσκεψης του Χ. Χαφτάρ στην Αθήνα (Ιανουάριος 2020) και έπειτα, παρά την αρχική κινητοποίηση.

Τα πρώτα δύο χρόνια ακολούθησαν βήματα υψηλού συμβολισμού. Η Ελλάδα από τον Ιούλιο του 2021 ήταν μία από τις μόλις τρεις χώρες που είχαν προξενείο στη Βεγγάζη (μαζί με την Αίγυπτο και την Ιταλία).

Ακολούθησαν τα αιτήματα από την πλευρά της Βεγγάζης, τα περισσότερα εκ των οποίων η Ελλάδα αποτύγχανε να ικανοποιήσει. Η πλευρά Χαφτάρ είχε ζητήσει κάποια πυρομαχικά όπλων παλαιού τύπου (πυροβολικού και σφαίρες), που η Αθήνα δίσταζε να παράσχει.

Είχαν γίνει κάποιες ακόμα συζητήσεις για οικονομική συνεργασία, με πλέον χαρακτηριστική την κάλυψη κάποιων αναγκών της Ανατολικής Λιβύης σε καταναλωτικά αγαθά, μέσω πλοίων που θα μετέβαιναν από την Ελλάδα στο λιμάνι της Βεγγάζης.

Μάλιστα η Ελλάδα χρηματοδότησε μέσω προγράμματος του ΟΗΕ (World Food Program) την αποκατάσταση τμήματος του λιμανιού της Βεγγάζης (αποθήκη εμπορευματοκιβωτίων και διάδρομος σύνδεσης δύο προβλητών), ως σημείου εισόδου για την ανθρωπιστική βοήθεια προς το Σαχέλ και την υποσαχάρια Αφρική.

Εγιναν προσπάθειες για αναβίωση των επαφών με τη Βεγγάζη και σε εμπορικό επίπεδο, αρχικά με κάποια πρόταση ακτοπλοϊκής σύνδεσης, ή μιας αεροπορικής γραμμής προς την Κρήτη ή την Αθήνα από μια μικρή εταιρεία, ωστόσο και αυτές οι προσπάθειες ναυάγησαν.

Η γενικότερη απουσία αποτελεσμάτων στην προσπάθεια της κυβέρνησης τα τελευταία πέντε χρόνια για αναβίωση των εμπορικών ή άλλων οικονομικών σχέσεων οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στον ελληνικό επιχειρηματικό κόσμο, ο οποίος είναι εξαιρετικά σκεπτικός να λάβει ρίσκο σε μια χώρα που είναι χωρισμένη σε δύο de facto κράτη. Επιπλέον, τα χρέη που έχει η Λιβύη έναντι ελληνικών επιχειρήσεων μετά την πτώση του Καντάφι και τα πρώτα χρόνια του εμφυλίου πολέμου παραμένουν αρρύθμιστα.

Η χαλάρωση

Ειδικά μετά τον Φεβρουάριο του 2023 και τη σταδιακή εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, καθώς επίσης φάνηκε ότι οι επενδύσεις για έρευνες εντοπισμού υδρογονανθράκων από τους αμερικανικούς κολοσσούς στα νοτιοδυτικά της Κρήτης με βάση τα όρια του νόμου Μανιάτη (Chevron, ExxonMobil) θα συνεχιστούν, η Αθήνα κάπως χαλάρωσε τις επαφές με τη Λιβύη.

Είναι δεδομένο ότι πολύ σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η αποτυχία της Ελλάδας να ανταποκριθεί ως εταίρος για το φιλικό καθεστώς της Βεγγάζης τον Σεπτέμβριο του 2023, όταν η κακοκαιρία «Daniel» σάρωσε την ανατολική Λιβύη και συγκεκριμένα οδήγησε στην καταστροφή της πόλης Ντέρνα, με χιλιάδες νεκρούς.

Τότε η Ελλάδα επιχείρησε να οργανώσει μια μικρή αποστολή βοήθειας, η οποία κατέληξε στην τραγωδία της 17ης Σεπτεμβρίου 2023, που οδήγησε στον θάνατο τριών Ελλήνων στρατιωτικών και των Αντζελας-Μόιρας και Φίλιπ-Αντώνιου Μανδαλιού, δύο νέων ομογενών που εθελοντικά και με ζήλο συνέχιζαν το έργο του πατρός τους Κανάκη, ο οποίος εκπροσωπούσε τη μικρή αλλά δυναμική κοινότητα της περιοχής. Τότε η Τουρκία έστειλε αρματαγωγά με περίπου 400 άτομα προσωπικό, έστησε κινητά νοσοκομεία και υποστήριξε τη φατρία του Χαφτάρ πολύ εντατικά.

Τον Νοέμβριο του 2024, έπειτα από κάποιες συζητήσεις, άνοιξε ξανά και το προξενείο της Τουρκίας στη Βεγγάζη, με έκταση και παρουσία πολύ μεγαλύτερη από ποτέ. Η τουρκική κατασκευαστική παρουσία είναι ήδη εντατική, ενώ τον περασμένο Απρίλιο έγινε και η πρώτη επίσκεψη του γιου του Χαφτάρ, Σαντάμ, στην Κωνσταντινούπολη.

Οι Τούρκοι έχουν εκφράσει την προθυμία τους να εκπαιδεύσουν και στρατιωτικούς των πολιτοφυλακών της Ανατολικής Λιβύης, τομέα στον οποίο επίσης η Ελλάδα στο παρελθόν είχε κινηθεί εξαιρετικά διστακτικά.

Στην Τουλόν

Ο Σαντάμ Χαφτάρ αντιμετωπίζεται και από τη Δύση ως επίσημος αντιπρόσωπος των ενόπλων δυνάμεων της Ανατολικής Λιβύης, γι’ αυτό και την περασμένη Δευτέρα 2 Ιουνίου βρέθηκε στην Τουλόν, προσκεκλημένος του Πιερ Σιλ, αρχηγού των χερσαίων δυνάμεων της Γαλλίας, σε συμπόσιο των ομολόγων του της Μεσογείου.

Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι στην παρέμβασή του ο Σαντάμ Χαφτάρ δεν αναφέρθηκε ούτε μία φορά στον ρόλο της Ελλάδας, ενώ αντιθέτως είχε πολλά θετικά να πει για την Τουρκία.

Επιχειρώντας να ισορροπήσει την κατάσταση, πρότεινε στον, επίσης παρόντα, αρχηγό ΓΕΣ Γιώργο Κωστίδη να επισκεφθεί την Ελλάδα. Σε κάθε περίπτωση, πιθανή διοργάνωση επίσκεψης του συγκεκριμένου υιού Χαφτάρ στην Ελλάδα δεν είναι ζήτημα στρατιωτικής διπλωματίας, αλλά αποτελεί πολιτική απόφαση.

Το κλίμα, πάντως, αλλάζει στην Ευρώπη και για την Τρίπολη, που τα τελευταία έξι χρόνια λειτουργεί ως ένα άτυπο τουρκικό βιλαέτι. Η Τρίπολη έχει ζητήσει από τις αρχές του προηγούμενου μήνα να μην ανανεωθεί η απόφαση 2733 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που προέβλεπε επιτήρηση της κίνησης πλοίων προς τη Λιβύη, προκειμένου να τηρηθεί το εμπάργκο όπλων.

Σε αυτό το πλαίσιο, υπενθυμίζεται, είχε δημιουργηθεί η αποστολή «Ειρήνη» της Ε.Ε., την οποία οι Τούρκοι –πάντως– παρακάμπτουν αρκετές φορές ή και αρνούνται τον έλεγχο από πολεμικά πλοία κρατών-μελών της Ε.Ε. Στα μέσα Μαΐου οι Γάλλοι πρότειναν στον κ. Ντμπέιμπα η αποστολή να πάρει μια τεχνική παράταση (technical rollover) 6 έως 9 μηνών, κάτι που βρίσκει σύμφωνους και τους Ιταλούς. Ενδιαφέρον σε όλη αυτή την υπόθεση είναι ότι η Ουάσιγκτον απείχε πλήρως από οποιαδήποτε προσπάθεια άσκησης πίεσης προς την Τρίπολη για το συγκεκριμένο θέμα.

Τουρκικό «πόδι»

Η Τουρκία είναι η μοναδική χώρα που έχει αναπτύξει επίγεια, θαλάσσια και εναέρια οπλικά συστήματα στη Λιβύη, ενώ εκπαιδεύει τις δυνάμεις της Τρίπολης από το 2019 και έπειτα. Πέρα από τα αντιαεροπορικά συστήματα, η Αγκυρα έχει προμηθεύσει την Τρίπολη –και εκπαιδεύει και τους χειριστές– με μη επανδρωμένα αεροχήματα μάχης (UCAV) τύπου TB-2 (Bayraktar) και Akinci.

Για τους Τούρκους πρόκειται για την απόκτηση και σημαντικής εμπειρίας σε αποστολές συλλογής πληροφοριών, καθώς επίσης της αξιοποίησης των αποτελεσμάτων και για λόγους προώθησης της αξίας αυτών των προϊόντων τους.

Τα UCAV της Τουρκίας εδρεύουν στο αεροδρόμιο της Μισράτα. Μάλιστα στις αρχές του χρόνου καταγράφηκε ένα ενδιαφέρον περιστατικό. Ενα Akinci συνετρίβη στα σύνορα Λιβύης και Τυνησίας στις 28 Ιανουαρίου λόγω κάποιας τεχνικής βλάβης (άρχισε να χάνει ύψος στα 40.000 πόδια και κόπηκε το ένα φτερό του στα 28.000), γεγονός το οποίο προκάλεσε συναγερμό στην τουρκική βάση.

Τα συντρίμμια του Akinci, πάντως, δεν περισυνελέγησαν από τους Λιβύους, αλλά από στελέχη των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων και Σύρους μισθοφόρους. Η παρουσία Σύρων μισθοφόρων στη Λιβύη είναι σταθερά σημαντική και τις τελευταίες εβδομάδες ο αριθμός τους φαίνεται να έχει αυξηθεί ξανά.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Καθημερινή της Κυριακής” στις 8 Ιουνίου 2025