Βαλκάνια: το «προηγούμενο» μεταβολής συνόρων να μην αποτελέσει «πρότυπο»

Στο τεύχος του Σεπτεμβρίου 2019, εκτενώς αναφέρθηκα στο τρίγωνο των σχέσεων με ΗΠΑ και Τουρκία, καθώς και στην Αλβανία. Φυσική, συνεπώς, συνέχεια αποτελεί η -αναπόφευκτη όπως φαίνεται- αλλαγή συνόρων και μείζων ανταλλαγή εδαφών που κυοφορείται μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου.

Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά όσο φαίνονται. Ή, μάλλον, όπως τα προβάλλουν δημόσια οι επισπεύδοντες στις δύο χώρες πολιτικοί ηγέτες και οι αρχιτέκτονες του σχεδίου.

Κατ’ αρχήν ας διατυπώσω ένα γενικής εφαρμογής συμπέρασμα: με ή χωρίς διεθνείς Συμφωνίες και Αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, τα Δυτικά Βαλκάνια θα εξακολουθήσουν να χαρακτηρίζονται από ρευστότητα επιλογών, πολιτικών ακόμη και συνόρων. Δυστυχώς, παρότι τέσσερις χώρες (Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία, Κροατία ) που μετέχουν του σχήματος της Διαβαλκανικής Συνεργασίας είναι κράτη- μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ, τα Βαλκάνια εξακολουθούν, όπως δείχνουν οι εξελίξεις, να αποτελούν περιοχή διεθνών πειραματισμών.

Καταστατικός Χάρτης ΟΗΕ

Το Άρθρο 2 του Καταστατικού Χάρτου του ΟΗΕ, που αφορά στους στόχους και στις αρχές του, αναφέρει ειδικότερα (Άρθρο 2, παράγραφος 4) ότι «…όλα τα Μέλη [του ΟΗΕ] θα απέχουν στις διεθνείς τους σχέσεις από την απειλή ή χρήση βίας (σ.σ.: στρατιωτικής εννοείται) κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους ή κατά οποιονδήποτε άλλο τρόπο ασύμβατο με τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών». Πρόκειται για θεμελιώδες Άρθρο της Χάρτας του Αγίου Φραγκίσκου. Ρητώς απαγορεύει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις (χρήση βίας) κατά της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών-μελών των Ηνωμένων Εθνών. Με βάση το συγκεκριμένο Άρθρο 2, το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει υιοθετήσει σειρά καταδικαστικών αποφάσεων σε βάρος πληθώρας κρατών για παράνομη εισβολή και κατοχή ξένων εδαφών.

Εδώ όμως, ας σημειώσουμε ότι η Σερβία είναι μεν μέλος του ΟΗΕ, ενώ το Κόσοβο δεν είναι. Στο πακέτο των -υπό εξέλιξη- διαπραγματεύσεων μεταξύ Πρίστινας και Βελιγραδίου (κυρίως όμως στο μυαλό και στις κινήσεις των διεθνών παραγόντων), η μεγάλη εικόνα της λεγόμενης τακτοποίησης των εκκρεμοτήτων στα Βαλκάνια περιλαμβάνει ως επόμενο βήμα και τη συναινετική (με τη συγκατάθεση Μόσχας, κυρίως, αλλά και Πεκίνου) ένταξη της Δημοκρατίας του Κοσόβου σον ΟΗΕ.

Όπως παρατηρούμε, η Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών δεν προβλέπει ρητώς αλλά και δεν αποκλείει τις εδαφικές διευθετήσεις και την αλλαγή συνόρων μέσω των προβλεπόμενων από το Χάρτη μηχανισμών διαπραγμάτευσης και συνομιλιών. Η ορθή ερμηνεία είναι ότι η συναινετική, μέσω ειρηνικών διαπραγματεύσεων, συμφωνία μεταξύ δύο μελών του επιτρέπεται, εφόσον δεν αντιστρατεύεται τους σκοπούς και τις αρχές του. Όμως οι αρχιτέκτονες του Αγίου Φραγκίσκου δεν είχαν ίσως προβλέψει την περίπτωση εδαφικών προσαρμογών και αλλαγής συνόρων μεταξύ ενός μέλους και ενός μη μέλους.

Τελική Πράξη του Ελσίνκι

Στο Ευρωπαϊκό πλαίσιο ως οδηγό έχουμε, κυρίως, τα κείμενα της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι (Αύγουστος 1975) και τη Χάρτα του Παρισιού (Νοέμβριος 1990). Ο Δεκάλογος του Ελσίνκι, δικαίως, θεωρήθηκε επί μία 25ετία (1975- 1990) ως ο θεμελιώδης Οδικός Χάρτης της συνεργασίας -και της οριοθετημένης αντιπαράθεσης θα προσέθετα- στην Ευρώπη, αλλά μέσω της αναγνώρισης της κυρίαρχης ισότητας όλων των μετεχόντων της Διαδικασίας κρατών (35 τον αριθμό το 1975) και της αναγνώρισης της πραγματικότητας των υφισταμένων μεταπολεμικών συνόρων των κρατών της (κυρίως το ζήτημα των δύο Γερμανιών).

Η Αρχή Ι (PRINCIPLE) του Δεκαλόγου «Κυρίαρχη Ισότητα, Σεβασμός των δικαιωμάτων που εμπεριέχονται στην κυριαρχία» (SOVEREIGN EQUALITY, RESPECT FOR THE RIGHTS INHERENT IN SOVEREIGNTY) προβλέπει ρητώς ότι:

…they consider that their frontiers can be changed in accordance with international law, by peaceful means and by agreement… (μετάφραση: θεωρούν ότι τα σύνορά τους μπορούν να αλλάξουν σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, με ειρηνικά μέσα και με συμφωνία)

Επιπλέον, η Αρχή IV (PRINCIPLE) της Τελικής Πράξης που αφορά στην Εδαφική Ακεραιότητα των Κρατών προβλέπει ότι:

The participating States will respect the territorial integrity of each of the participating States. Accordingly, they will refrain from any action inconsistent with the purposes and principles of the Charter of the United Nations against the territorial integrity, political independence or the unity of any participating State, and in particular from any such action constituting a threat or use of force. The participating States will likewise refrain from making each other’s territory the object of military occupation or other direct or indirect measures of force in contravention of international law, or the object of acquisition by means of such measures or the threat of them. No such occupation or acquisition will be recognized as legal

Η περιληπτική ελληνική απόδοση είναι: «τα συμμετέχοντα (ενν. 35 τότε Κράτη) θα σέβονται την εδαφική ακεραιότητα όλων των μετεχόντων. Θα απέχουν κάθε πράξης ασύμβατης με τους σκοπούς και τις αρχές των Ηνωμένων Εθνών κατά της εδαφικής ακεραιότητας, πολιτικής ανεξαρτησίας ή ενότητας οιουδήποτε κράτους και, ειδικότερα, από χρήση ή απειλή χρήσης βίας (βλ. και ανωτέρω, Άρθρο 2 παρ.4 Χάρτου). Δεν θα στοχεύουν σε στρατιωτική κατοχή εδαφών ή τη χρήσης βίας κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου …Κατοχή ή, με τον τρόπο αυτό, απόκτηση εδαφών δεν θα αναγνωριστεί ως νόμιμη». Ας θυμηθούμε ότι αυτά συμφωνήθηκαν στο Ελσίνκι ένα ακριβώς χρόνο μετά την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο και την παράνομη κατοχή του 40% των εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας!

Χάρτα του Παρισιού για μία Νέα Ευρώπη

Η Χάρτα του Παρισιού, που υπεγράφη στις 20 Νοεμβρίου του 1990, αποτέλεσε ένα ιστορικό κείμενο στο πλαίσιο της Διαδικασίας του Ελσίνκι. Υπεγράφη μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τη διάλυση της Συνθήκης της Βαρσοβίας και την επανένωση της Γερμανίας. Μερικούς μόλις μήνες μετά την πανηγυρική της υπογραφή, αυτοκαταργήθηκε, σε πρώτη φάση με ευθύνη των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η θεμελιώδης διάταξη του Ελσίνκι που επαναλάμβανε ότι η αναγνώριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης «ισχύει σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ και τις σχετικές πρόνοιες του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν στην εδαφική ακεραιότητα των κρατών». Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης δεν μπορεί να ασκηθεί σε βάρος της αρχής της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών. Στην πραγματικότητα, το Καταληκτικό Κείμενο του Παρισιού επικύρωσε μεν τη νέα πραγματικότητα στην Ευρώπη, αλλά δεν απέτρεψε την επικείμενη, με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και της Γιουγκοσλαβίας, μαζική αλλαγή συνόρων και την ερμηνεία, κατά το δοκούν και κατά το συμφέρον, της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι.

Είναι αναποτελεσματικό και προδίδει έλλειψη ορθής ανάγνωσης των εξελίξεων της τελευταίας 30ετίας να συνεχίζουμε να ομιλούμε για την αρχή του απαραβίαστου των συνόρων, ειδικά στην ένθεν και εκείθεν των Ουραλίων Ευρώπη, τη στιγμή κατά την οποία ο αριθμός των Κρατών της ΔΑΣΕ και νυν ΟΑΣΕ (Οργανισμός για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη) από τα 35 του Ελσίνκι (1975) έχουν ήδη φθάσει ήδη τα 58. Πολλά δε από τα νέα κράτη οφείλουν την ανεξαρτησία τους ακριβώς στην παράκαμψη, διαστρέβλωση και παρερμηνεία της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι. Ειδικότερα, αυτό ισχύει στα προερχόμενα από τη -μη συναινετική- διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας κράτη και στον Καύκασο.

Το ιστορικό του Κοσόβουη επέμβαση του ΝΑΤΟ (1999)

Είναι αμφίβολο, αν η περίπτωση του Κοσόβου είναι πράγματι η τελευταία εκκρεμότητα. Στην πραγματικότητα εκτιμώ ότι το προηγούμενο της αλλαγής σημαντικών εδαφών μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου θα μπορούσε να αποτελέσει ένα προηγούμενο. Ευρύτερης χρήσης και εφαρμογής, εφόσον κριθεί ότι, κατ’ αναλογία, συντρέχουν οι συνθήκες.

Το Μάρτιο του 1999, το ΝΑΤΟ, χωρίς προηγούμενη Απόφαση-έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, ανέλαβε στρατιωτική δράση κατά της Ο. Δ. Γιουγκοσλαβίας. Η πολιτική εξήγηση και τα -δημόσια διατυπωμένακίνητρα ήταν η (πράγματι) βάναυση και σκληρή συμπεριφορά των ηγετών και των στρατιωτικών και παραστρατιωτικών δυνάμεων του Βελιγραδίου στο Κόσοβο κατά των Κοσοβάρων Αλβανών. Την εγκυρότερη όμως πολιτική αιτιολόγηση της έναρξης των ΝΑΤΟϊκών βομβαρδισμών είχε δώσει ο Πρόεδρος Μπιλ Κλίντον, με το πολυσυζητημένο διάγγελμά του, στις 24 Μαρτίου 1999. Μεταξύ άλλων ανέφερε και τα εξής:

… We act to protect thousands of innocent people in Kosovo from a mounting military offensive. We act to prevent a wider war, to defuse a powder keg at the heart of Europe, that has exploded twice before in this century with catastrophic results. We act to stand united with our allies for peace. By acting now, we are upholding our values, protecting our interests, and advancing the cause of peace….

Την εποχή εκείνη, υπηρετούσα ως Πρέσβης στην Αλβανία. Λίγοι ίσως ενθυμούνται ότι, στο διάγγελμα νομιμοποίησης της στρατιωτικής επέμβασης, ο Αμερικανός Πρόεδρος είχε αναφερθεί στον δήθεν κίνδυνο γενικότερης ανάφλεξης στα Βαλκάνια, μνημονεύοντας μάλιστα και την Ελληνική Εθνική Μειονότητα στην Αλβανία ως εξής:

…Already, this movement is threatening the young democracy in Macedonia, which has its own Albanian minority and a Turkish minority. Already, Serbian forces have made forays into Albania from which Kosovars have drawn support. Albania has a Greek minority. Let a fire burn here in this area, and the flames will spread.

Απόφαση 1244 Συμβουλίου Ασφαλείας

Η Απόφαση 1244 (10 Ιουνίου 1999) του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών περιείχε τις ακόλουθες παραγράφους που αφορούσαν στην σεβασμό της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας (περιελάμβανε τη Σερβία, το Μαυροβούνιο και την αυτόνομη-καταργήθηκε από τον Μιλόσεβιτς- περιοχή του Κοσόβου), ενώ υπενθύμιζε τη θέση του Σ.Α. για ουσιαστική αυτονομία και αυτοδιοίκηση του Κοσόβου:

• Reaffirming the commitment of all Member States to the sovereignty and territorial integrity of the Federal Republic of Yugoslavia and the other States of the region, as set out in the Helsinki Final Act and annex 2,
• Reaffirming the call in previous resolutions for substantial autonomy and meaningful self-administration for Kosovo».

Στην πράξη, το Κόσοβο ετίθετο υπό την Διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών (UNMIK). Ήδη, από το 2004, το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών είχε διαμορφώσει σαφή άποψη, βάσει των πληροφοριών που διέθετε, ότι η ανεξαρτησία του Κοσόβου ήταν απλά θέμα χρόνου (δύοτριών ετών). Η άποψη αυτή ενισχύθηκε μετά τα ενορχηστρωμένα και βίαια επεισόδια του Μαρτίου 2004 με στόχο σερβικούς πληθυσμούς στο νότιο Κόσοβο και ορθόδοξους ναούς.

Σκέψεις και εκτιμήσεις

Το Φεβρουάριο 2008, το Κόσοβο αποσχίστηκε μονομερώς από τη Σερβία και, με Διακήρυξη του Κοινοβουλίου του, έγινε ανεξάρτητο κράτος. Δεν αναγνωρίστηκε από τη Σερβία. Εν τω μεταξύ έχει αναγνωρισθεί από 114 χώρες. Πρόσφατα, άνω των 10 κρατών, που είχανεπίσημα αναγνωρίσει το Κόσοβο ως ανεξάρτητο κράτος, ανακάλεσαν την απόφασή τους. Συνεπώς, άφοβα μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι περίπου τα μισά κράτη-μέλη του ΟΗΕ έχουν αναγνωρίσει το ανεξάρτητο κράτος της «Δημοκρατίας του Κοσόβου», ενώ τα άλλα μισά δεν έχουν. Στόχος μου δεν είναι η εξαντλητική καταγραφή των θεμάτων που προκύπτουν ή ανακύπτουν από την υπό διαπραγμάτευση συμφωνία ανταλλαγής εδαφών και αλλαγής συνόρων μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου.

Επισημαίνω κυρίως τα ακόλουθα:

1. Η ευρωπαϊκή, αλλά και παγκόσμιος εμπειρία δείχνουν ότι η μεταβολή συνόρων είναι, κατά κανόνα, το αποτέλεσμα πολεμικών συγκρούσεων και όχι συνέπεια ειρηνικής διαπραγμάτευσης. Η, εν προκειμένω, ειδική περίπτωση αποτελεί μία εξαίρεση. Επιβεβαιώνει όμως την πραγματικότητα ότι βρισκόμαστε στην περιοχή όπου κυριαρχεί «η βαλκανική εξαιρεσιμότητα» ( Balkan exceptionalism).
2. H πορεία της διαδικασίας ανεξαρτητοποίησης του Κοσόβου διήρκεσε μόλις 20 χρόνια. Από την εμπρηστική ομιλία του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στο μνημείο της μάχης του Κοσσυφοπεδίου, στις 28 Ιουνίου 1989, μέχρι το Φεβρουάριο του 2008. Σε ελάχιστο, δηλαδή, πολιτικό και ιστορικό χρόνο. Ας μην το λησμονούμε.
3. Το Κόσοβο αποσχίστηκε με μονομερή Διακήρυξη ανεξαρτησίας από τη Σερβία. Η Σερβία, καίτοι δεν το έχει αναγνωρίσει, διαπραγματεύεται μαζί του την ανταλλαγή εδαφών. Άρα το θεωρεί κυρίαρχο κράτος. Δεν συνομιλείς περί αλλαγής συνόρων και ανταλλαγής εδαφών με μία οντότητα την οποία δεν αναγνωρίζεις ως ανεξάρτητο κράτος. Χωρίς μάλιστα να υπάρχει σχετική Απόφαση-πλαίσιο του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.

   

4. Γεγονός είναι -οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ το γνωρίζουμε- ότι θα είναι επίτευγμα για οποιονδήποτε Σέρβο πολιτικό -εν προκειμένω ο Πρόεδρος Αλεκσάνταρ Βούτσιτς- αν καταφέρει να αποσπάσει από το Κόσοβο και να επαναφέρει υπό την τυπική κρατική Σερβική κυριαρχία την περιοχή της Μιτροβίτσα που είναι βορείως του ποταμού Ίμπαρ (Βόρειο Κόσοβο). Το αντάλλαγμα θα είναι η εκχώρηση/παραχώρηση σερβικών εδαφών στο Κόσοβο. Ήτοι η κοιλάδα του Πρέσεβο και το Μπουγιάνοβατς που κατοικούνται πλειοψηφικά από αλβανικούς πληθυσμούς. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της Σερβίας (απογραφή του 2002), στην περιοχή ζουν συνολικά 68.000 πολίτες εκ των οποίων το 70% είναι Αλβανοί.
5. Σήμερα, πρόκειται για «ειρηνική» μέσω συνομιλιών και συναινετική ανταλλαγή πληθυσμών και εδαφών και αλλαγή συνόρων. Η αρχή όμως της διαδικασίας της (μέχρι σήμερα ατελούς, όπως δείχνουν τα πράγματα) εδαφικής ολοκλήρωσης του Κοσόβου έγινε με αναμφισβήτητη ενοχή του καθεστώτος του Μιλόσεβιτς που πυροδότησε την πολεμική επέμβαση του ΝΑΤΟ.
6. Οι επισπεύδοντες προβάλλουν το επιχείρημα ότι η δημιουργία των δύο εθνοτικά καθαρότερων γειτονικών κρατών (του Κοσόβου και της Σερβίας) θα κλείσει ένα κεφάλαιο σύγκρουσης στα Βαλκάνια και θα θέσει τα θεμέλια συνεργασίας και σταθερότητας Ας μου επιτραπεί η υπερβολή. Σήμερα, με τις ευλογίες όλων των παραγόντων της διεθνούς κοινότητας, αποδεχόμαστε ως αναπόφευκτη μία συμφωνία περί ήπιας, εθελουσίας και συναινετικής εθνοκάθαρσης σε δύο χώρες της γειτονιάς μας. Λησμονώντας ότι, μόλις 20 χρόνια αργότερα, ανατρέπονται πλήρως τα κίνητρα και οι λόγοι της στρατιωτικής επέμβασης του ΝΑΤΟ κ.λπ. το 1999.
7. Όταν το Κόσοβο αποσχίστηκε από τη Σερβία και κήρυξε την ανεξαρτησία του (Φεβρουάριος 2008), το βασικό επιχείρημα των ισχυρών διεθνών υποστηρικτών του -των ΗΠΑ πρωτίστως- ήταν ότι δεν πρόκειται να αποτελέσει προηγούμενο διότι αποτελεί μια ιδιότυπη και μοναδική περίπτωση (SUI GENERIS). Όπως αναμενόταν, αυτό δεν επιβεβαιώθηκε. Η Ρωσική Ομοσπονδία και, προσωπικώς, ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν επικαλέστηκαν το προηγούμενο του Κοσόβου, για να δικαιολογήσουν την απόσχιση από τη Γεωργία και ανεξαρτησία της Αμπχαζίας και Οσσετίας το 2008 και την απόσχιση και προσάρτηση της Κριμαίας το 2015. Άρα το Κόσοβο έχει πάψει να αποτελεί μία εξαίρεση. Μία ειδική περίπτωση.

   

8. Δεν είναι τυχαίο ότι η Μόσχα κρατά μία διακριτική μεν θετική, δε στάση στο ζήτημα της Συμφωνίας Σερβίας-Κοσόβου. Την ενδιαφέρει ως τετελεσμένο γεγονός και ως προηγούμενο στα ζητήματα που έχει η ίδια ζωτικά συμφέροντα. Το προηγούμενο αυτό θα επικαλεστεί κατά το συμφέρον της, όταν θα έλθει η ώρα (Ουκρανία, Υπερδνειστερία, Καύκασος).
9. Θεωρώ δεδομένο ότι, αν τελικά ολοκληρωθεί η Συμφωνία μεταξύ Πρίστινας και Βελιγραδίου, η Δημοκρατία της Σερβίας de jure θα αναγνωρίσει την Δημοκρατία του Κοσόβου. Αυτό είναι το βασικό και ισχυρό πολιτικό αντάλλαγμα που εξασφαλίζει ο πρόεδρος του Κοσόβου Χασίμ Θάτσι. Δεν γνωρίζω πόσο εύκολο είναι τη στιγμή αυτή. Η αναγνώριση του Κοσόβου θα είναι, παρά τις αντιδράσεις στη Σερβία, αναπόφευκτη, όταν υπογραφεί η Συμφωνία. Ταυτόχρονα, ανοίγει ο δρόμος για την ένταξη του Κοσόβου στον ΟΗΕ με τη συναίνεση της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Λ.Δ.Κίνας (Μονίμων Μελών).
10. Η Αλβανία -προσωπικά ο Πρωθυπουργός της Έντι Ράμα- στηρίζει και υπερθεματίζει τη Συμφωνία. Οι προσωπικές σχέσεις των Έντι Ράμα και Χασίμ Θάτσι με τον Πρόεδρο της Σερβίας Αλεκσάνταρ Βούτσιτς είναι πολύ καλές. Παρά τα φαινόμενα, υπάρχουν σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης και συμφέροντος και ισχυρός προσωπικός δίαυλος συνεχούς επικοινωνίας. Για την Αλβανία, ειδικότερα, είναι καθαρό ότι η οριστική διευθέτηση των σχέσεων μεταξύ των Αλβανών του Κοσόβου και της Σερβίας έχει γενικότερες θετικές επιπτώσεις για την ίδια. Εφεξής, θα συγκεντρώσει τη προσοχή της στην Ελλάδα.
11. Ενώ η συντριπτική πλειοψηφία της κοινής γνώμης στην Ελλάδα εξακολουθεί να θεωρεί ότι -λόγω Ορθοδοξίας κυρίως- ταυτίζονται τα συμφέροντα της Ελλάδος και της Σερβίας στην περιοχή των Βαλκανίων, η πραγματικότητα ήταν και είναι διαφορετική. Ουδέποτε, στη σύγχρονη ιστορία, η Σερβία επένδυσε ή σπατάλησε πολιτικό ή διπλωματικό κεφάλαιο για τη στήριξη των θέσεων της Ελλάδος. Το αντίστροφο, δηλαδή, απ’ ότι συμβαίνει -συνέβαινε μάλλον- με μία μονόπλευρη φιλοσερβική πολιτική της Ελλάδος που συχνά προτίμησε να ακολουθήσει την τάση της κοινής γνώμης. Η Σερβία πάντοτε ακολούθησε την πολιτική που επέβαλε το συμφέρον της, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις ανησυχίες -ακόμη δε λιγότερο το συμφέρον- της Ελλάδος. Στην πραγματικότητα έπραξε αυτό που θα έκανε οποιοδήποτε κυρίαρχο κράτος, χωρίς τους συναισθηματισμούς που ενίοτε διέκριναν τις εκφάνσεις της πολιτικής της Ελλάδος την τελευταία 30ετία στα Βαλκάνια. Επιπλέον, στην Αθήνα, ας έχουμε υπόψη και τα λόγια του ιστορικού ηγέτη του Κοσόβου Ιμπραήμ Ρουγκόβα ότι «τους Κοσοβάρους και τους Έλληνες δεν χωρίζει ούτε η ιστορία ούτε η γεωγραφία».

    

12. Η διαφαινόμενη σταθεροποίηση των σχέσεων και η σύγκλιση επιδιώξεων και συμφερόντων Αλβανίας, Κοσόβου και Σερβίας δεν πρέπει να μας κάνει παθητικούς παρατηρητές. Η επίλυση των ανοικτών διμερών θεμάτων με την Αλβανία υπό την μορφή μίας συμφωνίας-πακέτου είναι χρήσιμη. Υπό τον όρο ότι θα το θελήσει και η σημερινή κυβέρνηση της Αλβανίας, πράγμα για το οποίο έχω ισχυρές επιφυλάξεις. Ορθώς η κυβέρνηση της Ελλάδος και προσωπικώς ο κ. Πρωθυπουργός προτάσσουν το θέμα του σεβασμού των δικαιωμάτων της Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας. Αναμένουμε από τα Τίρανα έργα και όχι λόγια. Οι Σέρβοι που ζουν στο Νότιο Κόσοβο απολαμβάνουν μεγαλυτέρων δικαιωμάτων σε σχέση με τα δικαιώματα της Μειονότητας, για παράδειγμα, στην περιοχή της Χειμάρρας. Το Άρθρο 1 του Συντάγματος της Δημοκρατίας του Κοσόβου [Definition of State] έχει ως εξής:
    1. The Republic of Kosovo is an independent, sovereign, democratic, unique and indivisible state.
    2. The Republic of Kosovo is a state of its citizens. The Republic of Kosovo exercises its authority based on the respect for human rights and freedoms of its citizens and all other individuals within its borders.
    3. The Republic of Kosovo shall have no territorial claims against, and shall seek no union with, any State or part of any State.

    

    Η ανταλλαγή, συνεπώς, εδαφών του Κοσόβου με την Σερβία έρχεται σε αντίθεση με τα εδάφια 1και 3 του υπόψη Άρθρου. Ειδικότερα, στο εδάφιο 1, αναφέρεται ότι «η Δημοκρατία του Κοσόβου είναι ενιαία και αδιαίρετος (unique and indivisible)» . To εδάφιο 3 ρητώς προβλέπει ότι «δεν θα έχει εδαφικές διεκδικήσεις κατά και δεν θα επιδιώξει την ένωση με οποιοδήποτε κράτος ή με τμήμα οποιουδήποτε κράτους». Είναι σαφές ότι η ανταλλαγή εδαφών με τη Δημοκρατία της Σερβίας συνιστά παραβίαση των θεμελιωδών αυτών προνοιών του Συντάγματος το οποίο -υπενθυμίζω- συνετάγη και, σε μεγάλο βαθμό, επεβλήθη από τη λεγόμενη διεθνή κοινότητα. Παραβίαση του Συντάγματος, επίσης, συνιστά η -συχνά προβαλλόμενη από Κοσοβάρους και Αλβανούς ηγέτες- θέση περί ένωσης ή κατάργησης των συνόρων μεταξύ των δύο κρατών. Αν σήμερα γίνει ανταλλαγή εδαφών με τη Σερβία, γιατί να μην ενωθεί αύριο με την Αλβανία;

13. Δεν συμφωνώ με τη βολική θέση ότι «αν Κοσοβάροι και Σέρβοι συμφωνούν για αλλαγή συνόρων, εμείς δεν έχουμε πρόβλημα». Μπορεί αυτό πράγματι να ισχύει για τις Βρυξέλλες και την Ουάσινγκτον και να εξυπηρετεί το συμφέρον και της Μόσχας. Στα Βαλκάνια όμως έχει άλλη διάσταση! Θυμίζω ότι το Συμβούλιο Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αρκετά πριν από την κήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου είχε υιοθετήσει την κοινή ευρωπαϊκή θέση «κατά του διαμελισμού του Κοσόβου (σε Βόρειο και Νότιο ) και κατά της δυνατότητας ένωσής του με οποιοδήποτε γειτονικό κράτος»( Σερβία και Αλβανία). Δεν παραγνωρίζω το γεγονός ότι οι αποφάσεις και οι αρχές μεταβάλλονται και προσαρμόζονται. Αν αυτό εύκολα γίνεται αποδεκτό ως πλαίσιο πολιτικής, τότε καλόν είναι να μην τρέφουμε ψευδαισθήσεις περί πολιτικής αρχών κ.λπ. που δήθεν εδράζονται στο διεθνές δίκαιο.
14. Η «συναινετική» μεν ως αποτέλεσμα προηγηθείσας απόσχισης δε, μέσω ανταλλαγής εδαφών και μεταβολής των συνόρων, δημιουργία εθνοτικά καθαρών κρατών στην περιοχή μας θα αποτελέσει διεθνές βαλκανικό, ευρωπαϊκό και διεθνές προηγούμενο. Αν η ανάλυση στην Αθήνα είναι ότι το προηγούμενο αυτό δεν ενοχλεί ή ανησυχεί, τότε και μόνο τότε ας προσχωρήσουμε στην αποδοχή της πραγματικότητας. Αν έχουμε επιφυλάξεις, τότε ας εργασθούμε, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης κυρίως, ώστε το «προηγούμενο» να μην αποτελέσει «πρότυπο»…