Το «βυζαντινό» μέλλον των ΗΠΑ και ο 21ος αιώνας

Του Αλέξανδρου Θ. Δρίβα
Διεθνολόγος, (PhD Candidate)ερευνητής του ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ. – Ι.Δ.Ι.Σ. (Παρατηρητήριο Ανατολικής Μεσογείου)

Αναμφισβήτητα, η Ουάσινγκτον παραμένει, και μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η πιο ισχυρή μονάδα της διεθνούς πολιτικής. Οι ΗΠΑ διατηρούν συντελεστές ισχύος τόσο σε επίπεδο εύρους, όσο και σε επίπεδο βά­θους, που καμία άλλη δύναμη δεν διατηρεί στο διεθνές σύστημα. Ο Stephen Walt, στο βιβλίο Στρατηγικές αντίστασης στην Ηγε­μονία των ΗΠΑ, αναφέρει πως δεν έχει εμ­φανιστεί στο ρου της ιστορίας άλλη κυρί­αρχος δύναμη του εκάστοτε διεθνούς συ­στήματος που να κατέχει την πρωτοκαθε­δρία σε όλους τους τομείς, όπου υφαίνεται η ισχύς.¹

Η αλλαγή της δομής του διεθνούς συστήματος μετά την κατάρρευση και τον κατακερματισμό της Ε.Σ.Σ.Δ, έφερε τις ΗΠΑ να διαθέτουν όλα εκείνα τα στοι­χεία που μπορούν να αποδώσουν σε αυ­τές τον χαρακτηρισμό ως «υπερδύναμη». Προσωρινά, και μέχρι τα τέλη της τελευ­ταίας δεκαετίας του 20ου αιώνα, οι ΗΠΑ, δεν ένιωθαν κάποια απειλή. Η υπερδύναμη διατηρούσε το μονοπώλιο των μεγάλων αποφάσεων για το πώς θα διευθετηθεί το χάος που έφερε ο κατακερματισμός της Ε.Σ.Σ.Δ.

Η ανάγκη για μια νέα στρατηγική χά­ραξης εξωτερικής πολιτικής, έμοιαζε κάτι παραπάνω από αναγκαία μετά την 9/11 και τις ολέθριες εμπλοκές των ΗΠΑ σε Ιράκ και Αφγανιστάν. Η διαλεκτική σχέση που έχει η χρήση της ισχύος, με την εκάστοτε υφή των προκλήσεων/προβλημάτων, δεν έπαψε ποτέ να ισχύει. Τι άραγε άλλα­ξε στις ΗΠΑ και πώς αυτό αποτυπώνεται την τελευταία επταετία; Γιατί ο πρόεδρος Ομπάμα κατηγορείται ως ο μόνος Πρόε­δρος των ΗΠΑ που δεν διατύπωσε δόγμα αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής; Προς τα πού βαδίζουν οι ΗΠΑ και τι σχέση έχουν με την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία;

Η λατρεία στην αρχαία Αθήνα, στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και στα Ελληνιστικά Βασίλεια

Οι ΗΠΑ, δεν έχουν σταματήσει να βλέ­πουν τις δραστηριότητές τους σαν να βρί­σκονται σε απόσταση από τον υπόλοιπο κόσμο με τον οποίον διαχωρίζονται από δύο ωκεανούς. Μολονότι διαφώνησαν έντονα με τις πολιτικές της «μιαρής Ευ­ρώπης» του jus ad bellum και της αποικι­οκρατίας, δεν έπαψαν στιγμή να προκαλούν το ερώτημα που ο Niall Ferguson θέ­τει (Hegemony or Empire?, Foreign Affairs 2003), αν αποτελούν μια ηγεμονική δύνα­μη ή μια αυτοκρατορία.

Είναι πολύ σημαντικό να δούμε την επιρροή που δέχτηκαν οι ΗΠΑ στην κουλ­τούρα της εξωτερικής τους πολιτικής, εκτός από τη βρετανική. Η αρχαία Αθήνα, ως ναυτική δύναμη, και ο Πελοποννησιακός Πόλεμος δεν έπαψαν να γοητεύουν τους Αμερικανούς λήπτες αποφάσεων. Για το πώς η στρατηγική της άμεσης προσέγγι­σης μπορούσε να λειτουργήσει υπέρ τους, έδιναν προσοχή στην ιστορία της Ρωμαϊ­κής Αυτοκρατορίας. Για τον τρόπο με τον οποίον μωσαϊκά λαών και εθνοτήτων μπο­ρούν να λειτουργήσουν με προστιθέμενη αξία σε μια μεγάλη χώρα, έδιναν μεγάλη βαρύτητα στα Ελληνιστικά Βασίλεια.

Η άμεση προσέγγιση, που ξεκίνησε από τον Κόλπο και τα Βαλκάνια και έφτα­σε στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, κατέδειξε τις αδυναμίες εφαρμογής της στο σύγχρο­νο διεθνές πολιτικό περιβάλλον. Ξαφνικά, οι ΗΠΑ έθεσαν το ερώτημα του μέλλοντός τους, εκείνο το ερώτημα που θέτουν κά­ποια στιγμή όλες οι δυνάμεις που κρατούν την πρωτοκαθεδρία. Αφού η πρωτοκαθε­δρία επετεύχθη, πώς αυτή θα διατηρηθεί; Πώς θα γλιτώσει από τη νομοτέλεια του κο­ρεσμού και θα αποφύγει τα λάθη του πα­ρελθόντος;.²

Σε αυτό το ερώτημα, η ιστορία της Βυ­ζαντινής Αυτοκρατορίας, έρχεται να δώσει απαντήσεις για τις στρατηγικές που χρη­σιμοποίησε έτσι, ώστε να επιβιώσει έντε­κα αιώνες (ασύλληπτο χρονικό διάστημα) ως δύναμη του διεθνούς συστήματος. Με άλλα λόγια, ο Edward Luttwak και το έργο του The Grand Strategy of The Byzantine Empire, έχει πείσει αρκετούς δρώντες στις ΗΠΑ ότι το αμερικανικό μέλλον, βρίσκεται στο βυζαντινό παρελθόν. Τι βλέπουν οι ΗΠΑ στο Βυζάντιο; Τι επιθυμούν να μά­θουν από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτο­κρατορία;

Το νέο πολυπολικό σύστημα και ο κόσμος της έμμεσης προσέγγισης

Ο Σουν Τσου θεωρείται πατέρας της έμμεσης προσέγγισης. Το ερώτημα της έμ­μεσης προσέγγισης μοιάζει να είναι πολύ πιο κοντά στην οικονομική επιστήμη που αναζητά τους τρόπους, όπου η οικονομι­κή θυσία θα είναι πολύ πιο σύντομη-χρονικά- και ελάσσονος κόστους από το πραγματικό/προσδοκόμενο κέρδος. Η νίκη σε πόλεμο, χωρίς να υπάρξει μάχη, είναι η πεμπτουσία του τελικού στόχου της έμ­μεσης προσέγγισης. Βεβαίως, υπάρχουν και άλλοι σύγχρονοι Βρετανοί στοχαστές, όπως είναι ο Lidell Hart (βλ. The Weight of History).

Η άνοδος του πολυπολικού κόσμου (ακόμη, σχετικά σταθερού) είναι λογικό να επαναδιανέμει τα μερίδια ισχύος μεταξύ των δυνάμεων. Με αυτόν τον τρόπο, οι συντελεστές ισχύος αποκτούν μεγαλύτε­ρη σπανιότητα και η διάθεση πόρων από μία δύναμη για διεξαγωγή πολέμων, γίνε­ται δυσκολότερη, σε αυτή τη φάση. Άρα η διεξαγωγή των εχθροπραξιών, θα ήταν κερδοφόρα αν γινόταν με εναλλακτικούς τρόπους. Έτσι, στις ΗΠΑ της αυγής του 21ου αιώνα, γίνονται προσπάθειες προκειμένου η σχετική απώλεια ισχύος, που παρουσιάζουν, να μετατραπεί σε ευκαιρία ανασυγκρότησης που θα επαυξήσει την ισχύ τους.³

Πώς μπορεί όμως να βοηθήσει πρα­κτικά τις ΗΠΑ το δίδαγμα επιβίωσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας; Ο Edward Luttwak θέτει το πλαίσιο του κεντρικού επιχειρήματος της μεταφοράς των βυζα­ντινών πρακτικών στο παρόν με τον παρα­κάτω, έξοχο τρόπο: «η μεγαλοφυΐά της Βυ­ζαντινής Υψηλής Στρατηγικής έγκειται στη μετατροπή της ύπαρξης πολλών εχθρών, σε βυζαντινό πλεονέκτημα, ενεργοποιώ­ντας τη χρησιμότητα της διπλωματίας, της απάτης, της δωροδοκίας και της θρησκεί­ας, προκειμένου να κάνει τους εχθρούς να πολεμούν ο ένας τον άλλον, εκτός από το να πολεμούν την ίδια τη Βυζαντινή Αυ­τοκρατορία».

Γύρω από αυτό το επιχείρημα-προτροπή, (προτροπή προς τις ΗΠΑ από τον Luttwak) υπάρχει η δυνατότητα να μπορέ­σουμε να υποθέσουμε τον τρόπο με τον οποίον οι ΗΠΑ θα συμπεριφέρονταν στις διεθνείς τους υποθέσεις, προσεγγίζοντας -τηρουμένων των όποιων αναλογιών- το βυζαντινό τρόπο σκέψης. Ο σκοπός δια κρίνεται από τα μέσα, όπως η στρατηγική από την τακτική. Ωστόσο ο σκοπός καθο­ρίζει τα μέσα της υλοποίησής του. Ποιος είναι ο στόχος των ΗΠΑ για τον επόμενο αιώνα;

Στις 8 Μαρτίου του 1992, διέρρευσε στον αμερικανικό Τύπο, ένα πολύ σημαντι­κό έγγραφο από το αμερικανικό Πεντάγω­νο. Εντός αυτού, αναγράφεται: «ο πρώτος αντικειμενικός σκοπός μας είναι να εμπο­δίσουμε την επανεμφάνιση ενός νέου αντιπάλου.,.ο οποίος θέτει απειλή του είδους και της κλίμακας που είχε θέσει στο παρελθόν η Σοβιετική Ένωση… Το νέο επί­κεντρο που πρέπει να έχει τώρα η στρατη­γική μας είναι η παρεμπόδιση της εμφάνι­σης οποιουδήποτε δυνητικού πλανητικού ανταγωνιστή».⁵ Με άλλα λόγια, ο έλεγχος οποιασδήποτε πολιτικής αναθεώρησης του παγκόσμιου status quo που θα δώσει την ευκαιρία στις ΗΠΑ να έχουν διάρκεια ως συντηρητική δύναμη του διεθνούς συ­στήματος.

Ομοίως με τον S. Walt, ο ιδρυτής του Stratfor, George Friedman στο έργο του Τα Επόμενα 100 Χρόνια, αναφέρει: «όποια παροδικά προβλήματα κι αν έχουν οι ΗΠΑ, ο πιο σημαντικός παράγων στις παγκόσμι­ες σχέσεις είναι η τεράστια ανισορροπία οικονομικής, στρατιωτικής, και πολιτικής ισχύος (…) Αλλά έχω και ένα πιο ευρύ, πιο αναπάντεχο επιχείρημα: οι ΗΠΑ βρίσκο­νται μόλις στην αρχή της δύναμής τους. Ο εικοστός πρώτος αιώνας, θα είναι ο αμε­ρικανικός αιώνας».⁶ Συμπληρωματικά, και πάλι από τον J.J Mearsheimer, διαβάζου­με πως «(…) μόνο η απειλή ενός ενός ανταγωνστή ηγεμόνα είναι πιθανό να προσφέ­ρει επαρκές κίνητρο στις ΗΠΑ, για να ρι­σκάρουν εμπλοκή σε έναν μακρινό πόλε­μο μεγάλων δυνάμεων. Οι ΗΠΑ είναι ένας υπερπόντιος εξισορροπητής, όχι ο σερί­φης του κόσμου»

Προσπαθώντας να αθροίσουμε τα δύο επιχειρήματα/προβλέψεις των δύο, θα δι­ακρίνουμε πως οι ΗΠΑ, βρίσκονται σε μια μετάβαση ορθολογικής χρήσης της ισχύ­ος τους μέσα σε ένα λιγότερο συμμετρικό περιβάλλον από αυτό που λάμβανε χώρα στον Ψυχρό Πόλεμο.

Έτσι, λοιπόν, οι ΗΠΑ, εξετάζουν πλέον στην πράξη τα Βυζαντινά Δόγματα Εξω­τερικής Πολιτικής. Στις ΗΠΑ, εκείνοι που ανήκουν στην παρεμβατική σχολή σκέψης και θεωρούν πως η Ουάσιγκτον οφείλει να είναι ο «σερίφης» του κόσμου, αντιμετω­πίζουν την κριτική από όσους θεωρούν την εμπλοκή των ΗΠΑ σε Ιράκ και Αφγα­νιστάν, ένα μάθημα του Βιετνάμ που ποτέ δεν έγινε βίωμα. Αυτό θα θύμιζε το Δόγμα της Βυζαντινής Εξωτερικής Πολιτικής, το Imperium Romanum. Σύμφωνα με αυτό, ο «Ρωμαίος», έχει το ιερό καθήκον να φρο­ντίζει για την ανθρωπότητα, και θυμίζει τη θέση του Βιργιλίου «Μα σύ Ρωμαίε, θυμή­σου, τους λαούς θα κυβερνάς θα θεμελι­ώσεις τους κανόνες της ειρήνης, στους νι­κημένους θα είσαι μεγαλόκαρδος, στους αλαζόνες τιμωρός, αυτές θα είναι οι δικές σου τέχνες».

Ο Fulbright, εξηγεί αυτήν την πανηγυ­ρικού τύπου φράση ως «η δύναμη τείνει να ταυτιστεί με την αρετή και ένα μεγάλο έθνος είναι ιδιαίτερα επιρρεπές στην ιδέα ότι η δύναμή του, είναι στοιχείο θεϊκής εύ­νοιας, που το επιφορτίζει με μια μεγάλη ευθύνη για την τύχη άλλων εθνών (…) και πώς θα τα αναπλάσει κατά την ίδιαν αυτού, λαμπρή εικόνα και ομοίωση»!⁸

Η «εξάπλωση της δημοκρατίας» και το «ιερό» καθήκον των ΗΠΑ να παρέμβουν προκειμένου να καταφέρουν καίριο χτύ­πημα στη διεθνή τρομοκρατία, (βλ. «άξο­νας του κακού», κράτη υποθάλπτοντα τη διεθνή τρομοκρατία και όσα ακολούθησαν τον μανιχαϊστικό διαχωρισμό του κόσμου μετά την 11η Σεπτεμβρίου)⁹ δεν απέφεραν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Εν πολλοίς, εδώ οφείλεται και η αλλαγή στάσης του Προέδρου Ομπάμα στα όσα αφορούν το Ισλάμ και τον Αραβικό Κόσμο, κυρίως σε επίπεδο προσέγγισης. Όπως έγινε και με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μέχρι τον 6ο αιώνα μ.Χ, έτσι και οι ΗΠΑ, πλήρωσαν αρκετά ακριβά τον παρεμβατισμό τους στα χρόνια της προεδρίας Μπους.

Το Δόγμα της Βυζαντινής Κοινοπολιτεί­ας, φαίνεται να έχει περισσότερο ενδιαφέ­ρον για το μέλλον των ΗΠΑ. Με πολύ με­γάλη προσοχή, η σημερινή χρήση των διε­θνών οργανισμών στους οποίους οι ΗΠΑ διαδραματίζουν το σημαντικότερο ρόλο, θα μπορούσε να αποφέρει επανακαθο­ρισμό εχθρών και φίλων. Η πρακτική που υπαγορεύεται από την Ηγεμονική Σταθε­ρότητα, σύμφωνα με την οποία ο Ηγεμό­νας οφείλει να παρέχει συλλογικά αγα­θά στους ακολούθους και στους λιγότε­ρο ισχυρούς, βρίσκεται πιο κοντά σε αυ­τό το Βυζαντινό Δόγμα. Εδώ, προκύπτουν άλλα ερωτήματα: Με ποιόν τρόπο αυτή η παροχή συλλογικών αγαθών δε θα κατα­στεί ζημιογόνα για τις ΗΠΑ; Πώς θα αντι­μετωπιστούν επίδοξοι, νέοι παροχείς τέ­τοιων αγαθών;

Όταν ο Κέρβερος, δεν ελέγχεται από τον Άδη: τα αμερικανικά λάθη στην έμμεση προσέγγιση, με βυζαντινές διόπτρες

Η μελέτη της ιστορίας, για μια «νεαρά» δύναμη στις διεθνείς υποθέσεις, είναι πά­ντα επώδυνη. Άλλωστε, η ιστορία είναι αυ­τή που τελικά επιλέγει τους ίδιους της τους μαθητές.

Τα μαθήματα που εξετάζουν οι ΗΠΑ δεν προέρχονται μόνο από την τυπολογία Βιετνάμ, Ιράκ και Αφγανιστάν. Η μη προ­σεγμένη άμεση προσέγγιση εμπλοκής εί­ναι εύλογο να οδηγήσει σε δύσκολη απε­μπλοκή και σε καταστάσεις, οι οποίες θα ήταν εξαιρετικά δυσάρεστες στον Σουν Τσου και στον μέσο Βυζαντινό λήπτη απο­φάσεων. Σε μιας άλλης μορφής σύστημα από το σημερινό, σε αυτό που έλαβε χώ­ρα στον Ψυχρό Πόλεμο, οι ΗΠΑ έχουν να εξετάσουν τρία παραδείγματα τα οποία, μολονότι συνεισέφεραν στη νίκη -χωρίς μάχη- επί της ΕΣΣΔ, έφεραν δυσάρεστες εκπλήξεις μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.

Η πρώτη, αφορά την Ευρώπη. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ΗΠΑ δεν εισάκουσαν επαρκώς τις ανησυ­χίες των υπό ανασυγκρότηση -τότε- ευρωπαϊκών δυνάμεων για το ζήτημα της Γερ­μανίας. Η Δυτική Γερμανία επιλέχθηκε, για γεωπολιτικούς λόγους, να γίνει το δυτικό παράδειγμα, η θετική εμπειρία των αμερι­κανικών κανόνων οικονομίας, στα σύνο­ρα με τη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Οι ΗΠΑ βοήθησαν σημαντικά τη Γερμανία, προσπαθώντας να αποφύγουν τα λάθη των Βερσαλλιών.

Το γερμανικό οικονομικό θαύμα, συ­ντελούνταν παράλληλα με το χτίσιμο των πρώτων θεμελίων του οικοδομήματος της σημερινής Ε.Ε. Όσο η Γερμανία χρη­σίμευε σαν ανάχωμα στη σοβιετική επιρ­ροή, η ίδια, κατάφερε να εδραιώσει την κυ­ριαρχία της στην Ευρώπη. Σήμερα, η Γερ­μανία μπορεί, με τον υπουργό Οικονομι­κών της, να πει στον Αμερικανό ομόλογό του δια τηλεφώνου: «Αν έχετε 50 δις ευ­ρώ, δώστε τα στους Έλληνες, αλλιώς δεν μπορούμε να ακούμε υποδείξεις». Η εν­δυνάμωση συμμάχων κάτω από αυτήν την «Κοινοπολιτεία» (αν κάνουμε προσεκτική αναγωγή στο Βυζαντινό Δόγμα) έφυγε από τον αμερικανικό έλεγχο. Σε αυτό το διά­στημα, η Γερμανία όχι μόνο ενίσχυσε τη διεθνή της θέση αλλά και μέχρι το ζήτημα της Ουκρανίας, διατηρούσε ειδικές σχέ­σεις με τη Ρωσία.

Το ζήτημα της Κίνας, ήταν παρεμφε­ρές. Η Τριγωνική Διπλωματία του Nixon, έδωσε στις ΗΠΑ το γεωπολιτικό βάθος έτσι ώστε να εγκλωβίσει την Ε.Σ.Σ.Δ. Η Κί­να, γι’ αυτήν την παροχή υπηρεσιών, κα­τοχύρωσε την έδρα της στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και έγινε νόμιμη πυ­ρηνική δύναμη. Αντί της Ε.Σ.Σ.Δ, έγινε εκείνη η ηγέτιδα δύναμη του Τρίτου Κό­σμου και εξασφάλισε χρόνο και πόρους προκειμένου να χτίσει αυτό που μέχρι λίγο καιρό πριν, «κινεζικό οικονομικό θαύμα». Σήμερα, η Κίνα, αποτελεί εκείνη τη δύνα­μη που διαθέτει τα χαρακτηριστικά που εί­ναι πιθανό να την καταστήσουν, αναθεω­ρητική δύναμη του διεθνούς συστήματος.

Σε άλλη κλίμακα, παρεμφερή πολιτι­κή εφάρμοσαν οι ΗΠΑ με την Τουρκία. Η ξαφνική απώλεια του Ιράν, μεγιστοποίη­σε τη γεωπολιτική δυναμική της Τουρκίας που έγινε ο «νοτιοανατολικός συνοριοφύλακας» του ΝΑΤΟ. Από το 2003 και μετά, η Τουρκία αποφάσισε να επανεξετάσει τη σχέση «μηχανής-μοχλού» που διατηρού­σε με τις ΗΠΑ και εντός πλαισίων της τρι­γωνικής σχέσης μεταξύ ΗΠΑ-Ισραήλ και της ίδιας, προσπαθώντας να δημιουργήσει μια δική της περιφερειακή πολιτική. Το κοινό μάθημα, θα μπορούσε να συνοψισθεί στη φράση του Κωνσταντίνου Καραμανλή του Γηραιού, όταν για την υφή των διεθνών σχέσεων, είχε πει: «Η ιστορία, στηρίζεται στο να δαγκώνει κανείς το χέρι που τον ταΐζει». Σε αυτή τη φράση, βρίσκεται και η σημαντική λεπτομέρεια ορισμένων αμερικανικών λαθών πάνω στην ίδια την εφαρμογή της έμμεσης προσέγγισης, έστω και σε ένα άλλον τύπο διεθνούς συστήματος. Ωστόσο, τα προβλήματα, κληροδοτήθηκαν και στο νέο, μεταβατικό διεθνές σύστημα.

Λιγότερο κοστοβόρες παροχές, μικρότερα κράτη, πιο διακριτική παρέμβαση

Το πόσο χρήσιμη μπορεί να γίνει η Βυ­ζαντινή Ιστορία για τις ΗΠΑ, είναι ένα ζή­τημα που μπορεί να το εξηγήσει με πολύ σπουδαίο τρόπο, ένας από τους εμπνευστές αυτής της συζήτησης που γίνεται στις ΗΠΑ, και φαίνεται ήδη να κερδίζει έδαφος σε κάποιον βαθμό. Το βίντεο του Edward Luttwak, παρατίθεται στις παραπομπές¹⁰. Στην ίδια παραπομπή, και μέσα στην ομι­λία του, ο Luttwak λέει πως «η στρατηγική είναι η τέχνη του παράδοξου (…) οι Βυζα­ντινοί κατείχαν στρατηγική κουλτούρα (…) Οι ΗΠΑ οφείλουν να μάθουν να αναγνωρίζουν τους εχθρούς και τους φίλους τους».

Με βάση δύο επίπεδα ανάλυσης, την πορεία του εσωτερικού πολιτικοοικονομι­κού κόσμου των ΗΠΑ και το πώς αυτό θα αλληλεπιδρά με το σύγχρονο διεθνές σύ­στημα, αναμένουμε από τις ΗΠΑ να μην ακολουθήσουν έντονες παρεμβάσεις που θα θυμίζουν την άμεση προσέγγιση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Περίπου δύο χρόνια πριν, ο πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα, ανακοίνωσε τη μείωση του αμερικανι­κού προϋπολογισμού αναφορικά με τους εξοπλισμούς των ΗΠΑ.

Εκτός από τις αντι­δράσεις (μην ξεχνάμε ότι ο εκάστοτε πρό­εδρος των ΗΠΑ, είναι αρχηγός μιας τε­ράστιας γραφειοκρατίας) ο Ομπάμα στην ανακοίνωσή του, δεν ξέχασε να αναφέρει πως: «οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να έχουν τη δυνατότητα να διατηρούν στρατό σε τρία διαφορετικά μέρη του κόσμου και να μπο­ρούν να ανταπεξέλθουν σε απέναντι σε οποιαδήποτε απειλή από άλλο κράτος ή από συνασπισμό κρατών». Η αποτρεπτική φήμη, είναι αποτέλεσμα του ήδη ισχυρού εξοπλισμού των ΗΠΑ. Η απειλή χρήσης βί­ας ( και όχι η χρήση της) και το χτίσιμο της στρατηγικής αποτρεπτικής φήμης, απο­τελούσαν θεμέλιους λίθους στη βυζαντι­νή στρατηγική κουλτούρα.

Η στρατηγική της εξωτερικής εξισορρόπησης, (δημιουργία συμμαχιών) διέκρι­νε τους βυζαντινούς λήπτες απόφασης. Η λύση της άντλησης ιδίων πόρων, ήταν δυ­νατή κατά τους περισσότερους αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (αυτοβοήθεια, σύμφωνα με τους πραγματιστές). Παρόλα αυτά, ειδικά με το Δόγμα της Κοινοπολιτείας, η Αυτοκρατορία επέλεγε τη μείωση του κόστους ενός πολέμου «Ρωμαϊκού» τύπου, μέσω στρατηγικών που ανήκουν στην οικογένεια της στρατηγικής έμμεσης προσέγγισης.

Οι ΗΠΑ, αναμένουμε πως θα παρα­μείνουν σε θέση υπερπόντιου εξισορροπητή. Επομένως, οι επεμβάσεις τους θα γίνονται με βάση την εικόνα της εκάστοτε περιφέρειας που μπορεί να αναδείξει κά­ποιον πιθανό, πλανητικό ηγεμόνα. Σαν σύ­στημα εξισώσεων όπου παράλληλα εξελίσ­σεται η διαδικασία επίλυσης και των δύο, συντρέχουν δύο τινά:

1 Η δύναμη που θα πετύχει περιφερεια­κή ηγεμονία στην περιοχή της, θα μπο­ρεί να επιδιώξει μέσα από την εκμε­τάλλευση αυτής της δεσπόζουσας θέ­σης, την σταδιακή αναθεώρηση του δι­εθνούς συστήματος.

2 Τόσο για την επίτευξη περιφερεια­κής ηγεμονίας, όσο και για την ανα­θεώρηση της ιεραρχίας στο διεθνές σύστημα, η όποια οικονομική ισχύς θα πρέπει να μετατραπεί σε πολιτικό- στρατιωτική. Επομένως, χώρες με με­γάλα πλεονάσματα, είναι πιθανότερο να βρεθούν στη θέση διεκδίκησης τό­σο περιφερειακής ηγεμονίας, όσο και αναθεώρησης του διεθνούς status quo. Αυτή είναι και η διαφορά που επι­σημαίνει και ο Luttwak. Προκρίνει την ανάσχεση (κατά τον Βυζαντινό τρό­πο) και όχι την προσπάθεια σύγκρου­σης με τον εχθρό ή την επιδίωξη κατα­στροφής του. Ένας εχθρός, μπορεί να φανεί χρήσιμος στο να εξουδετερώσει κάποιων άλλον. Ας δούμε όμως τις πι­θανές μορφές παρεμβάσεων των ΗΠΑ τα επόμενα χρόνια, μορφές που χρησι­μοποιήθηκαν κατά κόρων από την Ανα­τολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Πρόκληση πολέμου για κατατριβή τρίτων και Κατατριβή Τρίτων

Πρόκειται για μια στρατηγική η οποία φέρνει ευνοϊκή ανισότητα υπέρ της δύναμης που την προκαλεί. Η φθορά των αντιπάλων, μειώνει την απόλυτη ισχύ τους και έτσι μολονότι η ισχύς της δύναμης που την προκάλεσε, παραμένει σταθερή, η ανι­σότητα την ευνοεί.¹¹ Ο παρατεταμένος πό­λεμος, σημαίνει μεγαλυτερη φθορά για τις χώρες που εμπλέκονται στην εχθροπραξία και έτσι η ανισότητα μεγαλώνει περισσότε­ρο. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η κατα­τριβή τρίτων είναι η ίδια στρατηγική με την πρόκληση πολέμου για κατατριβή τρίτων, με τη διαφορά ό,τι η δεύτερη, ομοιάζει με έναν αντιπερισπασμό διαρκείας.

Στον χρόνο που θα αναλώσουν οι αντιμαχόμενοι, δε θα φθαρεί μόνο η δική τους ισχύς, αλλά εκείνος που την προκά­λεσε (με οποιονδήποτε τρόπο και οποιαδή­ποτε μορφή) θα έχει το χρόνο να επαυξή­σει τη δική του, απόλυτη ισχύ. Έτσι, οι Βυ­ζαντινοί, θα λάτρευαν τον Χάρι Τρούμαν, ο οποίος ως γερουσιαστής, τον Ιούνιο του 1941 είπε : «Αν δούμε ότι η Γερμανία κερ­δίζει, πρέπει να βοηθήσουμε τη Ρωσία, και αν η Ρωσία κερδίζει, πρέπει να βοηθήσουμε τη Γερμανία, και κατ’ αυτόν τον τρόπο να τους αφήσουμε να σκοτώνονται όσο το δυνατόν περισσότερο».²

Στρατηγικές για αναχαίτιση επιτιθέμενων

Ορισμένες φορές, αναρωτιόμαστε για­τί οι μεγάλες δυνάμεις πηγαίνουν σε ορι­σμένες περιοχές όπου η εκμετάλλευση πόρων και το προσδοκόμενο όφελος, εί­ναι μικρότερο από το κόστος. Τότε, είναι αναγκαία μη πραγματιστική η επέμβαση ή η εκστρατεία; Αν ο στόχος είναι η απόκτη­ση κάποιου συντελεστή ισχύος που μπορεί στη δύναμη που επεμβαίνει να μη χρειάζε­ται, αλλά είναι απαραίτητος και ζωτικός για κάποια άλλη, ανταγωνίστρια δύναμη, τό­τε μπορεί να θεωρηθεί μια αποτελεσματι­κή στρατηγική. Πρόκειται για παρεμπόδι- ση απόκτησης ισχύος που ασκείται από τη μία δύναμη προς κάποια άλλη. Η αναχαίτι­ση επιτιθέμενων ανάμεσα σε μεγάλες δυ­νάμεις, έχει δύο μορφές: α) την εξισορρόπηση και β) τη μεταφορά βαρών.

Η εξισορρόπηση, εκτός από την αυτο­βοήθεια, έχει και την εξωτερική εξισορρό- πηση, η οποία όπως αναφέραμε, ήταν πά­για στρατηγική του Βυζαντίου. O Luttwak, στη συνέντευξή του, αναλύει τη δεξιοτεχνία της βυζαντινής διπλωματίας στο πώς ασκούσε την εξωτερική εξισορρόπηση έναντι όσων επιβουλεύονταν την Αυτοκρα­τορία. Είτε αυτοί ήταν οι Πατζίνακες και οι Μαγυάροι, είτε οι Ρώσοι, είτε οι βόρειοι λα­οί, η Αυτοκρατορία, χειριζόταν τους δρώντες έτσι ώστε να δημιουργείται υπέρ της ισορροπία.

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία χρησιμο­ποιούσε τόσο την κατατριβή τρίτων όσο και την εξωτερική εξισορρόπηση. Η τελευταία, περιλαμβάνει τη δημιουργία μιας συμμαχίας η οποία έχει ως κοινό συμφέρον την αντιμετώπιση ενός αντιπάλου, ή ενός πό­λου αντιπάλων. Ωστόσο, για να επανέλ­θουμε στα των ΗΠΑ και σε ένα πιθανό ή αναμενόμενο μέλλον τους αναφορικά με την εξωτερική τους πολιτική, οφείλουμε να εξετάσουμε μια στρατηγική που θα ήταν ίσως πολύ πιο συμφέρουσα , αν οι υποθέ­σεις εργασίας που έχουμε εξ’ αρχής θέ­σει, έχουν κάποιον ορίζοντα επαληθευσιμότητας.

Μεταφορά Βαρών

Αν το διεθνές σύστημα είναι αρκετά «ακριβό» για να συντηρηθεί από τις ΗΠΑ και παρόλα αυτά, ο στόχος είναι η διατή­ρηση της πρωτοκαθεδρίας, τότε χρειάζε­ται η αναζήτηση οικονομικών και όχι πο­λυέξοδων λύσεων. Μια τέτοια στρατηγική που ανήκει επίσης στην οικογένεια της έμ­μεσης προσέγγισης, είναι η μεταφορά βα­ρών.

Σε αυτήν την περίπτωση, μπορούμε να πούμε πως έχουμε μια ανάμειξη της κατα­τριβής τρίτων και της εξωτερικής εξισορρόπησης. Ο φερόμενος και ως «πόλεμος δι’ αντιπροσώπων». Έχοντας κατά νου ότι η στρατηγική σκέψη και θεωρία απέχει από την πρακτική, όπως και στα παραπά­νω, έτσι και εδώ, κάποια μορφής και βαθ­μού γενίκευση, είναι αναπόφευκτη.

Ένα παράδειγμα πρόσφατο, θα μπο­ρούσε -υπό προϋποθέσεις- να είναι η με­ταφορά των βαρών από πλευράς ΗΠΑ ή/ και ΝΑΤΟ, προς την Τουρκία, προκειμένου να αντιμετωπίσει το ΙΚ. Αν αυτό δεν μπο­ρούσε να αποδειχθεί, (για όλους του λό­γους που αφορούν απόρρητες πληροφο­ρίες καθώς και τα δυσδιάκριτα όρια μετα­ξύ συνωμοσιολγίας και κυνισμού) κάποιος άλλος θα μπορούσε να πει ότι οι ΗΠΑ, έχουν επιλέξει μια κατατριβή τρίτων, έτσι ώστε η Τουρκία να φθαρεί σε πόλεμο με τη Συρία, με το ΙΚ και με τους Κούρδους εντός Τουρκίας. Στην πράξη, μπορούν να συντρέχουν μεικτοί τρόποι αναχαίτισης.

Ομοίως, στην περίπτωση της Ουκρα­νίας, αν οι ΗΠΑ ανησυχούσαν για την αύ­ξηση της ρωσικής επιρροής, τότε θα προ­σπαθούσαν να μεταφέρουν τα βάρη στη Γερμανία προκειμένου να αναχαιτίσει τον επιτιθέμενο (εδώ, η Μόσχα). Αν οι ΗΠΑ ανησυχούσαν για την άυξηση της ισχύος και των δύο χωρών, (Ρωσίας και Γερμανί­ας) ίσως να προσέφευγαν στη μεθόδευση μιας στρατηγικής κατατριβής τρίτων. Στην περίπτωση της μεταφοράς βαρών, το κράτος που θα δεχτεί να σηκώσει τα βά­ρη, θα ζητήσει αντάλλαγμα. Αυτό πρέπει να είναι πολύ χαμηλότερο σε κόστος από το αντίστοιχο που θα κατέβαλε κανονικά ο μεταφορέας βαρών, αν υπάκουε στην αρχή της αυτοβοήθειας και κινητοποιού­σε δικούς του πόρους για να αναχαιτίσει τον επιτιθέμενο.

Σε μια συμμαχία, όπως έχει δείξει η ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η με­ταφορά των βαρών, ομοιάζει με ωρολογι­ακή βόμβα που ο ένας πετάει στον άλλον (βλ. Σχέσεις Ε.Σ.Σ.Δ και Γαλλίας). Επομέ­νως, με τη σκέψη της ύπαρξης του ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ θα απέφευγαν να δημιουργήσουν μια ακόμη συμμαχία η οποία θα ήταν και κοστοβόρα και δύσκολα συντονίσιμη σε μια κρίσιμη περίσταση.

Θα ήταν πιο εύκολο να δημιουργή­σουν μια ειδική σχέση με ένα κράτος-μοχλό (pivotal state). Αν οι ΗΠΑ θεωρούσαν ότι η Γερμανία θα ζητούσε πολύ μεγάλα ανταλλάγματα για την ανάσχεση μια ρω­σικής απειλής προς την Ευρώπη, θα μπο­ρούσε να υπολογίσει (για χάρη του παρα­δείγματος) την Πολωνία. Ο μεταφορέας βαρών, οφείλει να υπολογίζει ότι μια κα­θαρή νίκη της μίας ή της άλλης πλευράς, δεν θα του αποφέρει το προσδοκόμενο όφελος.

Η Ευρώπη και η Ασία

Οι ΗΠΑ αναμένουμε να δρουν με έναν τρόπο που θα είναι λιγότερο κοστοβόρος από αυτόν που είχαμε συνηθίσει πριν το 2010. Οι προκλήσεις της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, βρίσκονται κυρίως στην, κατά Μακίντερ, «Νήσο». Σε αυτήν, υπάρχουν όλες οι μεγάλες δυνάμεις του κόσμου, πλην των ΗΠΑ. Στην Ευρώπη, Μ. Βρετανία, Γερμανία και Γαλλία, Ρωσία , Κί­να και Ιαπωνία σε Κεντρική και Αντολική Ασία, Ινδία στον Ινδικό Ωκεανό αλλά και άλλα σημαντικά κράτη με σπουδαία γε­ωπολιτική σημασία όπως είναι ο Ιράν και το Καζαχστάν, οι «τίγρεις» της Ασίας κτλ.

Ιδανικό αποτέλεσμα για τις ΗΠΑ, θα ήταν να δημιουργήσουν ένα σταθερό πο­λυπολικό σύστημα στο οποίο θα μπορού­σαν να παρεμβαίνουν εξισορροπητικά τό­σο από την πλευρά του Ειρηνικού Ωκεα­νού, όσο και από την πλευρά του Ατλαντι­κού. Τόσο στην Ανατολική Ασία, όσο και στην Ευρώπη, οι ΗΠΑ θα προσπαθήσουν με βάση τις παραπάνω στρατηγικές να κρατήσουν χαμηλά τους επίδοξους περι­φερειακούς ηγεμόνες (Κίνα στην Ανατολική Ασία, Γερμανία στην Ευρώπη).

Το με­γάλο πρόβλημα των ΗΠΑ, εντοπίζεται στη Ρωσία η οποία λόγω γεωγραφίας εκτείνε­ται και στην Ευρώπη και στην Ασία έχο­ντας αφθονία στα δεκατρία ορυκτά που είναι θεμελιώδους σημασίας για την πα­γκόσμια οικονομία (η μόνη χώρα στον κό­σμο με αυτό το συγκριτικό πλεονέκτημα). Στην Ασία, εκτός από τις «τίγρεις» της Ασί­ας και τις μικρές χώρες τις Νοτιοανατο­λικής Ασίας που νιώθουν λόγω έλλειψης ισχύος, περισσότερο την κινεζική άνοδο, οι χώρες που θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματικότητα της αμερι­κανικής έμμεσης προσέγγισης, είναι η Ιν­δία και η Ιαπωνία.

Από την άλλη πλευρά, στην Ευρώπη, είναι η Γαλλία (η οποία θα μπορούσε να ανασυγκροτήσει τον ευρωπαϊκό νότο) και η Μεγάλη Βρετανία. Ας θυμηθούμε τι έλεγε ο Nicholas Spykman, ο οποίος έχει επη­ρεάσει βαθύτατα την αγγλοσαξωνική γε­ωπολιτική σκέψη και αναφέρεται στην Ευ­ρώπη, στη Μ.Βρετανία και στις ΗΠΑ: «η θέση των ΗΠΑ αναφορικά με την Ευρώ­πη συνολικά είναι, κατά συνέπεια, ταυτό­σημη με τη θέση της Μ. Βρετανίας ανα­φορικά με την ηπειρωτική Ευρώπη. Η κλί­μακα είναι διαφορετική, οι μονάδες έχουν μεγαλύτερο μέγεθος και οι αποστάσεις εί­ναι μεγαλύτερες, αλλά το πρότυπο είναι το ιδιο.,.Επομένως, δεν προκαλέι έκπλη­ξη ότι έχουμε ακολουθήσει παρόμοια πο­λιτική, και απ ’ό,τι φαίνεται, έχουμε εμπλακεί στους ίδιους φαύλους κύκλους απομό­νωσης, συμμαχ/ών και πολέμων. Όπως οι Βρετανοί, έτσι κι εμείς θα προτιμούσαμε να πετύχουμε τον στόχο μας με τις ελάχ­ιστες δυνατές θυσίες».¹³

Η έρευνα τόσο για το Βυζάντιο και τις πηγές της στρατηγικής του σκέψης, όσο και για τις ΗΠΑ και το ρόλο τους στην Ανα­τολική Ασία και στην Ευρώπη, είναι ανεξά­ντλητη. Η σχετικότητα των στρατηγικών τό­σο σε επίπεδο χρονικής σύγκρισης, όσο και σε επίπεδο μέσων υλοποίησης, καθι­στά αρκετά επισφαλείς τις όποιες βεβαι­ότητες. Παρόλα αυτά, σκοπός του παρό­ντος, ήταν να αναδειχθεί το πλαίσιο δι­αμόρφωσης εξωτερικής πολιτικής, στο οποίο τείνουν οι ΗΠΑ και οι πιθανές στρα­τηγικές με τις οποίες θα πορευθούν στο υπόλοιπο του αιώνα. Οι σχέσεις των ΗΠΑ με τον Αραβικό Κόσμο, είναι επίσης ένα ζήτημα το οποίο είναι αρκετά απρόβλε­πτο. Ωστόσο, είναι πιθανό να συνηθίσου­με να παρατηρούμε αλλιώς την αμερικανι­κή εξωτερική πολιτική, κάνοντας αναγωγή -τηρουμένων των αναλογιών- στη Βυζαντι­νή στρατηγική.

---

1. Βλ. S. Walt, Στρατηγικές αντίοταοης οτην Ηγεμονία των ΗΠΑ, Εκδόοεις Καοτανιώτη, Αθήνα (2007). Σημειωτέον, η Κίνα εδώ και κάποιους μήνες ξεπέραοε οε Α.Ε.Π τις ΗΠΑ. Ωοτόοο, το Α.Ε.Π, ουνιοτά έναν εξόχως γενικόλογο (και επομένως προβληματικό) δείκτη μέτρηοης της οικονομικής ιοχύος.
2. Για τον κύκλο ακμής και παρακμής των δυνάμεων μέοα οτο διεθνές ούοτημα, βλ. Robert Gilpin, War and Change in World Politics.
3. Βλ. James Rubin, “Can America Learn From The Byzantine Empire?”, Real Clear World, δημοοιευμένοοτοδιαδικτυακότόπο:http://www. realclearworld.com/blog/2010/02/ can_americaJeam_from_the_byz.html (8/2/2010).
4. Βλ. Ishmael Jones, “What The Byzantines Can Teach Us about Our National Security”, American Thinker, δημοοιευμένοοτοδιαδικτυακότόπο: http://www.americanthinker. com/articles/2010/03/what_the_byzantines_can_teach.html , (6/3/2010).
5. Το ακριβές των λέξεων του εγγράφου, βρίοκεται οτο έργο του J.JMearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, Εκδόοεις Ποιότητα, Α’ ‘Εκδοοη: 2007, οελ. 744. ΟMearsheimer, παραπέμπειοτο«Excerpts for Pentagon’s Plan : “Prevent the Re- Emergence of a New Rival” , New York Times, March 8, 1992.
6. Βλ. Τζορτζ Φρίντμαν, Τα Επόμενα 100 Χρόνια: Μια πρόβλεψη για τον 21ο αιώνα, Εκδόοεις Ενάλιος.
7. Βλ. J.JMearsheimer, ό.π., οελ. 757.
8. Βλ. Αριοτείδης Μπότας, Τα Δόγματα της Βυζαντινής Εξωτερικής Πολιτικής, δημοοιευμένο οτο διαδικτυακό τόπο: http://www.anistor.gr/greek/grback/isthtm , (3/6/2003).
9. Για όοα ακολούθηοαν την 9/11, Βλ. Ολιβιέ Ρουά, Οι αυταπάτες της 11ης Σεπτεμβρίου, Εκδόοεις Εοτία, Αθήνα 2003.
10. Βλ. Edward Luttwak, ουνέντευξηοτοCenter for Strategic and International Studies, δημοοιευμένοοτοδιαδικτυακότόπο, https://www.youtube.com/watch?v=fMcoOiOxLf8 .
11. Βλ. J Mearsheimer, ό.π, οελ. 321.
12. Βλ. David McCullogh, Truman, Touchstone, New York 1992, pp. 262-263.
13. Βλ. Nicholas J. Spykman, America’s Strategy in World Politics: The United States and the Balance of Power, Harcourt, New York 1942, οελ.