Του Βασίλη Τσιάμη[1]

Στο παρελθόν, έχουμε αναφερθεί αρκετές φορές στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF). Την ίδια ημέρα ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Αμυντική Βιομηχανία (EDIS) και το συνοδεύον πρόγραμμα υλοποίησης (EDIP), στα μέσα Μαρτίου φέτος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε και το νέο σετ προσκλήσεων για υποβολή προτάσεων του EDF για το 2024 συνολικού προϋπολογισμού 1,1 δις ευρώ. Είναι τμήμα των 8 συνολικά δις του προϋπολογισμού της Ε.Ε. για την περίοδο 2021-2027 για το EDF, που αναλώνονται με προσκλήσεις μεγέθους περίπου 1 δις ετησίως.

Το πρόγραμμα εργασίας του EDF για το 2024 καλύπτει συνολικά 32 προσκλήσεις υποβολής προτάσεων, διαρθρωμένες σε έξι θεματικές ενότητες, δύο μη θεματικές και δύο δράσεις για τη χρηματοδότηση προτάσεων στον τομέα των ιατρικών αντιμέτρων. Και για το 2024 το EDF θα στηρίξει έργα σε κρίσιμους αμυντικούς τομείς, όπως η αντιαεροπορική άμυνα έναντι υπερηχητικών πυραύλων, η ανάπτυξη ευρέως φάσματος μη επανδρωμένων οχημάτων στον αέρα και στο έδαφος, καθώς και η ασφαλής επικοινωνία στο διάστημα. Προετοιμάζει, επίσης, το έδαφος για αμυντικά συστήματα επόμενης γενιάς, όπως ελικόπτερα, μεσαίου μεγέθους μεταφορικά αεροσκάφη, αλλά και τεθωρακισμένα οχήματα.

Επιπλέον, το πρόγραμμα εργασίας του EDF για το 2024 περιέχει προσκλήσεις για ένα ευρύ φάσμα μέτρων στήριξης σχετικής με την προώθηση της καινοτομίας και της συμμετοχικότητας, μέσω του συστήματος καινοτομίας στον τομέα της άμυνας της Ε.Ε. (EUDIS) με συνολική χρηματοδότηση ύψους 225 εκατομμυρίων ευρώ. Αυτό περιλαμβάνει – α) τις τεχνολογικές προκλήσεις στο διάστημα και τους αισθητήρες, -β) μια πρόσκληση υποβολής προτάσεων στο πλαίσιο της κατηγορίας δράσης «Υλικά και κατασκευαστικά στοιχεία», – γ) μια πρόσκληση υποβολής προτάσεων με επιμέρους πρόσκληση υποβολής προτάσεων (κλιμακωτή χρηματοδότηση) για νεοσύστατες επιχειρήσεις και μΜΕ στο πλαίσιο της «Προσομοίωσης και κατάρτισης», καθώς – δ) και ανοιχτές, μη θεματικές προσκλήσεις υποβολής προτάσεων για τις μΜΕ, όπως και την προηγούμενη χρονιά.

Τρία πρόσωπα-κλειδιά της (απερχόμενης) Ευρωπαϊκής Επιτροπής μετά την ολοκλήρωση των ανακοινώσεών τους για τις χρηματοδοτήσεις στον κλάδο της Άμυνας τον περασμένο Μάρτιο: από αριστερά προς τα δεξιά, ο Επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς, Τιερί Μπρετόν, η εκτελεστική αντιπρόεδρος της Κομισιόν (και εποπτεύουσα τα θέματα Ανταγωνισμού) Μαργκρέτε Βεστάγκερ, και ο Υψηλός Εκπρόσωπος για θέματα εξωτερικής πολιτικής, Ζοζέπ Μπορέλ.

Το EUDIS -και σε αυτή την πρόσκληση- θα συνεχίσει να χρηματοδοτεί τη διοργάνωση ετήσιων μαραθωνίων “hackathon” στον τομέα της άμυνας, καθώς και για την επιχειρηματική καθοδήγηση μΜΕ. Επιπλέον, προσκλήσεις σχετικές με τον μηχανισμό μίξης χρηματοδοτήσεων της Ε.Ε. και μετοχικού κεφαλαίου στον τομέα της άμυνας στο πλαίσιο του InvestEU. Ο νεωτερισμός για την πρόσκληση του EDF του 2024, είναι η προβλεπόμενη χρηματοδότηση για έναν επιχειρηματικό επιταχυντή του EUDIS και την αντιστοίχιση με επενδυτές (η πρόσκληση υποβολής προσφορών αναμένεται να δημοσιευθεί την άνοιξη του 2024). Να θυμίσω ότι το EUDIS δημιουργήθηκε για να υποστηρίξει τους μικρότερους «παίκτες» (που είναι, συνήθως, φορείς καινοτομίας) καθόλη τη διάρκεια του κύκλου ανάπτυξής τους, ώστε να ωριμάσουν, να επεκταθούν, να επιδείξουν τη αξία τους και να εισέλθουν επιτυχώς στην αγορά. Πρόκειται για την ίδια λογική με τον EIC Accelerator που μοχλεύει ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις με ίδια κεφάλαια επενδυτών. Αν λάβουμε υπόψη την αναφορά στα PCIs (Projects of Common Interest) στο EDIP, η επέκταση της λογικής υπαρχόντων προγραμμάτων, όπως το InvestEU και το EIC Accelerator στην Άμυνα, υποδηλώνει την επιθυμία της Επιτροπής η Άμυνα να σταματήσει να αποτελεί ένα ειδικό τομέα σε ό,τι αφορά τις χρηματοδοτήσεις και να ενταχθεί σταδιακά στον ευρύτερο σχεδιασμό των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων.

Αν αναλογιστεί κανείς τα αποτελέσματα του EDF σήμερα, θα αντιληφθεί ότι το χρηματοδοτικό αυτό εργαλείο έχει εκπληρώσει ήδη πλήρως, στο μέσο του χρηματοδοτικού πλαισίου 2021-2027, την αποστολή του. Μέχρι σήμερα, στις τρεις προηγούμενες προσκλήσεις 2,9 δις ευρώ, έχουν επενδυθεί στον τομέα της Άμυνας από την Ε.Ε. τόσο για προγράμματα ώριμων στρατιωτικών δυνατοτήτων, όσο και για προγράμματα Έρευνας και Ανάπτυξης (τα αποτελέσματα της πρόσκλησης του 2023 αναμένονται μέσα στον Μάιο, αλλά το ποσό της πρόσκλησης είναι γνωστό). Βιομηχανίες από σχεδόν όλες τις χώρες της Ε.Ε. αλλά και χώρες εκτός Ε.Ε. έχουν χρηματοδοτηθεί. Η Ελλάδα βρίσκεται αρκετά ψηλά στις χώρες με τα καλύτερα αποτελέσματα. Δεδομένης της φιλοσοφίας του EDF, που επιβάλλει συνεργασίες βιομηχανιών κατ’ ελάχιστο από τρία Κράτη-Μέλη, έχουν δημιουργηθεί και συνεργάζονται αρμονικά consortia από εταιρείες που, χωρίς το EDF, δεν θα επικοινωνούσαν ποτέ. Το «άνοιγμα» λοιπόν των εφοδιαστικών αλυσίδων είναι γεγονός. Σε εκείνες τις περιπτώσεις που η ανάπτυξη των στρατιωτικών δυνατοτήτων θα οδηγήσει στην φάση της προμήθειας, τότε αναπόφευκτα οι συνενώσεις βιομηχανιών γύρω από τα υπό προμήθεια προϊόντα θα αποτελεί μονόδρομο (consolidation). Επιπροσθέτως, οι προσκλήσεις του EDF και οι προβλεπόμενες χρηματοδοτήσεις έχουν προσελκύσει και νέους «παίκτες» στην αμυντική αγορά, όπως ήταν ένας ακόμη από τους στόχους του EDF, όταν δημιουργήθηκε.

Αν λάβουμε υπόψη την αναφορά στα PCIs στο EDIP, από την πρόεδρο της Κομισιόν Ουρ. φον ντερ Λάιεν και άλλους αξιωματούχους, η επέκταση της λογικής υπαρχόντων προγραμμάτων, όπως το InvestEU και το EIC Accelerator στην Άμυνα, υποδηλώνει την επιθυμία της Επιτροπής η Άμυνα να σταματήσει να αποτελεί ένα ειδικό τομέα σε ό,τι αφορά τις χρηματοδοτήσεις και να ενταχθεί σταδιακά στον ευρύτερο σχεδιασμό των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων.

Θα έλεγε κανείς λοιπόν τόσο σε ό,τι αφορά γενικά το EDF, όσο και σχετικά με την απόδοση της εθνικής μας βιομηχανίας, so far so good! Τα πράγματα όμως εξελίσσονται. Η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Αμυντική Βιομηχανία ξεκάθαρα προβλέπει ότι, στο εξής, το EDF θα αποτελεί ένα από τα βασικά εργαλεία της υλοποίησης της. Αυτό σημαίνει ότι οι προσκλήσεις ήδη από τον επόμενο χρόνο θα είναι λιγότερες σε αριθμό, με μεγαλύτερο προϋπολογισμό ανά θεματική και προσαρμοσμένες στις ευρωπαϊκές προτεραιότητες που καθορίζονται στην Στρατηγική. Μιλάμε δηλαδή για ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας 2.0. Αυτό προϋποθέτει γρήγορη προσαρμογή της εθνικής αμυντικής βιομηχανίας. Ιδανικά, στο πλαίσιο μίας εθνικής βιομηχανικής στρατηγικής που θα επιλέξει σε ποιες περιοχές, από αυτές που καθορίζει η Ευρωπαϊκή Στρατηγική, θα ήθελε να αποτελέσει παράγοντα υλοποίησης. Ο λόγος για την αλλαγή αυτή είναι ότι η Ευρώπη επιθυμεί να κινηθεί πλέον πιο γρήγορα, Άρα, να μην πολυδιασπάται ο ετήσιος προϋπολογισμός σε πολλές στρατιωτικές δυνατότητες, αλλά να επικεντρωθεί κυρίως σε εκείνες που συμβάλλον στην στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης.

Κάτι, επίσης σημαντικό, είναι ότι η κάθε χώρα, επομένως και η Ελλάδα (τόσο το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, όσο και η βιομηχανία), πρέπει να αντιληφθούν τη συμπληρωματικότητα των διαφόρων πρωτοβουλιών της Ε.Ε. για την Άμυνα, που πλέον είναι αρκετές (CDP, Strategic Compass, PESCO, EPF, EDIRPA, EDIS, EDIP, EDF) και να μην επιλέγουν  à la carte τα εργαλεία ενδιαφέροντος, αλλά να παρακολουθούν και να εμπλέκονται σε όλες τις δράσεις. Μιας και ο σχεδιασμός των πρωτοβουλιών της Ε.Ε. για την Άμυνα έχει ως ξεκάθαρη λογική να καλύψει όλο τον κύκλο ζωής των αμυντικών συστημάτων: το σχεδιασμό και τον προγραμματισμό, την έρευνα και ανάπτυξη, τον καθορισμό προτεραιοτήτων, τον εκμοντερνισμό και την ενίσχυση των γραμμών παραγωγής, τις συνεργασίες, τη διαδικασία των προμηθειών και την πιστοποίηση.

[1] Associate Partner Ernst & Young για θέματα Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων Χρηματοδότησης –Επικεφαλής Τομέα Ασφάλειας και Άμυνας – Πρώην ανώτερο στέλεχος της Ε.Ε. για θέματα Ασφάλειας και Άμυνας