Είναι πλέον γεγονός. Ο Φαγιέζ αλ Σάρατζ… ο Λίβυος πολιτικός που είδε τον Ερντογάν περισσότερες φορές από όσες οποιοσδήποτε άλλος ξένος ηγέτης τους τελευταίους έντεκα μήνες, ανακοίνωσε στις 16 Σεπτεμβρίου ότι πρόκειται να εγκαταλείψει την εξουσία, επιβεβαιώνοντας έτσι και τις φήμες που είχαν αρχίσει να κυκλοφορούν λίγα 24ωρα νωρίτερα έπειτα από σχετικό δημοσίευμα του πρακτορείου Bloomberg.

Ο πολιτικός που έβαλε την υπογραφή του το Νοέμβριο του 2019 σε εκείνα τα πλέον διαβόητα τουρκολιβυκά μνημόνια κατανόησης επί των θαλασσίων οριοθετήσεων και της στρατιωτικής συνεργασίας, δήλωσε πως επιθυμεί έως και τα τέλη Οκτωβρίου να έχει παραδώσει τα ηνία της λιβυκής Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (GNA) «στην επόμενη εκτελεστική εξουσία».

Ο 60χρονος Φαγιέζ αλ Σάρατζ είναι, ωστόσο, ο μοναδικός ηγέτης που έχει γνωρίσει η συγκεκριμένη κυβέρνηση από την θέσπισή της το 2015 στην Τρίπολη και έπειτα, ένας πολιτικός που επρόκειτο να συνταχθεί περισσότερο από κάθε άλλον με το καθεστώς Ερντογάν ενάντια στα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο σε μια περίοδο μάλιστα μεγάλης έντασης… προτού τελικώς ανακοινώσει μόλις την περασμένη Τετάρτη ότι πρόκειται να παραιτηθεί.

Και τώρα τι θα γίνει με το μνημόνιο Τουρκίας-GNA;

Το ερώτημα προκύπτει αυτόματα στη σκιά όσων επεισοδιακών έχουν προηγηθεί: Τι θα μπορούσε να σημαίνει η επικείμενη παραίτησή Σάρατζ για το μέλλον όλων εκείνων των αμφιλεγόμενων τουρκολιβυκών συμφωνιών που υπεγράφησαν μέσα σε εμφυλιοπολεμικές συνθήκες τους περασμένους μήνες πλην όμως μόνο από το GNA και όχι από την αντίπαλη σε αυτό δημοκρατικά εκλεγμένη Βουλή των Αντιπροσώπων του Ακίλα Σάλεχ;

Ισχύουν όσα υπεγράφησαν και περνούν στους επόμενους, όποιοι και αν είναι αυτοί, ή μήπως δεν ισχύουν; Και αν δεχθούμε ότι στερούνται ισχύος ή νομιμότητας (με το αιτιολογικό, για παράδειγμα, ότι παραβιάζουν τη Συμφωνία του Σκιράτ), τότε τι γίνεται; Αντιμετωπίζονται ξαφνικά ως μη-γενόμενα ή μήπως μπαίνουν στη σειρά για αναθεώρηση… ανάλογα και με τις πολιτικές εξελίξεις στη βορειοαφρικανική χώρα που, ειρήσθω εν παρόδω, θέλει να πάει και σε εκλογές τον Μάρτιο του 2021;

Κρίσιμα ερωτήματα τα παραπάνω. Από τις απαντήσεις σε αυτά πρόκειται, άλλωστε, να κριθεί σε μεγάλο βαθμό και το μέλλον του τουρκολιβυκού μνημονίου περί των θαλασσίων οριοθετήσεων που είχαν συνάψει Ερντογάν και Σάρατζ το Νοέμβριο του 2019, σε μια προσπάθεια τότε να αποστερήσουν από τα ελληνικά νησιά την υφαλοκρηπίδα που εκείνα διαθέτουν εξ υπαρχής (ab initio) και αυτοδικαίως (ipso facto) στην Ανατολική Μεσόγειο.

Όλα περιπλέκονται

Ξένοι αναλυτές εκτιμούν πως όσα είχε συμφωνήσει η Τουρκία του Ερντογάν και το GNA τους περασμένους μήνες, μεταξύ αυτών και το μνημόνιο για τα «θαλάσσια σύνορα» Τουρκίας-Λιβύης, πλέον «περιπλέκονται» κατά τρόπο «απρόβλεπτο», με την πολιτική αστάθεια να λειτουργεί επί της ουσίας σε βάρος των ούτως ή άλλως αμφιλεγόμενων συμφωνιών.

Στην πραγματικότητα ωστόσο, για να μπορέσει κανείς να «προβλέψει» το μέλλον, θα πρέπει να λάβει υπόψη όχι μόνο τον Φαγιέζ αλ Σάρατζ που φεύγει αλλά και το πρόσωπο ή τα πρόσωπα που πρόκειται να διαδεχθούν τον Σάρατζ στην εξουσία της δυτικής Λιβύης, πρόσωπα μεταξύ των οποίων φαίνεται να κυριαρχεί εκείνο του σημερινού υπουργού Εσωτερικών Φατί Μπασάγκα. Για να έχει μια πιο πλήρη εικόνα, θα πρέπει κανείς φυσικά να συνυπολογίσει και τις διαθέσεις της Ρωσίας αλλά και όσα διαπραγματεύονται οι Ρώσοι με τους Τούρκους στον δρόμο προς μια «πολιτική λύση» για τη Λιβύη.

Διπλωματικές πηγές, που παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις στο λιβυκό, δηλώνουν στο «Άμυνα και Διπλωματία» ότι στην πραγματικότητα είναι ακόμη νωρίς για να προχωρήσουμε σε εκτιμήσεις.

Η επικείμενη έξοδος του Σάρατζ φανερώνει σαφή ρήγματα στον άξονα Τρίπολης-Άγκυρας, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι πρόκειται για ρήγματα που δεν θα μπορούσαν στο κοντινό μέλλον να αποκατασταθούν προετοιμάζοντας τον δρόμο για μια ενδεχομένως ακόμη μεγαλύτερη σύσφιξη των τουρκολιβυκών δεσμών υπό διαφορετική λιβυκή ηγεσία.

«Πρόβλημα» πλέον ο Σάρατζ για την Άγκυρα

Το καθεστώς Ερντογάν φέρεται να είχε ενοχληθεί το τελευταίο διάστημα από τον Φαγιέζ αλ Σάρατζ για μια σειρά από λόγους:

  • Η κίνηση του τελευταίου να αποδεχθεί την πρόσκληση του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν να επισκεφθεί το Παρίσι
  • Η ανεπιτυχής απόπειρά του να αποπέμψει τον υπουργό Εσωτερικών Φατί Μπασάγκα την ώρα μάλιστα που εκείνος βρισκόταν σε επίσκεψη στην Τουρκία (επίσκεψη για την οποία ο ίδιος δεν είχε καν προηγουμένως ενημερώσει τον Σάρατζ),
  • Αλλά και όσα ο 60χρονος ανακοίνωσε (ενδεχομένως προσχηματικά σε έναν βαθμό) ως αποφάσεις μέσα στον Αύγουστο αναφορικά με την εκεχειρία (την ανάγκη να αποχωρήσουν οι ξένες δυνάμεις από τη χώρα και να διαλυθούν οι παραστρατιωτικές πολιτοφυλακές), τη γραμμή Σύρτης-αλ Γιούφρα (όπου οι δυνάμεις του LNA εξακολουθούν να έχουν παρουσία προς μεγάλη απογοήτευση της Άγκυρας) και τις τράπεζες (το να πηγαίνουν τα έσοδα από το πετρέλαιο στην Foreign Bank of Libya και όχι στη Central Bank of Libya όπως θα ήθελε η Τουρκία), λέγεται πως προκάλεσαν αντιδράσεις πίσω στην Άγκυρα.

Με άλλα λόγια, η ίδια η παραίτηση του Σάρατζ μπορεί να είναι τελικώς το αποτέλεσμα τουρκικών πιέσεων, πιέσεων που προδίδουν βέβαια ένταση στις σχέσεις Τρίπολης-Άγκυρας (αλλά όχι και Μισράτα -Άγκυρας) χωρίς όμως να μπορούν να ερμηνευθούν και ως ρήγματα. Το κρίσιμο ερώτημα πλέον είναι ποιος θα είναι εκείνος που διαδεχθεί τον Φαγιέζ αλ Σάρατζ;

Ποιος είναι ο Φατί Μπασάγκα;

Ο Φατί Μπασάγκα πάντως, που εμφανίζεται ως φαβορί, τυγχάνει επίσης πολύ καλός φίλος της Τουρκίας του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αλλά και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην οποία πρόσκειται. Σε αντίθεση με τον Σάρατζ που προερχόταν από την Τρίπολη, αυτός προέρχεται από τη Μισράτα. Και σε αντίθεση με τον Σάρατζ που αντλούσε την πολιτική του ισχύ κυρίως από την επίσημη υποστήριξη των «έξω» και τη «διεθνή αναγνώριση», αυτός έχει σημαντικά ερείσματα στο εσωτερικό της Λιβύης, «ελέγχοντας» μεταξύ άλλων και παραστρατιωτικές ομάδες ενόπλων πολιτοφυλάκων (militias) κυρίως στην περιοχή της Μισράτα, ομάδες ενόπλων που λειτουργούν στην πραγματικότητα ως κράτος εν κράτει ερχόμενες όμως συχνά σε σύγκρουση και μεταξύ τους, ακόμη και εντός του GNA (Μισράτα εναντίον Τρίπολης).

Πηγές με γνώση προσώπων και πραγμάτων δηλώνουν στο «Άμυνα και Διπλωματία» ότι ο 58χρονος Μπασάγκα, πάλαι ποτέ πιλότος μαχητικών αεροσκαφών ο ίδιος και επιχειρηματίας, έχει προφίλ «συγκροτημένου συνομιλητή» στα μάτια της διεθνούς κοινότητας, χωρίς βέβαια αυτό να συνεπάγεται ότι και η πορεία των εξελίξεων από εδώ και πέρα στη χώρα του Καντάφι θα είναι και αυτή «συγκροτημένη».

Οι δραματικές συνθήκες που καλείται να αντιμετωπίσει καθημερινά ο λαός της Λιβύης ήρθαν στο φως τον περασμένο Αύγουστο όταν χιλιάδες πολίτες βγήκαν στους δρόμους πλήθους πόλεων (Μισράτα, αλ-Ζαβίγια, Τρίπολι, Ζλίτεν, Χομς, Σέμπχα, Ομπάρι) καταγγέλλοντας σοβαρές ελλείψεις σε πρώτες ύλες και προβλήματα (διακοπές σε ηλεκτρικό/νερό/υγραέριο, απουσία μετρητών/ρευστότητας από τα ταμεία των τραπεζών κ.ά.), προβλήματα τα οποία έρχεται πλέον να επιδεινώσει η πανδημία του κορονοϊού. Όσο για την αντίδραση των αρχών στην Τρίπολη, εκείνες απάντησαν με βία και σφαίρες, βγάζοντας στους δρόμους παραστρατιωτικές ομάδες που θα προχωρούσαν ακόμη και σε απαγωγές διαδηλωτών…