Ο Έλληνας πρωθυπουργός ήταν σαφής στις 15 Σεπτεμβρίου, έπειτα από τη συνάντηση που είχε στο Μέγαρο Μαξίμου με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ. «Είμαστε έτοιμοι να εκκινήσουμε άμεσα -το τονίζω- άμεσα διερευνητικές επαφές με την Τουρκία, σχετικά με τη μία μείζονα διαφορά την οποία έχουμε: Την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών, ΑΟΖ δηλαδή, Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο», δήλωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, θέτοντας φυσικά ως προϋπόθεση για να ξεκινήσει ένας τέτοιος διάλογος το προηγούμενο «τέλος των τουρκικών προκλήσεων».

Ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών ήταν επίσης σαφής στις 15 Σεπτεμβρίου, έπειτα από τη συνάντηση που είχε με τον Αιγύπτιο ομόλογό του, Σάμεχ Σούκρι, στην Αθήνα. «Έχουμε πει σε όλους τους τόνους ότι είμαστε πρόθυμοι να συμμετέχουμε σε διάλογο […] με την Τουρκία, για την οριοθέτηση της μεταξύ μας υφαλοκρηπίδας και των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών, εφόσον οι παράνομες ενέργειες,  οι απειλές, οι εκβιασμοί, λάβουν οριστικό τέλος», δήλωσε ο Νίκος Δένδιας.

Υπενθυμίζεται πως οι διερευνητικές επαφές επρόκειτο να ξεκινήσουν μέσα στον Αύγουστο, έπειτα από ένα διάλειμμα περίπου τεσσάρων ετών, αλλά… αναβλήθηκαν, με την Άγκυρα τότε να τα βροντάει και να φεύγει προτού καν έρθει στο τραπέζι. Να φεύγει όμως… για να ξαναγυρίσει στέλνοντας το σεισμογραφικό Oruc Reis στη Μεσόγειο, αυτήν τη φορά δυτικότερα από κάθε προηγούμενη, σε «αντίποινα» για την τμηματική οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου η υπογραφή της οποίας είχε μόλις προηγηθεί στο Κάιρο.

Οι διερευνητικές επαφές λοιπόν, που ήταν να ξεκινήσουν με θέμα τις θαλάσσιες ζώνες, δεν ξεκίνησαν ακριβώς επειδή η Τουρκία ερίζει με την Ελλάδα για τις θαλάσσιες ζώνες.

Είναι, όμως, οι διερευνητικές επαφές προσανατολισμένες αποκλειστικά και μόνο στα θέματα των θαλασσίων ζωνών; Οι απαντήσεις στο συγκεκριμένο ερώτημα ποικίλουν ανάλογα με το ποιος απαντά.

Η ελληνική πλευρά (όχι μόνο η νυν κυβέρνηση αλλά και προηγούμενες) επιμένει να διαμηνύει ότι η μόνη διαφορά που συζητάμε με την Τουρκία είναι η υφαλοκρηπίδα.

Η τουρκική πλευρά ωστόσο από την άλλη, παρουσιάζει μια τελείως διαφορετική εικόνα. Ο πρέσβης της Τουρκίας στην Ελλάδα, Μπουράκ Οζουγκέργκιν, έχει αφήσει να εννοηθεί, μέσα από επίσημες δηλώσεις του (Ιανουάριος 2020), ότι η Τουρκία είχε φέρει και το θέμα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του ανατολικού Αιγαίου μαζί με άλλες διαφορές στο τραπέζι των διερευνητικών κατά τη διάρκεια της περιόδου που εκείνες διεξάγονταν από το 2002 έως και το 2016. Ο ίδιος μάλιστα υποστηρίζει και κάτι άλλο: ότι οι διερευνητικές διακόπηκαν το 2016 «έπειτα από αίτημα της Ελλάδας»… αν και εμείς εδώ στην Ελλάδα λέμε το ακριβώς αντίθετο.

«Μα τι είναι τελοσπάντων αυτές οι διερευνητικές», διερωτάται στο πλαίσιο άρθρου που δημοσίευσε στην Καθημερινή μόλις τον περασμένο Αύγουστο ο Χρήστος Ροζάκης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην υφυπουργός Eξωτερικών και μέχρι πρότινος πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του υπουργείου Εξωτερικών, ένας άνθρωπος που είναι σε θέση – με άλλα λόγια – να γνωρίζει πράγματα εκ των έσω.

Σύμφωνα λοιπόν με τον κ. Ροζάκη, Ελλάδα και Τουρκία μπήκαν στις διερευνητικές επαφές έχοντας συμφωνήσει ότι θα συζητήσουν και άλλες διαφορές πέραν της υφαλοκρηπίδας πλην όμως σε πλαίσιο ανεπίσημο και μη δεσμευτικό. Τα όρια της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης και του υπερκείμενου εθνικού εναέριου χώρου είναι, επί παραδείγματι, ζητήματα που έχουν συζητηθεί στο παρελθόν στις διερευνητικές, αν και ανήκουν στην αποκλειστική δικαιοδοσία της Ελλάδας, όπως σημειώνει ο κ. Ροζάκης, εκφράζοντας σε αυτό το σημείο όχι κάποιες προσωπικές του απόψεις (για τις οποίες πολλοί είναι εκείνοι που λατρεύουν να τον κατηγορούν στην Ελλάδα εδώ και δεκαετίες) αλλά αποτυπώνοντας τα γεγονότα.

Καθώς διανύουμε τους τελευταίους μήνες του 2020, και με τον ελληνοτουρκικό διάλογο να οδεύει προς επανέναρξη μέσα από τις διαμεσολαβητικές προσπάθειες Γερμανών και Αμερικανών, το ερώτημα αναφορικά με όσα πρόκειται στην πραγματικότητα να συζητήσουμε με την Τουρκία πια επανέρχεται δριμύτερο.

«Χωρίς καμία προϋπόθεση»

Το ότι η Άγκυρα θα ήθελε να μπουν σε ένα καλάθι όλα τα «όλα τα εκκρεμή ζητήματα ή διαφωνίες» που η ίδια μονομερώς θέτει (γκρίζες ζώνες, αποστρατιωτικοποίηση ελληνικών νησιών, μειονοτικό κ.ά.) είναι κάτι παραπάνω από σαφές, όπως προκύπτει άλλωστε και μέσα από το άρθρο που δημοσίευσε ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου στην Καθημερινή στις 15 Σεπτεμβρίου. «Αναμένουμε από την Ελλάδα να ανανεώσει όλα τα κανάλια διαλόγου με την Τουρκία χωρίς καμία προϋπόθεση», γράφει ο επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας, με αυτό το «χωρίς καμία προϋπόθεση» να μεταφράζεται προφανώς σε «διαπραγμάτευση εφ’ όλης της ύλης» ακόμη και για θέματα που αγγίζουν τον πυρήνα της ελληνικής κυριαρχίας.

Το ότι η Ελλάδα, από την άλλη, δεν επιθυμεί να διαπραγματευτεί επί του συνόλου των τουρκικών διεκδικήσεων, είναι επίσης σαφές. «Οι μονομερείς διεκδικήσεις κρατών δεν συνιστούν διακρατικές διαφορές. Μία και μοναδική διαφορά υπάρχει μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Αυτή της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ», είναι το μήνυμα που στέλνει ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας, και εκείνος μέσα από τις σελίδες της Καθημερινής.

ΑΟΖ και «γκρίζες ζώνες» μαζί γίνεται; 

Αλλά και ως προς αυτήν τη «μία και μοναδική διαφορά» ωστόσο, ανακύπτουν επί μέρους ερωτήματα.

  • Θα ήταν πρακτικά δυνατό Ελλάδα και Τουρκία να οριοθετήσουν υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ χωρίς να έχει προηγουμένως η Άγκυρα αποκηρύξει επισήμως όλες εκείνες τις θεωρίες της περί γκρίζων ζωνών αμφισβητούμενης κυριαρχίας;
  • Ποιους ακριβώς κόλπους θα κλείσουμε και από ποιες γραμμές βάσεις θα αρχίσουμε να μετράμε εάν η άλλη πλευρά συνεχίζει να αμφισβητεί την ελληνικότητα ακόμη και κατοικημένων ελληνικών νησιών;
  • Στο ίδιο πλαίσιο, θα ήταν πρακτικά δυνατό Ελλάδα και Τουρκία να οριοθετήσουν υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ χωρίς να έχει προηγουμένως συμφωνηθεί μια κοινά αποδεκτή γραμμή ως προς τα όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης;
  • Και με το τουρκικό casus belli τι γίνεται; Δεν θα πρέπει να έχει αποσυρθεί πριν από την όποια ελληνοτουρκική συμφωνία;

«Δεν έχουμε καταφέρει, μετά πολλά χρόνια ανταλλαγής απόψεων με την άλλη πλευρά, να βρούμε μια συνεννόηση να επεκτείνουμε στα 12 μίλια (σ.σ. τα ελληνικά χωρικά ύδατα), είτε ένα συμβιβασμό, ή να προχωρήσουμε στην οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, αφήνοντας το θέμα της επέκτασης των χωρικών υδάτων στην άκρη», δήλωνε τον Δεκέμβριο του 2019, από το βήμα ανοιχτής εκδήλωσης του «Κύκλου Ιδεών για την Εθνική Ανασυγκρότηση» στην Αθήνα, ο πρέσβης επί τιμή και επικεφαλής της ελληνικής ομάδας στις διερευνητικές με την Τουρκία, Παύλος Αποστολίδης.

Ο πανεπιστημιακός και βουλευτής της ΝΔ Άγγελος Συρίγος πάντως είναι κατηγορηματικός: «Εάν αμφισβητείται η κυριαρχία επί κάποιων εδαφών, δεν είναι δυνατή η οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών. Εάν εφαρμοσθεί η τουρκική θεωρία περί “γκρίζων ζωνών”, αρχή οποιασδήποτε οριοθετήσεως θα πρέπει να είναι η διαπίστωση της κυριαρχίας των “αμφισβητούμενων” νησιών του Αιγαίου, οι ακτές των οποίων χρησιμοποιούνται ως γραμμές βάσεως. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και εάν συναινούσε η Τουρκία για επίλυση της διαφοράς για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας σε διεθνές δικαιοδοτικό όργανο, πρώτο θέμα προσφυγής θα έπρεπε να είναι η διαπίστωση της κυριαρχίας επί των νησιών. Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας θα ακολουθούσε ως δεύτερο θέμα.» (Καθημερινή της Κυριακής, 23/8/20)

Ρουτίνα και αποκλιμάκωση 

Σε κάθε περίπτωση, από τη στιγμή που θα περάσουν σε φάση επανεκκίνησης, εάν και όποτε συμβεί κάτι τέτοιο, οι διερευνητικές επαφές θα είναι, βέβαια, εμπιστευτικές.

Το που θα μπορούσαν να οδηγήσουν μένει να φανεί. Το μόνο σίγουρο ωστόσο πια είναι ότι δεν έχουμε τα περιθώρια (ή την πολυτέλεια, εάν προτιμάτε) να αντιμετωπίζουμε τις διερευνητικές ούτε ως υπόθεση ρουτίνας (όπως είχε γίνει κατά καιρούς στο παρελθόν) αλλά ούτε και ως απλό μηχανισμό αποκλιμάκωσης.