Υπάρχει ένα μοτίβο «λυκοφιλίας» στις πολυκύμαντες ρωσοτουρκικές σχέσεις των τελευταίων ετών που θα έπρεπε – κανονικά – να προβληματίζει πρωτίστως τους ιδίους τους άμεσα εμπλεκομένους Ρώσους και Τούρκους. 

Ήταν Νοέμβριος του 2015 όταν τουρκικές δυνάμεις κατέρριψαν ένα ρωσικό μαχητικό Sukhoi στη μεθόριο με τη Συρία, προκαλώντας την εντονότατη αντίδραση της ρωσικής πλευράς. Έως και το καλοκαίρι του 2016 ωστόσο (καλοκαίρι πραξικοπήματος για την Τουρκία), μέσα σε ένα διάστημα δηλαδή περίπου επτά μηνών, οι σχέσεις των δύο πλευρών είχαν «αποκατασταθεί». 

Και ήταν Φεβρουάριος του 2020, όταν υποστηριζόμενες από τη Ρωσία συριακές κυβερνητικές δυνάμεις προσκείμενες στο καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ έπληξαν στόχους στο Ιντλίμπ της βορειοδυτικής Συρίας, σκοτώνοντας 36 Τούρκους στρατιώτες. Έως και τον Μάρτιο της ιδίας χρονιάς ωστόσο, μέσα σε ένα διάστημα δηλαδή μόλις ολίγων εβδομάδων, Ρώσοι και Τούρκοι τα είχαν φαινομενικώς «ξαναβρεί».  

Συγκρούσεις και εκεχειρίες 

Αλλά και πίσω στα τέλη του 2020, προτού Μόσχα και Άγκυρα «λανσάρουν» το δικό τους Κοινό ΡωσοΤουρκικό Κέντρο επίβλεψης και εποπτείας της εκεχειρίας στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, ρωσικά μαχητικά είχαν πλήξει (Οκτώβριος 2020) κέντρο εκπαίδευσης υποστηριζόμενων από την Τουρκία ανταρτών στο Ιντλίμπ της βορειοδυτικής Συρίας σκοτώνοντας δεκάδες ενόπλους. 

Περίπου στο ίδιο… μοτίβο, ο Σεπτέμβριος του 2021 βρήκε τους Ρώσους από τη μία πλευρά να «σφυροκοπούν» από αέρος θέσεις ανταρτών (εχθρών του Άσαντ) που υποστηρίζονται από την Άγκυρα στη βορειοδυτική Συρία, και την Τουρκία από την άλλη να «απαντά» ενισχύοντας τις δυνάμεις και τα στρατιωτικά της φυλάκια εντός των συριακών συνόρων. 

Κι όλα αυτά… μόλις λίγες ώρες πριν από τη συνάντηση που ήταν προγραμματισμένο να έχουν οι Βλάντιμιρ Πούτιν και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Σότσι στις 29 Σεπτεμβρίου, μια συνάντηση (σχεδόν τριών ωρών) η οποία ολοκληρώθηκε μεν μέσα σε κλίμα «ουσιαστικής ανταλλαγής απόψεων»… χωρίς όμως να ακολουθήσουν κοινές δηλώσεις ή υπογραφές νέων διμερών συμφωνιών. 

Από το Ιντλίμπ στο Σότσι 

Εάν το – ανοιχτό – μέτωπο της Συρίας εξακολουθεί να βρίσκεται στον πυρήνα των ρωσοτουρκικών σχέσεων όπως έχει κατ’ επανάληψη γραφτεί, τότε αυτό το μέτωπο φανερώνει και το εκρηκτικά ασταθές φόντο πάνω στο οποίο εκτυλίσσονται οι σχέσεις δύο χωρών (Ρωσία-Τουρκία) που τη μια μέρα ανταλλάσσουν πραγματικά (ενίοτε ακόμη και πολύνεκρα) πυρά και την αμέσως επόμενη φιλοφρονήσεις αμοιβαίας εκτίμησης και συμπόρευσης. Δύο χωρών που τη μια μέρα κλιμακώνουν την ένταση ωσάν εχθροί και την αμέσως επόμενη τρέχουν να σπρώξουν κάτω από το χαλί την όποια προηγηθείσα κλιμάκωση.  

Εάν πιστέψουμε όσα είχε δηλώσει ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας Σεργκέι Λαβρόφ έπειτα από τη συνάντηση που είχε με τον Τούρκο ομόλογό του, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, τον περασμένο Ιούνιο στην επαρχία της Αττάλειας, τότε «οι ρωσοτουρκικές σχέσεις εξακολουθούν να αναπτύσσονται δυναμικά σε όλους τους τομείς, χωρίς καμία εξαίρεση».

Αγκάθια και πισωγυρίσματα 

Παράλληλα ωστόσο, όπως φαίνεται, μαζί τους «αναπτύσσονται» και ουκ ολίγα – διόλου ευκαταφρόνητα – ρωσοτουρκικά αγκάθια. Διότι πέρα από όσα λέγονται δημόσια, η Μόσχα δεν μπορεί παρά να βλέπει με προβληματισμό και ενόχληση: τις υπονομευτικές προς το καθεστώς Άσαντ κινήσεις των Τούρκων στη βορειοδυτική Συρία (υπέρ τζιχαντιστικών ομάδων όπως είναι η Hay’at Tahrir al-Sham/HTS), τις πωλήσεις τουρκικών οπλικών συστημάτων σε χώρες όπως είναι η Ουκρανία και η Πολωνία, τα τουρκικά ανοίγματα στη ρωσική γειτονιά κ.ά. 

Ρωσία και Τουρκία όντως μοιράζονται μια σειρά κοινά στοιχεία στον τρόπο με τον οποίο κινούνται στη διεθνή σκηνή (στοιχεία αναθεωρητικά, αντιδυτικά, αυταρχικά, καιροσκοπικά), ενώ και οι ηγέτες τους, Πούτιν και Ερντογάν, λέγεται πως έχουν μεταξύ τους «καλή χημεία».

Παράλληλα, Ρωσία και Τουρκία «ενώνονται» και από μεγάλες συμφωνίες (Ακούγιου, TurkStream, S-400), ενώ η Άγκυρα ξεχωρίζει και ως ο μεγαλύτερος εμπορικο-οικονομικός εταίρος της Μόσχας στην περιοχή MENA (Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική), με τους Ρώσους να «στέλνουν» στην Τουρκία τουρίστες και ενέργεια (φυσικό αέριο, πετρέλαιο, πυρηνική τεχνογνωσία), και τους Τούρκους από την άλλη να στέλνουν στη Ρωσία λαχανικά και φρούτα (νωπό ακόμη στη μνήμη εκείνο το ρωσικό εμπάργκο στις εισαγωγές τουρκικής ντομάτας), υφάσματα κ.ά.  

Ακούγιου 

Ειδικά σε ό,τι αφορά στο Ακούγιου, ο Λαβρόφ είχε τον περασμένο Ιούνιο τοποθετήσει χρονικά στο 2023 τα εγκαίνια της λειτουργίας του πρώτου πυρηνικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, για να συμπέσουν χρονικά και με τους επετειακούς εορτασμούς της συμπλήρωσης 100 ετών από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας. Στις 29 Σεπτεμβρίου ωστόσο, από το Σότσι, ο Ερντογάν υποστήριξε πως καταβάλλονται εντατικές προσπάθειες προκειμένου ο πρώτος πυρηνικός σταθμός να τεθεί σε λειτουργία όχι το 2023 αλλά το 2022. 

Ο Τούρκος πρόεδρος δεν παρέλειψε παράλληλα, από το Σότσι, να ευχαριστήσει τη Μόσχα και για τη βοήθειά της στην αντιμετώπιση των τουρκικών πυρκαγιών καθώς και για τον τρόπο με τον οποίο εκείνη στήριξε την τουρκική τουριστική βιομηχανία (ανοίγοντας τις πύλες για την έλευση Ρώσων τουριστών στην Τουρκία το περασμένο καλοκαίρι).

Ο Ερντογάν τάχθηκε υπέρ της περαιτέρω ενίσχυσης των τουρκορωσικών σχέσεων, ενώ παράλληλα εξέφρασε και την πεποίθηση ότι ο όγκος των συναλλαγών ανάμεσα στις δύο χώρες πρόκειται να αυξηθεί. Σημειωτέον πως ο Τούρκος πρόεδρος είχε μαζί του στο Σότσι τους κ.κ. Χακάν Φιντάν, Φαχρετίν Αλτούν και Ιμπραχίμ Καλίν. 

Ο επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας Σεργκέι Λαβρόφ είχε, και εκείνος, μιλήσει τον περασμένο Ιούνιο για «μεγάλης κλίμακας συνεργασίες σε εμπόριο, επενδύσεις», επικαλούμενος ως ενδεικτική την αύξηση 22,5% στον όγκο των διμερών ρωσοτουρκικών εμπορικών συναλλαγών το πρώτο τετράμηνο του 2021 σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2020.

Μπίζνες μετ’ εμποδίων 

Παράλληλα ωστόσο, και παρά τα όσα επιλεκτικά προβάλλονται δημοσίως, η ρωσοτουρκική συμπόρευση μετράει και πισωγυρίσματα. Αξίζει να σημειωθεί, για παράδειγμα, ότι (όπως σημειώνει ο Galip Dalay σε προσφάτως εκδοθείσα έκθεσή του για το γερμανικό ινστιτούτο SWP) οι τουρκικές εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία και το Ιράν είχαν μειωθεί δραματικά κατά το πρώτο μισό του 2020 (σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019), ενώ στον αντίποδα, ακριβώς την ίδια περίοδο, οι τουρκικές εισαγωγές φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν αυξάνονταν…

Κατά «σύμπτωση», λίγους μήνες αργότερα η Τουρκία θα στήριζε ανοιχτά/στρατιωτικά το Αζερμπαϊτζάν στον – νικηφόρο για το Μπακού – πόλεμό του ενάντια στην Αρμενία (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος 2020). 

Στο ίδιο πλαίσιο, αξίζει να σημειωθεί πως ενώ οι τουρκικές εισαγωγές φυσικού αερίου μειώνονταν την περίοδο 2017-2019, την ίδια περίοδο οι τουρκικές εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από χώρες είναι το Κατάρ (αλλά και οι ΗΠΑ, η Αλγερία, η Νιγηρία) αυξάνονταν.

S-400 ναι μεν αλλά 

Με άλλα λόγια, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μπορεί να θέτει θέμα νέας αγοράς συστοιχιών S-400 (αν και το θέμα των S-400 σαν να «ξεχάστηκε» κατά την επίσκεψη του Τούρκου προέδρου στο Σότσι στις 29 Σεπτεμβρίου) τρίζοντας έτσι, εκβιαστικώ τω τρόπω, τα δόντια προς την πλευρά της Δύσης, πλην όμως την ίδια ώρα, σε άλλα μέτωπα, το τουρκικό καθεστώς επιχειρεί να μετριάσει την εξάρτησή του από τη Ρωσική Ομοσπονδία, με την υποσημείωση ωστόσο πως Άγκυρα και Μόσχα θα πρέπει να καταλήξουν και σε νέες (μεσομακροπρόθεσμες) ενεργειακές εμπορικές συμφωνίες μέσα στο 2021…