Ήταν Νοέμβριος του 2015, ακριβώς πριν από πέντε χρόνια, όταν οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις προχώρησαν – απρόκλητα – στην κατάρριψη ενός ρωσικού μαχητικού πάνω από τα εδάφη της Συρίας… προκαλώντας την τύχη τους.

Η εκτίμηση (ή τουλάχιστον μία από τις εκτιμήσεις), την περίοδο εκείνη, ήταν ότι η ΝΑΤΟική Τουρκία «χτύπησε» το ρωσικό Sukhoi θέλοντας να προκαλέσει την αντίδραση της Μόσχας. Μια αντίδραση που θα ανάγκαζε όμως στην πορεία και τη Δύση (ΗΠΑ/ΝΑΤΟ) να πάρει θέση περισσότερο αποφασιστικά υπέρ των τουρκικών συμφερόντων στο μέτωπο της Συρίας, όχι μόνο ενάντια στον υποστηριζόμενο από τη Ρωσία Μπασάρ αλ Άσαντ αλλά και ενάντια στους Κούρδους (PYD/YPG/YPJ) τους οποίους τότε υποστήριζε με θέρμη η Ουάσιγκτον.

Υπενθυμίζεται ότι μέσα στο 2015 είχαν προηγηθεί πολλά… με τους Κούρδους να πετυχαίνουν αποφασιστικές στρατιωτικές νίκες κατά των τζιχαντιστών του καλούμενου ισλαμικού κράτους στη Βόρεια Συρία (Κομπάνι κ.ά.), επεκτείνοντας παράλληλα και ενδυναμώνοντας τα όρια της κουρδικής αυτονομίας στις εκτάσεις  της Ροζάβα, μόλις λίγα χιλιόμετρα δηλαδή έξω από τα τουρκικά σύνορα.

Από τη Ροζάβα στον Καύκασο

Πέντε χρόνια και (τουλάχιστον) τρεις τουρκικές στρατιωτικές εισβολές αργότερα, το πείραμα της κουρδικής αυτονομίας στα εδάφη της βόρειας και ανατολικής Συρίας βρίσκεται πλέον να μετράει ήττες, απώλειες και πισωγυρίσματα.

Στον αντίποδα ωστόσο, η σχέση της Ρωσίας με την Τουρκία δείχνει να αναπτύσσεται, κατά τρόπο προοδευτικά ενισχυμένο, πλην όμως όχι πάντοτε ομαλό.

Μόσχα και Άγκυρα εμφανίζονται σήμερα να εμπλέκονται αμφότερες σε Λιβύη, Συρία και νότιο Καύκασο. Πούτιν και Ερντογάν εμφανίζονται να προωθούν εκεί συμφέροντα αντικρουόμενα σε έναν βαθμό, τα οποία όμως τους επιτρέπουν να συνεχίζουν να συνυπάρχουν στις εν λόγω περιοχές ως… συνδιαμορφωτές των εξελίξεων.

Ρωσία και Τουρκία μπορεί, λοιπόν, να πορεύονται με διαφορετική ατζέντα στον χώρο της Ευρασίας, χωρίς ωστόσο προς το παρόν να εκδιώκουν η μία την άλλη από τα ανοιχτά μέτωπα.  Αντιθέτως, τα ρωσικά συμφέροντα εμφανίζονται όχι μόνο να συνυπάρχουν (αν και από αντίπαλες θέσεις) αλλά ακόμη και να «συνομιλούν» με τα τουρκικά τόσο στη βόρεια Αφρική όσο και στην εγγύς Ανατολή.

Εάν τα προσεγγίσει κανείς από δυτική σκοπιά, τα ρωσοτουρκικά συμφέροντα εμφανίζονται, με άλλα λόγια, να πορεύονται σε ένα κοινό «μέτωπο» κυκλωτικά προς τη Δύση, ενισχύοντας αμφότερα την παρουσία και τα προκεχωρημένα φυλάκιά τους στις περιοχές έξω από τα κοινά ευρωπαϊκά σύνορα προς το νότο και προς τα ανατολικά.

«Κάθε τουρκική επέμβαση οδηγεί σε έναν τουρκο-ρωσικό διαμοιρασμό των λαφύρων, με τη Ρωσία να εξασφαλίζει αυξημένο στρατιωτικό αποτύπωμα και επιρροή», σχολιάζει ο ελληνικής καταγωγής Βρετανός δημοσιογράφος Αρης Ρουσσινός, με το βλέμμα στραμμένο σε Λιβύη, Συρία «και τώρα στον Καύκασο».

Η πρόσφατη εμπειρία από το εμπόλεμο Ναγκόρνο Καραμπάχ, με τη συμφωνία της εκεχειρίας που υπεγράφη – έπειτα από ρωσική διαμεσολάβηση – στις 9 Νοεμβρίου ανάμεσα στο Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία, ήρθε να τροφοδοτήσει έναν νέο κύκλο ανησυχιών αναφορικά όχι μόνο με όσα προηγήθηκαν αλλά και με όσα έπονται.

Ο λόγος για μια συμφωνία που προβλέπει (μεταξύ άλλων)…

  • την «επιστροφή» εδαφών στο Αζερμπαϊτζάν,
  • την τοποθέτηση Ρώσων «κυανόκρανων» σε περιοχές του Αρτσάχ για τουλάχιστον πέντε χρόνια,
  • την παράλληλη αποχώρηση από εκεί των ενόπλων δυνάμεων της Αρμενίας,
  • και τη δημιουργία υποδομών που θα περνούν μέσα από τα εδάφη της Αρμενίας για την καλύτερη διασύνδεση της συνορεύουσας με την Τουρκία αζερικής αυτόνομης περιοχής του Ναχιτσεβάν με το κυρίως Αζερμπαϊτζάν.

Η Τουρκία δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος στη συμφωνία της 9ης Νοεμβρίου, ούτε αναφέρεται ρητά σε αυτήν. Χωρίς τη βοήθεια και τη στήριξη των Τούρκων ωστόσο, οι Αζέροι είναι σχεδόν βέβαιο πως δεν θα είχαν υπάρξει το ίδιο αποτελεσματικοί στα πεδία των μαχών.

Το πρακτορείο Reuters εκτιμά, σε ανάλυσή του, ότι η «ειρηνευτική συμφωνία» που επέτυχε ο Ρώσος πρόεδρος Βλάντιμιρ Πούτιν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ:

  • Εξασφάλισε μεν εδαφικά κέρδη για το υποστηριζόμενο από την Τουρκία Αζερμπαϊτζάν, κέρδη τα οποία όμως είναι γεωγραφικά «κλειδωμένα» και ελέγχονται.
  • Απέτρεψε μια ολοκληρωτική νίκη των Αζέρων (αποτρέποντας παράλληλα και την ενίσχυση της εκεί τουρκικής παρουσίας).
  • Και επαναβεβαίωσε τη ρωσική επιρροή σε μια περιοχή την οποία η Μόσχα προσεγγίζει ως πίσω αυλή της Ρωσίας.

Η ρωσική πλευρά έχει πάντως εν τω μεταξύ αναγνωρίσει δημόσια ότι και η Τουρκία πρόκειται να έχει ρόλο, πλην όμως αρκετά περιορισμένο, στο monitoring της εκεχειρίας στο Ναγκόρνο Καραμπάχ αλλά από γεωγραφική απόσταση, και με τη συμμετοχή μόνο Τούρκων «παρατηρητών» κι όχι Τούρκων «κυανόκρανων».

Απούσα η Δύση

 Το ότι η Ρωσία είναι ο μεγάλος κερδισμένος των τελευταίων εξελίξεων στο νότιο Καύκασο δεν αμφισβητείται από κανέναν. Το ότι το Αζερμπαϊτζάν μετράει κέρδη και η Αρμενία σημαντικές απώλειες είναι επίσης δεδομένο. Όπως άλλωστε δεδομένο είναι και το γεγονός ότι η Δύση για ακόμη μια φορά «έλαμψε» δια της απουσίας της, σε αντίθεση με χώρες όπως είναι η Ρωσία και η Τουρκία που βρέθηκαν στο νότιο Καύκασο (η Ρωσία παλαιόθεν, η Τουρκία του Ερντογάν πιο πρόσφατα) διεκδικώντας ρόλο, επιρροή και οφέλη.

Ο Ρώσος αναλυτής/ακαδημαϊκός Μαξίμ Σούτσκοφ το έλεγε ήδη από τον Σεπτέμβριο ότι Μόσχα και Αγκυρα δουλεύουν πάνω σε μια συμφωνία για το Ναγκόρνο Καραμπάχ που θα αφήνει τη Δύση έξω από την εξίσωση. Ο Ντμίτρι Τρένιν, διευθυντής του Carnegie Center της Μόσχας, βλέπει πια, στον απόηχο της συμφωνίας της 9ης Νοεμβρίου, τη Ρωσία και την Τουρκία να επισφραγίζουν τα δεδομένα μιας νέας περιφερειακής τάξης πραγμάτων στο νότιο Καύκασο. Σε ανάλογο πνεύμα και ο Βρετανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Μπεν Τζούντα, βλέπει τον χάρτη της περιοχής να επαναχαράσσεται «χωρίς ωστόσο καμία συμβολή από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις ή τις Ηνωμένες Πολιτείες – παρά το γεγονός ότι Παρίσι και Ουάσιγκτον ανήκουν στην Ομάδα του Μινσκ».

Φίλοι ή εχθροί;

Τι συμβαίνει όμως πραγματικά ανάμεσα στη Ρωσία και την Τουρκία; Υπάρχουν εκείνοι που υποστηρίζουν ότι οι δύο χώρες λειτουργούν κατά τρόπο προσυμφωνημένο, συντονίζοντας τις κινήσεις τους, κινήσεις που μοιάζουν αντικρουόμενες αλλά στην πραγματικότητα καταλήγουν να λειτουργούν κατά τρόπο συμπληρωματικό.

Υπάρχουν, από την άλλη, και εκείνοι που θεωρούν ότι οι Ρώσοι έχουν ξεκάθαρα το πάνω χέρι (εμπορικά, ενεργειακά, οικονομικά, στρατιωτικά, S-400, Turkstream, Ακούγιου κ.ά.) σε αυτήν τη σχέση, μια σχέση που ομοιάζει περισσότερο σε λυκοσυμμαχία. Ότι δηλαδή είναι οι Ρώσοι εκείνοι που αξιοποιούν την Τουρκία ως σημείο πίεσης έναντι της Δύσης, απλώς «τραβώντας τα γκέμια» κάθε φορά που το καθεστώς Ερντογάν υπερβαίνει τα εσκαμμένα…

Διερωτάται κανείς εάν θα μπορούσαν, για παράδειγμα, οι Τούρκοι να έχουν εισβάλει στρατιωτικά στη Συρία χωρίς την ανοχή της Μόσχας; Διερωτάται ωστόσο, από την άλλη, και εάν θα μπορούσε η Μόσχα να έχει αγνοήσει πλήρως την τουρκική «εγγύτητα» στο Συριακό;

Ο αρχηγός των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στην Άγκυρα

Ό,τι ισχύει ωστόσο για τη Ρωσία σε σχέση με τη Δύση, ισχύει εν μέρει και για τη ΝΑΤΟική Τουρκία η οποία επίσης χρησιμοποιεί την απειλή της ρωτουρκικής προσέγγισης ως εκβιαστικό χαρτί απέναντι σε Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρώπη. Ενδιαφέρον σημείο (εάν λάβει κανείς υπόψη και την κόντρα Ρωσίας-Μεγάλης Βρετανίας): η επίσκεψη που πραγματοποίησε στην Άγκυρα στις 11 Νοεμβρίου ο επικεφαλής της βρετανικής ΜΙ6 (και άλλοτε πρέσβης του Ηνωμένου Βασιλείου στην Τουρκία την περίοδο 2014-2017) Ρίτσαρντ Μουρ, προκειμένου να συναντήσει εκεί τον προεδρικό εκπρόσωπο Ιμπραχίμ Καλίν με τον οποίο συζήτησε τις εξελίξεις στον… Καύκασο.

Το ερώτημα είναι, βέβαια, εάν θα μπορούσαν όλα αυτά τα ανοιχτά μέτωπα σε Συρία, Λιβύη, νότιο Καύκασο να λειτουργήσουν κάποια στιγμή διαλυτικά, επιφέροντας ρήγματα στους ρωσοτουρκικούς δεσμούς. Θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να καταφέρουν αυτό που δεν κατάφερε η κατάρριψη του ρωσικού Sukhoi από τους Τούρκους το 2015 ή, πιο πρόσφατα, η κατάρριψη του ρωσικού ελικοπτέρου από τους Αζέρους; Οι Ρώσοι έχουν δείξει, πάντως, ότι μπορούν να «ανεχτούν» πολλά… εάν κρίνουν ότι έτσι πρόκειται στην πορεία να επιτύχουν άλλους… περισσότερο σημαντικούς μακροπρόθεσμους στόχους…