Του Βασίλη Τσιάμη

Στη φωτογραφία: Ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμ. Μακρόν, κατά την εξαγγελία της πρωτοβουλίας του για την ΕΠΚ το Μάιο του 2022.

Την 1η Ιουνίου 2023, η Μολδαβία φιλοξένησε τη δεύτερη συνάντηση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας (ΕΠΚ)[1] που έλαβε χώρα, σημειολογικά, στην πόλη Bulboaca, μόλις λίγα χιλιόμετρα από τα ουκρανικά σύνορα.

Είχαμε αναφερθεί και στο παρελθόν, με άρθρο, στη νέα αυτή πρωτοβουλία που προτάθηκε από τον πρόεδρο Εμ. Μακρόν κατά την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της διαδικασίας για το Μέλλον της Ευρώπης, η οποία ολοκληρώθηκε επί της περσινής Γαλλικής Προεδρίας και τα συμπεράσματα της παρουσιάστηκαν την 9 Μαΐου 2022.  Η ΕΠΚ είναι μια σύμπραξη κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρου, η οποία επιτρέπει σε μέλη και μη-μέλη της Ε.Ε. να μοιράζονται μια άτυπη πλατφόρμα για πολιτικό διάλογο και συνεργασία για την ειρήνη και την ασφάλεια. Η πρώτη συνάντηση αυτής της πλατφόρμας πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2022 στην Πράγα. Έχει συμφωνηθεί οι συνδιασκέψεις να συγκαλούνται εναλλάξ σε μία χώρα-μέλος της Ε.Ε. και σε μία μη μέλος (επόμενες διασκέψεις: Οκτώβριος 2023 στη Γρανάδα της Ισπανίας και στο πρώτο εξάμηνο του 2024 στο Ηνωμένο Βασίλειο).

Πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την πρώτη σύνοδο κορυφής της Πράγας, υπήρξαν συζητήσεις σχετικά με τη δυνατότητα μετασχηματισμού της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας, δίνοντάς της περισσότερη δομή, όπως με το να της παρασχεθεί μόνιμη γραμματεία και ειδικός προϋπολογισμός. Αυτός ο δρόμος δεν έχει ακολουθηθεί μέχρι στιγμής, επιβεβαιώνοντας την προτίμηση της πλειοψηφίας των μελών της για διατήρηση της ευελιξίας. Άλλωστε, μία εκτίμηση, σχετικά με την πρωτοβουλία του προέδρου Μακρόν να προτείνει τη δημιουργία αυτής της πλατφόρμας, ήταν ότι είχε σκοπό να φέρει κοντά τις χώρες μη μέλη της Ε.Ε. με την Ε.Ε., χωρίς όμως να γίνεται οποιαδήποτε αναφορά σε διεύρυνση της.

Αξιοποιώντας την ευκαιρία της δεύτερης συνόδου της ΕΠΚ, η πρόεδρος της Μολδαβίας, Μ. Σαντού, και ο Ουκρανός ομόλογός της, Β. Ζελένσκι, ζήτησαν την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων των χωρών τους στην Ε.Ε. μέχρι το τέλος του 2023.

Παρά ταύτα, αν και επίσημα η διεύρυνση δεν αποτελεί θέμα συζήτησης, στην Μολδαβία η διεύρυνση της Ε.Ε. βρέθηκε στο επίκεντρο των συζητήσεων από την πρόεδρο της Μολδαβίας, Μάγια Σαντού, και τον πρόεδρο της Ουκρανίας Β. Ζελένσκι, ο οποίος αυτή τη φορά παρευρέθηκε αυτοπροσώπως στη σύνοδο κορυφής. Οι δύο ηγέτες ζήτησαν την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων στην Ε.Ε. μέχρι το τέλος αυτού του έτους. Επιπλέον, ο Πρόεδρος Ζελένσκι υποστήριξε σθεναρά ένα ισχυρό μήνυμα από το ΝΑΤΟ στην επικείμενη σύνοδο κορυφής της Συμμαχίας στο Βίλνιους στις 11 Ιουλίου 2023. Τόσο σχετικά με την ένταξη της Ουκρανίας, όσο και όσον αφορά τις εγγυήσεις ασφαλείας στο δρόμο προς την ένταξη. Ωστόσο, τον «προσγείωσε», τις αμέσως επόμενες ημέρες, ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Γ. Στόλτενμπεργκ, ο οποίος έστειλε ένα ξεκάθαρο μήνυμα ότι αυτό δεν μπορεί να αναμένεται στην σύνοδο κορυφής της Συμμαχίας τον Ιούλιο. Αυτό, σε κάποιο βαθμό, μετέτρεψε τη συνάντηση σε μια άτυπη προπαρασκευαστική συνάντηση για τις συνεδριάσεις του ΝΑΤΟ και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αργότερα αυτό το έτος, αγγίζοντας και, ενδεχομένως, μετριάζοντας τις πιθανές προσδοκίες.

Η σύνοδος κορυφής ήταν όντως μια ευκαιρία να φέρει πιο κοντά τα κράτη της ευρωπαϊκής ηπείρου, για να συζητήσουν θέματα σχετικά με την ασφάλεια, την ενέργεια και την συνδεσιμότητά τους. Στην πράξη όμως, στις συζητήσεις κυριάρχησαν δύο θέματα: η ασφάλεια και η διεύρυνση. Ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Σούνακ έθεσε στην ημερήσια διάταξη και τη μετανάστευση, ένα θέμα που θα μπορούσε να επανέλθει στο προσκήνιο σε ένα χρόνο, όταν η σύνοδος κορυφής της ΕΠΚ θα φιλοξενηθεί από το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έστειλαν, γι’ άλλη μια φορά, ένα ισχυρό μήνυμα ενότητας, απομονώνοντας τη Ρωσία και τη Λευκορωσία και δείχνοντας υποστήριξη στη Μολδαβία και την Ουκρανία. Η ασφάλεια της ευρωπαϊκής ηπείρου και η προστασία της από τον πόλεμο σε όλες τις μορφές του, συμπεριλαμβανομένων των υβριδικών επιθέσεων, ήταν το κύριο θέμα των συζητήσεων.

Είναι σημαντικό ότι, όπως έγινε και στην Πράγα, η παρουσία τόσων ηγετών στη σύσκεψη έδωσε την ευκαιρία και για παράλληλες συναντήσεις για θέματα κρίσιμα για την ασφάλεια της ευρωπαϊκής ηπείρου. Όπως η συνάντηση Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν υπό την αιγίδα του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, καθώς και του Κοσόβου με τη Σερβία υπό την παρουσία των ηγετών της Γαλλίας και της Γερμανίας, καθώς και της Ε.Ε.

Μετά και τη δεύτερη σύνοδο κορυφής, η ΕΠΚ αρχίζει να παίρνει μορφή και η αρχική αρνητική κριτική, που είχε δεχθεί ως προς τη χρησιμότητα της, αρχίζει να υποχωρεί, καθώς διαφαίνονται ήδη κάποια θετικά σημεία.

Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρ.Τ. Ερντογάν, και ο τότε υπουργός Εξωτερικών Μ. Τσαβούσογλου, συζητώντας με τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ι. Αλίγιεφ (αριστερά στο κέντρο), τον Ούγγρο πρωθυπουργό Β. Όρμπαν (άκρη αριστερά) και τον Αρμένιο πρωθυπουργό Ν. Πασινιάν (μπροστά δεξιά).

Αν και δεν είναι ούτε ανταγωνιστής ούτε προοίμιο της διεύρυνσης της Ε.Ε., η Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα θα μπορούσε να βοηθήσει και να συμπληρώσει αυτή τη διαδικασία. Σε μία περίοδο που η διεύρυνση της Ε.Ε. θα ήταν πολύ δύσκολο να αποφασιστεί, η ΕΠΚ θα μπορούσε να συμβάλει στην ενίσχυση της πολιτικής δέσμευσης μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε. και των ευρωπαϊκών κρατών πέραν της Ε.Ε., επιτρέποντας την οικοδόμηση πνεύματος κοινότητας, μεταξύ άλλων σε επίπεδο αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων. Αυτό θα μπορούσε, επίσης, να είναι χρήσιμο για τη δημιουργία πολιτικού χώρου για την άτυπη αντιμετώπιση επιπλοκών που ενδέχεται να προκύψουν, πριν από την είσοδο στην Ε.Ε. κάποιων κρατών, αλλά και να προετοιμάσει την ένταξή τους. Η ΕΠΚ θα μπορούσε να εξελιχθεί, επίσης, σε ένα -χωρίς αποκλεισμούς, φόρουμ για διάλογο για την ασφάλεια και την  οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών του και βοηθώντας στην πρόληψη ή τη διαχείριση κρίσεων.

Επιπλέον, το φόρουμ θα μπορούσε να είναι χρήσιμο για τη συζήτηση αμφισβητούμενων θεμάτων ασφαλείας και την προώθηση της αποφυγής σύγκρουσης ή εξομάλυνσης σχέσεων  μεταξύ των μελών του. Οι επαφές μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, αλλά και Σερβίας-Κοσσόβου, αποδεικνύει ότι η ΕΠΚ έχει τη δυνατότητα να επιτύχει πολιτική πρόοδο σε ευαίσθητα ζητήματα, συγκαλώντας τους κατάλληλους φορείς σε περιορισμένης και άτυπης μορφής συναντήσεις.

Τέλος, η ΕΠΚ μπορεί να είναι χρήσιμη για την προώθηση της τομεακής συνεργασίας μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. και τρίτων χωρών στην ενέργεια, τη συνδεσιμότητα, την εκπαίδευση, την κλιματική αλλαγή, την ψηφιακή και πράσινη μετάβαση και τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα.

Η ΕΠΚ δεν είναι το μόνο πλαίσιο μέσω του οποίου πραγματοποιείται συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε. και των εταίρων τους στην Ευρώπη. Ωστόσο, λόγω της πανευρωπαϊκής του εμβέλειας, της δέσμευσής του σε ανώτατο επίπεδο, αλλά και του ευέλικτου χαρακτήρα του, μπορεί να προσφέρει το κατάλληλο πλαίσιο για την ανάληψη διαφόρων πρωτοβουλιών σε τομείς κοινού ενδιαφέροντος: γεφυρώνοντας διαφορές και προάγοντας την ασφάλεια και συνεργασία μεταξύ των κρατών της ηπείρου μας.

[1] Συμμετέχοντα Κράτη: Κράτη-Μέλη της Ε.Ε., Αλβανία, Ανδόρα, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Γεωργία,, Ισλανδία, Κόσοβο*, Λιχτενστάιν, Μολδαβία, Μονακό, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία, Νορβηγία,, Σερβία, Ελβετία, Ουκρανία, Ηνωμένο Βασίλειο