Η μικροπρέπεια και ο πολιτικός επαρχιωτισμός, χαρακτηριστικά Βαλκάνιου μάλλον και όχι Βρετανού πολιτικού, που επέδειξε ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Έλληνα ομολόγου του στο Λονδίνο, επιβεβαίωσαν το ρητό «ουδέν κακόν αμιγές καλού».

Έφεραν καλύτερο αποτέλεσμα για τα Γλυπτά του Παρθενώνα από ό,τι μετά βεβαιότητας θα έφερνε η ακυρωμένη συνάντηση στην Downing Street. Ο Βρετανός πρωθυπουργός μόνος του, αδέξια μάλλον, κατάφερε να αναδείξει το ζήτημα, μετατρέποντάς το σε κύριο θέμα σχολιασμού της επικαιρότητας τόσο στην βρετανική κοινή γνώμη, όσο και στην παγκόσμια.

Ας θυμηθούμε, με την ευκαιρία, ότι ο πολιτισμός, η ανθούσα ομογένεια και η εμπορική μας ναυτιλία είναι οι τρείς πυλώνες που επιτρέπουν στην Ελλάδα να διεκδικεί παγκόσμιο ρόλο. Η γενιά μου είχε την τύχη να ζήσει μία πολιτιστική αναγέννηση της Ελλάδας με αρχαιολογικές ανασκαφές, αναστηλώσεις, μουσεία, πανέμορφους αρχαιολογικούς χώρους.

Στη δεκαετία του ’50 και στις αρχές του ’60, ολοκληρώθηκε το εμπνευσμένο σχέδιο του Κωνσταντίνου Καραμανλή για την υποδειγματική ανάδειξη του χώρου της Ακρόπολης δια μολυβιού του δημιουργού του, Δημήτρη Πικιώνη.

Ως υπουργός Δημοσίων Έργων (φωτογραφία του Μαΐου 1955) και μετά ως Πρωθυπουργός, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής συνεργάστηκε στενά με τον μεγάλο Δημήτρη Πικιώνη για την -ιστορικής σημασίας- διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου της Ακροπόλεως.

Η ταυτόχρονη καθιέρωση των Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ανέδειξαν την Ελλάδα ως πόλο πολιτιστικών δρώμενων και ταυτόχρονα αυξημένου τουριστικού ενδιαφέροντος. Στις δεκαετίες του ΄70, του ‘80 και του ‘90, μεταξύ πολλών άλλων, οι ανασκαφές των μεγάλου Μανόλη Ανδρόνικου, στις Αιγές, και του αείμνηστου Δημήτρη Παντερμαλή, στο Δίον, η ίδρυση του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου των Δελφών, του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και Σύγχρονης Ιστορίας της Μακεδονίας και του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού είχαν ένα κοινό παρονομαστή: χαρακτηριστικό των μεγάλων ηγετών είναι η ικανότητα τους να μετατρέπουν τα οράματα σε έργα.

Στη δεκαετία του ’80, ξεχώρισε, αναμφίβολα, η πίστη στην δύναμη του πολιτισμού μας της αλησμόνητης Μελίνας Μερκούρη. Δεν ήταν μόνο η εκστρατεία επιστροφής των Γλυπτών της Ζωφόρου του Παρθενώνα. Ήταν μία δέσμη δράσεων που ανέδειξαν τον πολιτισμό. Αναγνώριση αξίζει και σε εκείνους που πρόσφατα συνέβαλαν στην ανέγερση του μοναδικού κοσμήματος, του Νέου Μουσείου της Ακροπόλεως. Φέρει τη σφραγίδα των δημιουργών Μπερνάρ Τσουμί και Δημήτρη Παντερμαλή.

Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ρ. Σούνακ μόνος του, αδέξια μάλλον, κατάφερε να αναδείξει το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα, μετατρέποντάς το σε κύριο θέμα σχολιασμού της επικαιρότητας τόσο στην βρετανική κοινή γνώμη, όσο και στην παγκόσμια.

Όμως, πολιτισμός δεν είναι μόνο τα μνημεία, τα μουσεία, οι αρχαιότητες και οι αρχαιολογικοί χώροι. Πολιτισμό και πολιτιστική κληρονομιά αποτελούν οι ιδέες, οι επιστήμες, η φιλοσοφία, η τραγωδία, η λογική, η γλώσσα, το βιβλίο, ο λόγος, ο διάλογος και το σύστημα δημοκρατικής διακυβέρνησης των πολιτών που εννοιοδοτήθηκε προ 2.500 ετών.

Το 1992, επί πρωθυπουργίας του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, υλοποιήθηκε ένα ακόμη όραμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή με την ίδρυση του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού. Κατάργηση, αντί του εκσυγχρονισμού του με προσήλωση στους καταστατικούς του σκοπούς, θα ήταν μια άσκοπη απόφαση.

Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η ιδανική προοπτική για το Ε.Ι.Π. σήμερα θα ήταν να αποτελέσει το δοκιμασμένο εφαλτήριο μίας εξωστρεφούς πολιτιστικής μας διπλωματίας. Να επανέλθει, δηλαδή, όπως αρχικά είχε θεσμοθετηθεί, στην αρμοδιότητα του υπουργείου Εξωτερικών.

Ας σκεφθούμε, επίσης, και τη χρησιμότητα του εθνικού συντονισμού εξωστρεφών δράσεων των πολιτιστικών Ιδρυμάτων. Με σεβασμό μεν στην καταστατική αυτονομία ενός εκάστου, με στόχο δε την μεγιστοποίηση της εκτός συνόρων εμβέλειας του κοινού τους έργου.

Ως πρώην πρέσβης στην Ουάσινγκτον μπορώ να πιστοποιήσω ότι οι εκτός Ελλάδος συνέργειες δρουν ως πολλαπλασιαστής αποτελεσματικότητας, επιταχυντής δράσης και μειωτής κόστους.

Το 1992, επί πρωθυπουργίας Κων. Μητσοτάκη, υλοποιήθηκε το όραμα του Κων. Καραμανλή για την ίδρυση του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού που, σήμερα, πρέπει να εκσυγχρονιστεί με προσήλωση στους καταστατικούς του σκοπούς και επιστροφή του, όπως αρχικά είχε θεσμοθετηθεί, στην αρμοδιότητα του υπουργείου Εξωτερικών.

Τα όρια του πολιτισμού και της πολιτιστικής διπλωματίας δεν είναι πεπερασμένα. Είναι λάθος να ισχυριστώ ότι η πολιτιστική μας κληρονομιά αποτελεί τον διαχρονικό πυρήνα της «ισχύος» του Ελληνισμού; Η ιστορία μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον πολιτισμό μας και με τη σωτηρία του λεγόμενου δυτικού πολιτισμού. Η πολιτιστική μας κληρονομιά είναι και η ιστορία μας. Στον Αριστοτέλη, οφείλουμε την αναγκαιότητα του «μέτρου».

Στον Ηρόδοτο, οφείλουμε την οικουμενική γνώση για την εξέλιξη της ιστορίας και της γεωγραφίας και τη διαχρονική αξία του Μαραθώνα, των Θερμοπυλών, της Σαλαμίνας, των Πλαταιών και των Δελφικών χρησμών. Επίκαιρος σήμερα ο, κατά Θουκυδίδη, διάλογος μεταξύ Μηλίων και Αθηναίων και οι δημηγορίες Κλέωνα και Διόδοτου για την τύχη των Μυτιληναίων.

Ποιος άραγε διεκτραγωδεί καλύτερα από τον Αισχύλο, στους οικουμενικούς «Πέρσες», την καταστροφή που προκαλεί η αλαζονεία του ισχυρότερου, ενώ εξυμνεί ταυτόχρονα την δύναμη που δίνει στον αδύναμο η πίστη στην υπέρ βωμών και εστιών μάχη;

Η Ευρώπη κινείται σε αχαρτογράφητα ορόσημα και τοπόσημα, με τρεμάμενη πυξίδα και -κατά την Πλατωνική Ακαδημία- με «αγεωμέτρητες» πολιτικές ηγεσίες.

Έστω και αν επιτυχώς κομπάζουν ότι συνεργάζονται με την Silicon Valley και την Bangalore. Αυτό επιβεβαίωσε και η «αγεωμέτρητη» αντίληψη του σημερινού ενοίκου της Downing Street.

Γενική είναι η διαπίστωση ότι το πανευρωπαϊκό σύστημα ισορροπίας, ασφάλειας και αξιών έχει κλονισθεί λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Επιπλέον, στην εγγύς μας Μέση Ανατολή, τρομακτική είναι η εικόνα της δοκιμασίας και του ευτελισμού του ανθρώπου και της αξιοπρέπειάς του. Η ανθρώπινη ζωή αποκτά συναλλακτική αξία.

Η προστιθέμενη αξία του πολιτισμού μας ενεργεί ως πολλαπλασιαστής της εθνικής μας ισχύος, ώστε να μην είναι τόσο ευδιάκριτη η γραμμή μεταξύ σκληρής και ήπιας ισχύος. Η ακεραιότητα και η ενότητα όμως του «Ευρωπαϊκού Όλου» παραμένει χωλή και σε επίπεδο συμβολισμού.

Απαραίτητη και αναγκαία συνθήκη είναι η αποκατάσταση της ενότητας του Όλου, της γεωμετρίας και της ακεραιότητας του μοναδικού συμβόλου του αξιακού, δημοκρατκού και ανθρωποκεντρικού ευρωπαϊκού πολιτισμού. Της αποκατάστασης της ενότητας και ακεραιότητας της Ζωφόρου του Παρθενώνα με την ενσωμάτωση των αποκομμένων γλυπτών.