Μέσα σε λιγότερες από 24 ώρες – μεταξύ 14 και 15 Ιανουαρίου – δύο δημοσιογράφοι και ένας πολιτικός της τουρκικής αντιπολίτευσης έγιναν στόχος πολιτικά υποκινούμενων επιθέσεων στην Άγκυρα. Ο Σελτσούκ Οζντάγ, αντιπρόεδρος του νεοπαγούς αντιπολιτευόμενου κόμματος του Μέλλοντος-Gelecek (της παράταξης που ίδρυσε ο προερχόμενος από το ισλαμοσυντηρητικό AKP πρώην υπουργός Εξωτερικών και πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου), έπεσε θύμα ξυλοδαρμού στις 15 Ιανουαρίου, καθώς πήγαινε προς το αυτοκίνητό του. Λίγο αργότερα την ίδια ημέρα, θα δεχόταν επίθεση και ο Ορχάν Ουγούρογλου, δημοσιογράφος της αντικυβερνητικής εθνικιστικής εφημερίδας Γενίτσαγ (Yeniçağ), ενώ το βράδυ της 14ης Ιανουαρίου είχε προηγηθεί και άλλη μια επίθεση, με στόχο τον Αφσίν Χατίπογλου, δικηγόρο και τηλεπαρουσιαστή στον σταθμό KRT TV.

Σημαντική σημείωση: οι Σελτσούκ Οζντάγ, Ορχάν Ουγούρογλου και Αφσίν Χατίπογλου, οι άνθρωποι που βρέθηκαν δηλαδή στο στόχαστρο των πολιτικά υποκινούμενων επιθέσεων, προέρχονται από τις τάξεις του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, στον οποίο Μπαχτσελί έχουν όμως και οι τρεις ασκήσει έντονη κριτική το τελευταίο διάστημα και μάλιστα δημόσια. Από τις τάξεις των εθνικιστών προέρχονται ωστόσο και άλλοι Τούρκοι δημοσιογράφοι που βρέθηκαν στο στόχαστρο βιαιοπραγιών τους περασμένους μήνες, όπως ο Αχμέτ Τακάν (τον Νοέμβριο του 2019), ο Γιαβούζ Σελίμ Ντεμιράγ (τον Μάιο του 2019) και ο Σαμπαχατίν Ενκιμπάρ (επίσης τον Μάιο του 2019). Πιο πρόσφατα, ο ίδιος ο Μπαχτσελί θα εξαπέλυε φραστικά πυρά και εναντίον του αρθρογράφου-αναλυτή Ταχά Ακιόλ, ο οποίος Ακιόλ έχει κατ’ επανάληψη το τελευταίο διάστημα «συμπρωταγωνιστήσει» μαζί με τον Αχμέτ Νταβούτογλου σε τηλεοπτικές εκπομπές μέσω του Karar TV.

«Μαφιόζικα» χτυπήματα

Τα τελευταία περιστατικά βίας θα μπορούσαν, με άλλα λόγια, να ιδωθούν και ως «εσωτερικές υποθέσεις» της τουρκικής άκρας δεξιάς. Ως «μαφιόζικου τύπου» συγκρούσεις ανάμεσα στους πολιτικούς απογόνους του Αλπαρσλάν Τουρκές πολλοί από τους οποίους τυγχάνουν άλλωστε «πραγματικοί» μαφιόζοι με βαρύ ποινικό μητρώο, όπως για παράδειγμα ο προσφάτως πρόωρα αποφυλακισθείς Αλαατίν Τσακιτζί.

Στην τάξεις της τουρκικής άκρας δεξιάς φαίνεται να υπάρχουν, λοιπόν, εσωτερικοί τριγμοί, όπως επιβεβαιώνεται και από σειρά δημοσιευμάτων. «Η ηγεσία του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP) στέλνει το μήνυμα ότι δεν πρόκειται να ανεχθεί καμία κριτική στο πρόσωπο του ηγέτη, ειδικά εάν αυτή προέρχεται από πρώην συμμάχους», γράφει ο Βρετανός δημοσιογράφος Τζον Λούμποκ στον ιστοχώρο Ahval News, ανακαλώντας μνήμες από τις πιο σκοτεινές ημέρες των δεκαετιών του 1980 και 1990, τότε που ακροδεξιοί (μεταξύ αυτών και ο προαναφερθείς Αλαατίν Τσακιτζί) «έλυναν» τις πολιτικές τους διαφορές με σφαίρες στο ψαχνό.

Σχεδόν τριάντα χρόνια μετά, ωστόσο, το μεγαλύτερο «πρόβλημα» πλέον με το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) του 73χρονου Ντεβλέτ Μπαχτσελί, με την παράταξη δηλαδή των Γκρίζων Λύκων, είναι ότι πια… συγκυβερνά την Τουρκία μαζί με το ισλαμοσυντηρητικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του 67χρονου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, υπό την ομπρέλα της καλούμενης Συμμαχίας του Λαού – Cumhur İttifakı. Το MHP εμφανίζεται μάλιστα – αν και ελάσσων κυβερνητικός εταίρος – να ασκεί δυσανάλογα μεγάλη επιρροή στον ίδιο τον Ερντογάν, «επιβάλλοντας» στην πράξη τη δική του ατζέντα επί της κυβερνητικής πολιτικής, σε αγαστή σύμπλευση και με κορυφαίους υπουργούς του AKP όπως είναι για παράδειγμα ο υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού.

Μπαχτσελί και Ερντογάν

«Ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί φαίνεται να κινεί τα νήματα εντός της Συμμαχίας του Λαού διαμορφώνοντας το πλαίσιο της πολιτικής, ειδικά γύρω από ζητήματα νόμου και τάξης. Εργάζεται επίσης με σκοπό να αναμορφώσει το AKP στα πρότυπα της δική του εικόνας, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι δεν φέρει ευθύνες και το AKP που επέλεξε να συμμαχήσει με το MHP», σχολιάζει από την πλευρά της η Σινέμ Αντάρ του Κέντρου Εφαρμοσμένων Μελετών (Centre for Applied Turkey Studies) του γερμανικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων SWP.

Για του λόγου το αληθές, αρκεί μια ματιά σε πολλά από όσα προπαγάνδιζε επί μακρόν ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί και τελικώς έγιναν… νόμος (όπως ήταν για παράδειγμα η απόφαση περί πρόωρης απελευθέρωσης δεκάδων χιλιάδων ποινικών από τις φυλακές της Τουρκίας μέσα στο 2020). Αρκεί μια ματιά στους πολιτικούς εχθρούς του Μπαχτσελί που παραμένουν στη φυλακή (Οσμάν Καβαλά, Σελαχατίν Ντεμιρτάς κ.ά.) αλλά και σε όλους εκείνους τους πολιτικούς με τους οποίους ο Μπαχτσελί κάποια στιγμή «διαφώνησε» και τελικώς είδαν την πόρτα της εξόδου (πιο πρόσφατη η περίπτωση του προερχόμενου από το AKP άλλοτε αντιπροέδρου της Τουρκίας Μπουλέντ Αρίντς που παραιτήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο από προεδρικός σύμβουλος), ενώ προφανέσταση είναι πια και η ακροδεξιά στροφή του καθεστώτος Ερντογάν όχι μόνο στο εσωτερικό (αυταρχισμός, μπαράζ διώξεων κατά πολιτικών αντιπάλων) αλλά και στο εξωτερικό (επεκτατισμός, παντουρκισμός, νεοθωμανισμός).

Υπό αυτήν την έννοια, όσα βίαια λαμβάνουν χώρα στις τάξεις της ευρύτερης τουρκικής ακροδεξιάς τις τελευταίες εβδομάδες πρόκειται εκ των πραγμάτων να έχουν επιπτώσεις πάνω στο σύνολο της τουρκικής πολιτικής σκηνής, πολύ δε περισσότερο σε μια περίοδο έντονης πολιτικής-κομματικής κινητικότητας και ανακατατάξεων όπως είναι η τρέχουσα για την Τουρκία.

Κυβερνητικοί τριγμοί

Το AKP φέρεται να «ανησυχεί» βλέποντας τα δημοσκοπικά ποσοστά του MHP να υποχωρούν, και αναζητά πιθανούς νέους εκλογικούς εταίρους στο πρόσωπο πολιτικών όπως είναι για παράδειγμα ο 79χρονος Τεμέλ Καραμολάογλου του ισλαμιστικού Κόμματος Ευδαιμονίας (Saadet Partisi). Ο λόγος για μια παράταξη που μοιράζεται κοινές καταβολές με τον Ερντογάν, καθώς προέρχεται και εκείνη, όπως άλλωστε και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), από την  ισλαμιστική μήτρα του κινήματος Milli Görüş του Νετζμετίν Ερμπακάν… τον τάφο του οποίου ο Ερντογάν επισκέφθηκε – συνοδεία φωτογράφων – στις 19 Ιανουαρίου.

Ως ενδεικτικές πολιτικών ζυμώσεων ερμηνεύονται, παράλληλα, και οι κατ’ ιδίαν συναντήσεις που είχε – επίσης συνοδεία φωτογράφων – ο Ερντογάν κατά το πρώτο μισό του Ιανουαρίου τόσο με τον Ογουζάν Ασιλτούρκ του Κόμματος Ευδαιμονίας (Saadet) όσο και με τον Μουσταφά Ντεστιτζί της ακροδεξιάς παράταξης BBP, συναντήσεις που ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος δεν έκρυψε ότι πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο αναζήτησης πιθανών νέων συμμαχιών εν όψει των επερχόμενων εκλογών (που υπενθυμίζεται πως κανονικά είναι προγραμματισμένες για το επετειακό 2023).

Δημοσκοπήσεις και ζυμώσεις

Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις του περασμένου Ιανουαρίου, το δίδυμο AKP-MHP εμφανίζεται πλέον να συγκεντρώνει κάτω από 50% στην πρόθεση ψήφου (37% το AKP, συν 8,9% το MHP, το σύνολο 45,9%). Το MHP παρουσιάζεται, ειδικότερα, να υποχωρεί κάτω και από το όριο του 10% (από 11,1% που είχε εξασφαλίσει τις εκλογές του 2018), καταλήγοντας έτσι στην… πέμπτη θέση της γενικής κατάταξης, πίσω και από το διωκόμενο φιλοκουρδικό Κόμμα Δημοκρατίας των Λαών-HDP (10,4%) αλλά και από το επονομαζόμενο Καλό Κόμμα (İyi Parti) της Μεράλ Ακσενέρ (13,3%) που φαίνεται πια να έχει αναβαθμιστεί σε τρίτη ισχυρότερη πολιτική δύναμη στην Τουρκία πίσω από το AKP και CHP. Το AKP εμφανίζεται, από την πλευρά του, να έχει πια πέσει κάτω από το 40%, ενώ το αντιπολιτευόμενο κεμαλικό CHP κινείται κοντά στο 24%.

Αλλά και σε επίπεδο προσώπων, οι δήμαρχοι του CHP σε Άγκυρα (Μανσούρ Γιαβάς) και Κωνσταντινούπολη (Εκρέμ Ιμάμογλου) εμφανίζονται – σε αντίθεση με πολλούς υπουργούς της κυβέρνησης και προς μεγάλη απογοήτευση του Ερντογάν – να απολαμβάνουν υψηλά ποσοστά δημοφιλίας, όπως άλλωστε και η 48χρονη επικεφαλής του CHP στην Κωνσταντινούπολη και «νέα αγαπημένη των δυτικών ΜΜΕ» Τζανάν Καφταντσίογλου (την οποία προσφάτως ο ίδιος ο Ερντογάν έφτασε στο σημείο να παρουσιάσει ως «μαχήτρια» του ακροαριστερού DHKP-C).

Το MHP ανεβάζει την ένταση

Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, το MHP φέρεται να προσπαθεί – μετερχόμενο εξόχως αντιδημοκρατικές μεθόδους βίας, εκφοβισμού και επίδειξης ισχύος – να θωρακίσει τη βάση του, περιορίζοντας παράλληλα απώλειες και διαρροές. Οι διαρροές στελεχών, άλλωστε, δεν είναι άγνωστες στην ακροδεξιά παράταξη. Κάθε άλλο. Παλαιά στελέχη του MHP και πρώην Γκρίζοι Λύκοι έχουν πια μετακομίσει σε όλες τις άλλες μεγάλες παρατάξεις της Τουρκίας (AKP, CHP, İyi Parti, Gelecek, DEVA κ.ά.). Ο Μανσούρ Γιαβάς, που εξελέγη δήμαρχος στην Άγκυρα με το CHP, προέρχεται από τις τάξεις των εθνικιστών, όπως άλλωστε και η Μεράλ Ακσενέρ το Καλό Κόμμα της οποίας αποτελεί διάσπαση του ΜHP. Όσο για τον Τουγρούλ Τουρκές, υιό του Αλπαρσλάν Τουρκές, εκείνος πολιτεύεται τα τελευταία χρόνια με το AKP του Ερντογάν, ενώ προσφάτως εμφανίστηκε μέσα από άρθρο του να ασκεί κριτική και στον «σκληρό εθνικισμό» του Μπαχτσελί. Ο οποίος Μπαχτσελί έχει όμως το τελευταίο διάστημα δεχθεί κριτική ακόμη και από «ερντογανικούς» δημοσιογράφους, όπως είναι για παράδειγμα ο Αμπντουλκαντίρ Σελβί.

Αποστάτες και αντίπαλοι

«Ο κυβερνών συνασπισμός ανησυχεί ότι η πολιτική του εξουσία φθίνει, και στοχεύει στη χρήση βίας για να αποτρέψει αποστάτες και αντιπάλους», γράφει ο  Τζον Λούμποκ στον ιστότοπο AhvalNews, με τον πολύπειρο Τούρκο δημοσιογράφο Μουράτ Γετκίν από την πλευρά του να συμφωνεί, υποστηρίζοντας ότι όντως υπάρχουν «προβλήματα ταυτότητας» και «δυσφορία» στον κυβερνητικό συνασπισμό για μια σειρά από λόγους.

Η έλευση της νέας διοίκησης στις ΗΠΑ υπό τον Δημοκρατικό Τζο Μπάιντεν, μιας διοίκησης που ξεκινά τη θητεία της δίνοντας έμφαση στις δημοκρατικές αξίες, αλλά και οι απόπειρες του Ερντογάν να τα «ξαναβρεί» με τους Ευρωπαίους (σε μια περίοδο μάλιστα κατά την οποία οι Ευρωπαίοι πάνε να θέσουν εκτός νόμου ως εξτρεμιστικά τα παραρτήματα που διατηρούν οι Γκρίζοι Λύκοι του Μπαχτσελί στο εξωτερικό) έρχονται – κατά τρόπο συνδυαστικό – να «δοκιμάσουν» την κυβερνητική σύμπλευση των ισλαμιστών (AKP) με τους εθνικιστικές (MHP), με τον Ερντογάν να αναζητεί πιθανούς νέους εκλογικούς εταίρους όχι μόνο στον χώρο των ισλαμιστών (Καραμολάογλου/Saadet) αλλά και στον χώρο των εθνικιστών. Ενδεικτική ως προς αυτό και η φημολογία που θέλει το İyi Parti της προερχόμενης από τους εθνικιστές Μεράλ Ακσενέρ να παίρνει τη θέση του MHP ως κυβερνητικός εταίρος δίπλα στο AKP.

Κι όλα αυτά, με τον Μπαχτσελί την ίδια ώρα να… δείχνει τα δόντια του. Πως ακριβώς;

  • Ζητώντας αλλαγές στον εκλογικό νόμο (αλλαγές που θα μπορούσαν, εάν γίνουν πράξη, να αποκλείσουν και τις παρατάξεις των Νταβούτογλου και Μπαμπατζάν από την επόμενη εκλογική αναμέτρηση, ειδικά εάν αυτή διεξαχθεί πρόωρα)
  • Απαιτώντας να τεθεί εκτός νόμου το φιλοκουρδικό HDP (με το AKP του Ερντογάν και το τουρκικό υπουργείο “Δικαιοσύνης” να κινούνται επίσης προς μια τέτοια κατεύθυνση)
  • Ασκώντας σκληρή κριτική ακόμη και στο Συνταγματικό Δικαστήριο
  • Και διαφημίζοντας την κληρονομιά των Γκρίζων Λύκων στα social media (#ÜlküOcakları).

Ερντογάν και Μπαχτσελί λέγεται, σύμφωνα με όσα γράφει ο Μουράτ Γετκίν, ότι είχαν τρεις συναντήσεις μέσα σε μόλις μια εβδομάδα πίσω στις αρχές Ιανουαρίου…

Η κινητικότητα, ωστόσο, δεν περιορίζεται μόνο μεταξύ των κυβερνητικών εταίρων. Αντιθέτως, το κομματικό τοπίο στην Τουρκία δείχνει πια να διανύει περίοδο χειμαρρώδους μετασχηματισμού, δείγμα ότι η αυτοδύναμη κυριαρχία που απολάμβανε άλλοτε το ερντογανικό AKP αποτελεί παρελθόν.

Όσο για τις επόμενες εκλογές, εκείνες είναι κανονικά προγραμματισμένες για το 2023 αλλά θα μπορούσαν να διεξαχθούν και πρόωρα, όπως άλλωστε η πλειονότητα των εκλογικών αναμετρήσεων στην Τουρκία από το 1946 και έπειτα.

Πολλά τα νέα κόμματα

«Υπάρχουν περισσότερα από 100 πολιτικά κόμματα σήμερα στην Τουρκία, με τα 21 να έχουν σχηματιστεί μόνο τον τελευταίο χρόνο», σημειώνει σε άρθρο της η Daily Sabah αναφερόμενη στο 12μηνο του 2020.

Από αυτά τα νέα κόμματα, άλλα προέρχονται από το στρατόπεδο των ισλαμιστών του ερντογανικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), και άλλα από την πλευρά των κεμαλιστών του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP). Ο προερχόμενος από το AKP πρώην υπουργός (Εξωτερικών, Οικονομικών κ.ά.) Αλί Μπαμπατζάν ηγείται πλέον του δικού του Κόμματος της Δημοκρατίας και της Προόδου (DEVA), όπως άλλωστε και ο πρώην υπουργός Εξωτερικών και άλλοτε πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου που έχει ιδρύσει το Κόμμα του Μέλλοντος (Gelecek). Φυγόκεντρες τάσεις υπάρχουν όμως και στον χώρο της αντιπολίτευσης, με τον προερχόμενο από το CHP Μουσταφά Σαριγκιούλ να ιδρύει το δικό του Κόμμα Αλλαγής της Τουρκίας (TDP) και τον άλλοτε υποψήφιο για την προεδρία της χώρας Μουχαρέμ Ιντζέ επίσης να ακολουθεί πορεία αυτονόμησης (Memleket Partisi).

Σημειωτέον ότι ο Φατίχ Ερμπακάν, υιός του ισλαμιστή Νετζμετίν Ερμπακάν, έχει επίσης ιδρύσει δικό του… Νέο Κόμμα της Ευημερίας (Yeniden Refah Partisi), ενώ διασπαστικές τάσεις εμφανίζονται ακόμη και στον χώρο των Κούρδων με ένα νέο Κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα (KDP) να κάνει την εμφάνισή του με απώτερο στόχο, όπως καταγγέλεται, να στερήσει ψήφους από το HDP (προς όφελος των Ερντογάν και Μπαχτσελί).

Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ο Τούρκος πρόεδρος δεν θα μπορούσε «φυσικά» παρά να συνεχίζει και εκείνος από την πλευρά του να κάνει αυτό που ξέρει καλύτερα… «Όντας αντιμέτωπος με ένα αντιπολιτευτικό τοπίο που αλλάζει, ο Ερντογάν επενδύει στην πόλωση», σημειώνει χαρακτηριστικά η Σερέν Σελβίν Κορκμάζ του IstanPol Institute…

Ειδικά στην Τουρκία ωστόσο, η πολιτική ρευστότητα έχει την τάση παλαιόθεν να συνοδεύεται από «εκρήξεις» πολιτικής βίας, πράγμα που γεννά φόβους αναφορικά με όσα έπονται όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας αλλά και… έναντι της Ελλάδας. Οι ακροδεξιοί, άλλωστε, δεν κρύβουν τις… άγριες διαθέσεις τους, με τον Αλαατίν Τσακιτζί να απειλεί ανοιχτά τον ηγέτη του CHP Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί να θέλει να βάλει λουκέτο στο HDP και τους Γκρίζους Λύκους να προπαγανδίζουν όλοι μαζί εν χορώ μια ακόμη πιο σκληρή γραμμή απέναντι στην Ελλάδα…

* Δημοσιεύτηκε στο έντυπο Άμυνα και Διπλωματία, τεύχος Φεβρουαρίου 2021. Αναδημοσιεύεται με επικαιροποιημένα τα στοιχεία των δημοσκοπήσεων.