Του ΒΑΣΙΛΗ ΝΕΔΟΥ

Ως ευκαιρία για τη βελτίωση των ελληνοαλβανικών σχέσεων και την επίλυση των κύριων διαφορών αντιμετωπίζεται η τρέχουσα πρόοδος των Τιράνων στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε., ειδικά καθώς εσχάτως η κυβέρνηση του πρωθυπουργού της Αλβανίας, Εντι Ράμα, προχώρησε στην υιοθέτηση των εφαρμοστικών νόμων του 2017 που ουσιαστικά προβλέπουν το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού των μελών της Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας ακόμα και αν ζουν έξω από τις περιοχές που αυτό ήταν δυνατόν.

Η συγκεκριμένη κίνηση οδήγησε την Αθήνα στην απόφαση να μην μπλοκάρει και το πρόσφατο ενταξιακό κεφάλαιο που άνοιξε για τα Τίρανα και οι δύο πλευρές φαίνεται να είναι πια σε διαρκείς διαβουλεύσεις και για τα υπόλοιπα σημαντικά θέματα. Η υπόθεση του –ευρωβουλευτή της Ν.Δ.– Φρέντη Μπελέρη λειτούργησε αρνητικά για τις ελληνοαλβανικές σχέσεις και θορύβησε και τα Τίρανα, καθώς έγινε αντιληπτό ότι ακόμα και μια τέτοια διένεξη με την Ελλάδα μπορεί να κρατήσει την Αλβανία εκτός ευρωπαϊκής τροχιάς.

Η Αθήνα βρισκόταν σε επαφή με τους εκπροσώπους της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας καθ’ όλη τη διάρκεια των παρασκηνιακών διαβουλεύσεων για την υιοθέτηση των εφαρμοστικών νόμων, η οποία και συμφώνησε ότι με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται ένα από τα πιο σημαντικά και πάγια δικαιώματα της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας.

Οι διαπραγματεύσεις πραγματοποιήθηκαν κατά κύριο λόγο με επίκεντρο τις Βρυξέλλες, με βασικό παράγοντα εκ μέρους των Τιράνων τον εξ απορρήτων συνεργάτη του κ. Εντι Ράμα, Εντρι Φούγκα, ενώ από την ελληνική πλευρά ενεπλάκησαν στελέχη της Μόνιμης Αντιπροσωπείας. Ουσιαστικά τα κείμενα διαμορφώθηκαν σε στενή συνεργασία μεταξύ Αθηνών και Τιράνων και προβλέπουν τα εξής:

Κατ’ αρχάς, αναγνωρίζεται ο ρόλος στον ελεύθερο και ατομικό προσδιορισμό, ενώ για πρώτη φορά δεν απαιτείται από τον αιτούντα να προσκομίσει ληξιαρχικά έγγραφα για να τεκμηριώσει το αίτημά του. Καθίσταται, επιπλέον, υποχρεωτική η αποδοχή εντός 30 ημερών του αυτοπροσδιορισμού του πολίτη, ενώ αφαιρέθηκαν διάφορες αρμοδιότητες που μπορούσαν να δημιουργήσουν προβλήματα, κυρίως από τους διάφορους βαθμούς αυτοδιοίκησης (δήμος και περιφέρεια).

Στα κείμενα των αρχικών εφαρμοστικών νόμων υπήρχε μια τρίτη πρόβλεψη για ενεργοποίηση εξαίρεσης και πρόσθετη διαδικασία επαλήθευσης σε περίπτωση που ο αιτών «διαμένει σε περιοχή που δεν εμφανίζει διακριτικά πολιτιστικά, εθνοτικά, γλωσσικά, θρησκευτικά ή παραδοσιακά χαρακτηριστικά». Προκειμένου να υπερκεραστεί ο συγκεκριμένος σκόπελος προστέθηκε ρητώς ότι τα χαρακτηριστικά αυτά τεκμαίρονται και από την ύπαρξη ή μη ομογενειακών οργανώσεων. Η «εξαιρετική διαδικασία επαλήθευσης» ήταν ουσιαστικά το εργαλείο των αλβανικών αρχών από την εποχή του Ενβέρ Χότζα, προκειμένου να αρνούνται στους ομογενείς το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού.

Γλώσσα

Στο σκέλος της χρήσης της γλώσσας από μια εθνική μειονότητα, έγινε για πρώτη φορά δεκτή η διαχρονική επιθυμία της Ελλάδας, πέρα από το κριτήριο ύπαρξης τουλάχιστον του 20% του πληθυσμού και η περίπτωση όπου «παραδοσιακά διαβιοί η μειονότητα» ως προϋπόθεση για το δικαίωμα της χρήσης γλώσσας. Καλά πληροφορημένες πηγές αναφέρουν ότι αν και οι διαπραγματεύσεις ήταν έντονες, η ατμόσφαιρα ήταν εποικοδομητική.

Επιπλέον, συμφωνήθηκε και το πλαίσιο διασφάλισης της ορθής υλοποίησης των εφαρμοστικών διατάξεων από τις αλβανικές αρχές. Προς αυτή την κατεύθυνση μπορεί να αξιοποιηθεί ο Υπατος Αρμοστής του ΟΑΣΕ για τις εθνικές μειονότητες και, βεβαίως, η Κομισιόν που θα παρακολουθεί το ζήτημα στο πλαίσιο της ετήσιας έκθεσης προόδου της Αλβανίας, στο κεφάλαιο για την πρώτη δέσμη κεφαλαίων. Φυσικά, την εφαρμογή θα παρακολουθεί και η ίδια η Ελληνική Εθνική Μειονότητα με τη βοήθεια της ελληνικής πρεσβείας στα Τίρανα.

Οι συζητήσεις ολοκληρώθηκαν την παραμονή των Χριστουγέννων και λίγες ημέρες αργότερα οι εφαρμοστικοί νόμοι υιοθετήθηκαν και από το υπουργικό συμβούλιο της Αλβανίας (844 και 845/26-12-2024). Στις 27 και 30 Δεκεμβρίου, αντιστοίχως, οι νόμοι δημοσιεύθηκαν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και βρίσκονται ήδη σε ισχύ.

Η προοπτική

Αυτή η καλή συνεργασία ανοίγει, πλέον, τις δυνατότητες για συζήτηση και σε περισσότερο δύσκολα θέματα, όπως για παράδειγμα το περιουσιακό της μειονότητας. Ηδη, Αθήνα και Τίρανα έχουν συμφωνήσει να βοηθήσουν την αλβανική κυβέρνηση προς την κατεύθυνση της επίλυσης των εκκρεμοτήτων Ελληνες ειδικοί από το Ελληνικό Κτηματολόγιο.

Επίσης, η αλβανική πλευρά εμφανίζεται πρόθυμη για την πλήρη υλοποίηση της διακρατικής συμφωνίας για τη λειτουργία των στρατιωτικών κοιμητηρίων όπου έχουν ταφεί πεσόντες του Ελληνοϊταλικού Πολέμου 1940-41.

Την ίδια στιγμή, από την αλβανική πλευρά υπάρχει προθυμία και για την επανέναρξη της διαδικασίας επίλυσης της διαφοράς στην οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Στους κόλπους της Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας υπάρχει ικανοποίηση και για το γεγονός ότι πλέον δίνεται η δυνατότητα επιστολικής ψήφου, κάτι που σημαίνει πως μπορούν να ψηφίζουν ακόμα και αν εργάζονται στην Ελλάδα ή σε άλλη χώρα.

Από την ελληνική πλευρά θα πρέπει να αναμένονται, προφανώς, κάποιες κινήσεις καλής θελήσεως. Η πιο σημαντική, που έχει και πολιτικό αντίκρισμα στην αλβανική πολιτική, είναι η αναγνώριση της κοινωνικής ασφάλισης (κυρίως των συντάξεων, δηλαδή να υπογραφεί συμφωνία ανάμεσα σε Αθήνα και Τίρανα).

Διαπραγματεύσεις επί τούτου διεξάγονται ήδη τους τελευταίους μήνες. Επιπλέον, η Ελλάδα θα πιεστεί και από τους Ευρωπαίους εταίρους για την επίσημη άρση του εμπολέμου. Το πλέον δύσκολο ζήτημα για την ελληνική πλευρά συνδέεται, βεβαίως, με τις περιουσίες των Τσάμηδων που ως συνεργάτες των ναζί εκδιώχθηκαν μεταπολεμικά από τη Δυτική Ελλάδα.

Πρόκειται για περιουσίες οι οποίες βρίσκονται υπό μεσεγγύηση και αυτή τη στιγμή αφορούν περί τα 200 ακίνητα σε διάφορες περιοχές. Η βασική δυσκολία στην αντιμετώπιση του συγκεκριμένου ζητήματος δεν αφορά τόσο αυτές καθαυτές τις περιουσίες, όσο το γεγονός ότι συνδέεται και με τις αλυτρωτικές βλέψεις που προβάλλουν ακραίες οργανώσεις των Τσάμηδων.

Κάλπη τον Μάιο

Σε κάθε περίπτωση, ο κ. Ράμα βρίσκεται φέτος λίγους μήνες πριν από τις βουλευτικές εκλογές της 11ης Μαΐου και η ευρωπαϊκή προοπτική αποτελεί το πλέον σημαντικό επιχείρημα έναντι των –ούτως ή άλλως αδύναμων– αντιπάλων του.

Την ίδια στιγμή, στην Αθήνα γνωρίζουν καλά ότι δίχως τον μοχλό πίεσης που προσφέρει η ανάγκη συμμόρφωσης της Αλβανίας με το ευρωπαϊκό κεκτημένο, ούτε αυτές οι θετικές για τη μειονότητα εξελίξεις θα ήταν δυνατές. Ως εκ τούτου το 2025 παρουσιάζει ευκαιρίες στις ελληνοαλβανικές σχέσεις που η ελληνική διπλωματία δεν σκοπεύει να αφήσει ανεκμετάλλευτες.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Καθημερινή της Κυριακής” στις 26 Ιανουαρίου 2025