Από τον περασμένο Απρίλιο και έπειτα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν προχωρήσει σε ανταλλαγές κρατουμένων με χώρες όπως είναι η Ρωσία του Πούτιν (παρά τον πόλεμο στην Ουκρανία) και το Αφγανιστάν των Ταλιμπάν (παρά τις καταγγελίες για αγριότητες εντός των αφγανικών συνόρων και τη μη-αναγνώριση της νέας αφγανικής ηγεσίας).

Μόλις την περασμένη Δευτέρα, 19 Σεπτεμβρίου, οι Ταλιμπάν απελευθέρωσαν τον 60χρονο Αμερικανό Μαρκ Φρέρικς, παίρνοντας πίσω ως αντάλλαγμα τον Αφγανό φύλαρχο Μπασίρ Νούρζαϊ. Ο Φρέρικς, μηχανικός στο επάγγελμα και βετεράνος του πολεμικού ναυτικού των ΗΠΑ, είχε πέσει θύμα απαγωγής και τελούσε υπό κράτηση στο Αφγανιστάν ήδη από τις αρχές του 2020. Ο Νούρζαϊ από την άλλη πλευρά, διαβόητος Αφγανός ναρκοβαρόνος σύμφωνα με τις αμερικανικές Αρχές, είχε περάσει τα τελευταία περίπου 17 χρόνια σε φυλακές στις ΗΠΑ όπου εξέτιε ποινή ισόβιας κάθειρξης για διακίνηση ναρκωτικών (ηρωίνης).

Η ανταλλαγή των κρατουμένων πραγματοποιήθηκε, σύμφωνα με όσα είδαν το φως της δημοσιότητας, στο αεροδρόμιο της Καμπούλ έπειτα από διαμεσολάβηση του Κατάρ, με την ηγεσία των Ταλιμπάν να παρουσιάζει μάλιστα την εν λόγω εξέλιξη ως ενδεικτική του «νέου κεφαλαίου» που ανοίγει στις σχέσεις των ΗΠΑ με το Αφγανιστάν, ενός νέου κεφαλαίου στο πλαίσιο του οποίου η νέα αφγανική ηγεσία δηλώνει μάλιστα «έτοιμη να επιλύσει μέσω διαπραγματεύσεων τα προβλήματα που έχει με όλες τις χώρες, των Ηνωμένων Πολιτειών συμπεριλαμβανομένων».

Υπενθυμίζεται ότι μόλις τον περασμένο Απρίλιο, οι ΗΠΑ είχαν πάρει πίσω από τη Ρωσία τον Αμερικανό πρώην πεζοναύτη Τρέβορ Ριντ (που κρατείτο εκεί από το 2019, με την κατηγορία πως είχε επιτεθεί σε Ρώσους αστυνομικούς), απελευθερώνοντας ως αντάλλαγμα τον Ρώσο Κονσταντίν Γιαροσένκο που εξέτιε ποινή 20ετούς κάθειρξης στις ΗΠΑ (από το 2011) για διακίνηση ναρκωτικών. Υπενθυμίζεται πως τότε, ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του Λευκού Οίκου, Τζέικ Σάλιβαν, είχε ευχαριστήσει δημόσια την Τουρκία για τον ρόλο που εκείνη διαδραμάτισε ώστε να επιστρέψει με ασφάλεια ο Ριντ πίσω στις ΗΠΑ.

Αμερικανοί και Ρώσοι εξακολουθούν να βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις, όπως λέγεται, για μια σειρά από υποθέσεις κρατουμένων που εκκρεμούν. Οι Αμερικανοί θέλουν πίσω την 31χρονη αθλήτρια Μπρίτνεϊ Γκράινερ (που συνελήφθη τον περασμένο Φεβρουάριο στη Μόσχα και πλέον εκτίει ποινή κάθειρξης εννέα ετών για παράνομη κατοχή και μεταφορά μικροποσότητας ελαίου κάνναβης) και τον 52χρονο πρώην πεζοναύτη Πολ Γουίλαν (που συνελήφθη το 2018 στη Μόσχα και πλέον εκτίει ποινή κάθειρξης 16 ετών με την κατηγορία της κατασκοπίας), ενώ οι Ρώσοι ζητούν την απελευθέρωση του 55χρονου εμπόρου όπλων Βίκτορ Μπουτ (που είχε συλληφθεί το 2008 στην Ταϊλάνδη και εν συνεχεία εκδόθηκε στις ΗΠΑ όπου πλέον εκτίει ποινή 25ετούς κάθειρξης).

Το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών ανακοίνωσε μόλις την περασμένη Δευτέρα, 19 Σεπτεμβρίου, πως είναι έτοιμο για συνομιλίες σχετικές με την ανταλλαγή κρατουμένων. «Έχουμε δηλώσει πολλές φορές ότι είμαστε έτοιμοι για διαπραγματεύσεις», δήλωσε από την πλευρά της η εκπρόσωπος του ρωσικού ΥΠΕΞ Μαρία Ζαχάροβα, προτού στρέψει όμως τα «πυρά» της κατά της πρεσβείας των ΗΠΑ που «δεν εκπληρώνει τα επίσημα καθήκοντά της διατηρώντας τον διάλογο» όπως καταγγέλλει η ρωσική πλευρά.

Ο ίδιος ο Τζο Μπαίντεν είχε πάντως συνάντηση μόλις την περασμένη Παρασκευή στον Λευκό Οίκο με τις οικογένειες του Γουίλαν και της Γκράινερ.

Παράλληλα, οι Αμερικανοί λέγεται πως βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις με τη Συρία του Μπασάρ αλ Άσαντ για την απελευθέρωση του δημοσιογράφου Όστιν Τάις, αλλά και με την κυβέρνηση της Βενεζουέλας για την απελευθέρωση Αμερικανών που κρατούνται εκεί.

Υπενθυμίζεται, δε, πως ο Τζο Μπάιντεν έχει υπογράψει από τον περασμένο Ιούλιο διάταγμα (executive order) που επιτρέπει στις ΗΠΑ να επιβάλλουν κυρώσεις κατά χωρών και ατόμων που εμπλέκονται στην αδικαιολόγητη κράτηση Αμερικανών υπήκοων.

Αυτό που θέλουν να περιορίσουν οι ΗΠΑ είναι το περιθώριο εργαλειοποίησης παράνομα κρατούμενων πολιτών στο πεδίο των διακρατικών διαπραγματεύσεων.

Ωστόσο, οι «αιχμάλωτοι της άλλης πλευράς» – είτε πρόκειται για αιχμαλώτους πολέμου, είτε για φερόμενους ως κατασκόπους και εμπόρους όπλων ή ναρκωτικών, είτε για απλούς πολίτες που βρέθηκαν στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή – τείνουν να λειτουργούν εκ των πραγμάτων ως «διαπραγματευτικό χαρτί», με στόχο είτε την απελευθέρωση άλλων κρατουμένων είτε την εξασφάλιση ποικίλων άλλων ανταλλαγμάτων.

Οι Ιρανοί για παράδειγμα, απελευθέρωσαν τον περασμένο Μάρτιο την Βρετανό-Ιρανή Νάζανιν Ζαγκάρι Ράτκλιφ, την οποία είχαν συλλάβει το 2016 στη βάση κατηγοριών περί κατασκοπίας, εξασφαλίζοντας ως αντάλλαγμα όχι την απελευθέρωση κάποιου άλλου Ιρανού από το Ηνωμένο Βασίλειο αλλά τη διαγραφή ενός παλαιού – προερχόμενου από τη δεκαετία του 1970 – χρέους ύψους 400 εκατομμυρίων στερλινών.

Ειρήσθω εν παρόδω, υπενθυμίζεται, αναφορικά με τον Ιράν, και η ανακοίνωση που είχε δώσει πρόσφατα στη δημοσιότητα η Πανελλήνια Ένωση Ναυτών Εμπορικού Ναυτικού, καταγγέλλοντας την πολύμηνη «ομηρία των 49 Ναυτεργατών Ελλήνων και αλλοδαπών στα δεξαμενόπλοια (σ.σ. Prudent Warrior και Delta Poseidon) τα οποία καταλήφθηκαν με ρεσάλτο ένοπλων δυνάμεων του Ιράν στις 27 Μάη 2022».

Πιο πρόσφατα, μόλις την περασμένη εβδομάδα, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι υποστήριξε πως θα μπορούσε να δώσει το πράσινο φως ώστε να ξεκινήσουν και πάλι οι μέσω Ουκρανίας εξαγωγές ρωσικής αμμωνίας που έχουν διακοπεί λόγω του πολέμου, αλλά μόνο εάν η Μόσχα παραδώσει προηγουμένως στο Κίεβο τους Ουκρανούς αιχμαλώτους πολέμου.

«Δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο αυστηρά ακολουθούμενο δόγμα όταν πρόκειται για την ανταλλαγή κρατουμένων. Οι χώρες αποφασίζουν κατά περίπτωση», έγραφε σε παλαιότερο άρθρο του ο Economist, υπογραμμίζοντας ωστόσο την τάση των αυταρχικών καθεστώτων να χρησιμοποιούν αυτές τις ανταλλαγές ως «προπαγανδιστικό εργαλείο ή μέσο για την επίτευξη πολιτικών σκοπών».

Για του λόγου το αληθές, δεν χρειάζεται βέβαια να κοιτάξει κανείς μακριά. Η γειτονική μας Τουρκία έχει, ειδικά από το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 και έπειτα, επιδοθεί σε μια σειρά από τέτοιες ομηρίες τις οποίες εν συνεχεία μάλιστα επιχείρησε να αξιοποιήσει ως μέσο άσκησης πιέσεων και προβολής ισχύος.

Ενδεικτικά, το καλοκαίρι του όχι και τόσο μακρινού 2017, στις τουρκικές φυλακές βρίσκονταν, μεταξύ άλλων: ο Αμερικανός πάστορας Άντριου Μπράνσον (που ο Ερντογάν είχε δηλώσει ανοιχτά πως θέλει να ανταλλάξει με τον Φετουλάχ Γκιουλέν, πράγμα που δεν έγινε), ο Αμερικανός επιστήμονας Σερκάν Γκιολγκέ, ο Γάλλος δημοσιογράφος Λουπ Μπιρό, ο Γερμανός δημοσιογράφος της Welt Ντενίζ Γιουτζέλ, ο Γερμανός ακτιβιστής Πέτερ Στόιντνερ κ.α., ενώ λίγους μήνες αργότερα θα ζούσαν τη δική τους περιπέτεια στις τουρκικές φυλακές και οι Έλληνες στρατιωτικοί Άγγελος Μητρετώδης και Δημήτρης Κούκλατζης.

Ζητήματα ανταλλαγής αιχμαλώτων έχουν όμως επανέλθει πια στο προσκήνιο και με φόντο τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ενδεικτικά, μόλις την περασμένη Τετάρτη (21 Σεπτεμβρίου), λίγες ώρες αφότου ο Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε τα περί μερικής επιστράτευσης, οι Ουκρανοί ανακοίνωσαν την ανταλλαγή συνολικά εκατοντάδων αιχμαλώτων με τη Ρωσία (215 Ουκρανών μαχητών του Αζοστάλ έναντι 55 Ρώσων, του φιλορώσου Ουκρανού Βίκτορ Μεντβεντσούκ συμπεριλαμβανομένου). Ο Τούρκος δημοσιογράφος Ραγκίπ Σοϊλού θα έγραφε μάλιστα, στο MiddleEastEye, πως η εν λόγω ανταλλαγή έγινε πραγματικότητα χάρη στη διαμεσολάβηση Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας…