Του Νικόλαου Νικολάου
Μεταπτυχιακός φοιτητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών

Το πραξικόπημα, του Ιουλίου του 2013, ανέτρεψε τον πρόεδρο της Αιγύπτου και εξέχον μέλος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, Μοχάμεντ Μόρσι, φέρνοντας στην εξουσία τον στρατηγό Αμπντέλ Σίσι. Μια από τις ενέργειες του Αιγύπτιου νέου ηγέτη είναι και η εμπλοκή των ενόπλων δυνάμεων της χώρας σε συρράξεις εντός και εκτός συνόρων. Πρόκειται για μια ενέργεια ταυτόχρονα δυναμική και αμφιλεγόμενη.

Η εμπλοκή στην Λιβύη

Η κατάρρευση του καθεστώτος Καντάφι στην Λιβύη, μεταξύ των άλλων δεινών που προκάλεσε, οδήγησε και στη δημιουργία ενός κενού ασφαλείας. Αυτό το κενό, το εκμεταλλεύτηκαν οι ριζοσπάστες ισλαμιστές και, από τα τέλη του 2014, το ISIS που δημιούργησε παρακλάδι στην χώρα.

Πολύ γρήγορα, όπως συνέβη στην Συρία και στο Ιράκ, αύξησε την ισχύ του. Έτσι, στράφηκε όχι μόνο κατά των Λίβυων αντιπάλων του, αλλά και εναντίον ξένων, υπηκόων κρατών που θεωρούνται εχθρικά. Το γεγονός, που θα προκαλούσε την σκληρή αιγυπτιακή απάντηση, ήταν η κατάκτηση του μεγαλύτερου μέρους της επαρχίας Ντέρνα από το ISIS την περίοδο Δεκεμβρίου 2014-Ιανουαρίου 2015. Το Φεβρουάριο 2016, ακολούθησε η κατάκτηση μιας εγκατάστασης στην οποία εργαζόταν και αιγυπτιακό προσωπικό. Μάλιστα, εκείνο αποτελούσαν Αιγύπτιοι που ήταν Χριστιανοί Κόπτες στο θρήσκευμα. Συνολικά, 21 άτομα απήχθηκαν. Για πολλές μέρες δεν υπήρχαν νέα τους ώσπου, στις 15 Φεβρουαρίου 2016, δημοσιεύθηκε ένα βίντεο στο οποίο οι αιχμάλωτοι αποκεφαλίζονταν από τους ισλαμιστές.

Το βίντεο έγινε διεθνώς γνωστό, προκαλώντας κατακραυγή. Η απόκριση της Αιγύπτου ήταν σκληρή. Στις 16 του μήνα, την επόμενη μέρα, αεροσκάφη της αιγυπτιακής πολεμικής αεροπορίας έπληξαν στόχους των ισλαμιστών στην Ντέρνα. Παράλληλα, ο Σίσι υπεραμύνθηκε της επιθετικής ενέργειας, δηλώνοντας ότι αποτελεί κίνηση αυτοάμυνας.

Ωστόσο οι απώλειες Αιγύπτιων εργαζομένων θα συνεχίζονταν. Τέσσερις μέρες μετά, πραγματοποιήθηκε μια βομβιστική ενέργεια στην πόλη Αλ- Κούμπα. Σκοτώθηκαν 42 άνθρωποι εκ των οποίων οι 6 ήταν αιγυπτιακής καταγωγής. Ακολούθησε νέα αεροπορική επιδρομή που στόχευε αποθήκες και θέσεις του ISIS.

Έκτοτε, η αιγυπτιακή πολεμική αεροπορία πολύ συχνά βομβαρδίζει στόχους εντός της Λιβύης. Το 2017, βομβαρδίστηκαν στόχοι στις πόλεις Χούν και Ουαντάν. Μάλιστα, η αιγυπτιακή κυβέρνηση έφτασε σε σημείο να ζητήσει μια διεθνή επέμβαση κατά του ISIS στην Λιβύη, πρόταση που δεν έγινε δεκτή. Ακόμα, δήλωσε ότι μπορεί να πλήξει τους ισλαμιστές οπουδήποτε.

Φυσικά, μια τέτοια αποφασιστική πολιτική δεν μπορεί παρά να προκαλέσει και αντιδράσεις. Ο Καταρινός Εμίρης εναντιώθηκε στην πολιτική του Καϊρου. Η Αίγυπτος, με τη σειρά της,  κατηγόρησε το Κατάρ ότι υποθάλπει την τρομοκρατία. Η κρίση δεν κλιμακώθηκε περαιτέρω, χάρις την επέμβαση του γενικού γραμματέα του Συμβουλίου Ασφαλείας του Κόλπου. Η Αίγυπτος μπορεί να υπολογίζει και στην υποστήριξη του Αραβικού Συνδέσμου καθώς και στην ανοχή της Ουάσινγκτον.

Η εμπλοκή στην Υεμένη

Τον Μάρτιο του 2015, οι σιϊτες αντάρτες Χούτι στην Υεμένη, υποστηριζόμενοι από το Ιράν, επικρατούσαν σε όλα τα μέτωπα. Η ιρανική επιρροή έπαιρνε μεγάλες διαστάσεις στην αραβική χερσόνησο. Έτσι, προκειμένου να αντιμετωπιστεί, σχηματίσθηκε ένας συνασπισμός αραβικών κρατών που σκοπός τους ήταν η πολεμική δράση κατά των ανταρτών.

Οι πρώτες, από αέρος, επιδρομές ξεκίνησαν τον Μάρτιο. Πρωταγωνιστής και ηγέτης είναι η Σαουδική Αραβία. Στον συνασπισμό αυτό, πολύ γρήγορα, έγινε μέλος και η Αίγυπτος. Ο Σίσι, ενστερνιζόμενος τους ίδιους φόβους με την Σαουδική μοναρχία για ενίσχυση του σιϊτικού άξονα στην Αραβία και στην Ερυθρά Θάλασσα, δήλωσε ότι, αν χρειαστεί θα στείλει στρατό προκειμένου να επιτευχθεί η ασφάλεια των Υεμένιων. Άμεσα, αιγυπτιακά αεροσκάφη έπληξαν στόχους των Χούτι στην υεμενική επικράτεια, καθώς και την πρωτεύουσα Σάναα. Παράλληλα, ένας αιγυπτιακός στολίσκος έφτασε στα χωρικά ύδατα της χώρας και άρχισε να πλήττει θέσεις των Χούτι κατά μήκος της ακτογραμμής.

Λίγους μήνες μετά, το Σεπτέμβριο, η αιγυπτιακή πλευρά κλιμάκωσε την αντίδρασή της. Πιο συγκεκριμένα, περίπου 800 Αιγύπτιοι στρατιώτες, με τη συνοδεία τεθωρακισμένων και λοιπών οχημάτων, αποβιβάστηκαν στην Υεμένη και αναπτύχθηκαν σε νευραλγικές θέσεις. Μαζί με στρατιωτικές δυνάμεις και άλλων χωρών του συνασπισμού, αποτέλεσαν αξιόλογο αντίπαλον δέος για τους Χούτι. Περισσότερα δεν είναι γνωστά, αλλά η αιγυπτιακή παρουσία στην αραβική χώρα επανέφερε μνήμες Νάσσερ, όταν ο Αιγύπτιος ηγέτης έστειλε ισχυρό εκστρατευτικό σώμα να συνδράμει στρατιωτικά τους Υεμένιους κομμουνιστές που πολεμούσαν τον, υποστηριζόμενο από το Ριάντ, βασιλιά τους. Τώρα, οι ρόλοι αντιστράφηκαν και οι δυο πρώην εχθροί (Αίγυπτος-Σαουδική Αραβία) μάχονται μαζί. Μέχρι το παρόν, οι Αιγύπτιοι διενεργούν σποραδικές αεροπορικές επιδρομές με απώλειες σε ένοπλους και άμαχους Υεμένιους. 

Οι επιχειρήσεις στο Σινά

Ίσως το πιο φλέγον ζήτημα, που έχει να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση Σίσι, αφορά την τρομοκρατία στην χερσόνησο του Σινά. Η αρχή έγινε το 2011 με την πτώση του καθεστώτος Μουμπάρακ και το κενό ασφάλειας που δημιουργήθηκε στην περιοχή. Οι επόμενες κυβερνήσεις επιχείρησαν να διαλύσουν τις ένοπλες ισλαμιστικές οργανώσεις. Δεν τις νίκησαν, αλλά κατάφεραν να περιορίσουν τη δράση τους.

Η κυβέρνηση Μόρσι, με υπουργό άμυνας τον Αμπντέλ Σίσι, είχε ήδη εκτελέσει την επιχείρηση «Sinai» το καλοκαίρι του 2012. Έτσι, πρωτοεμφανίστηκε ο νυν πρόεδρος της χώρας! Η δυναμικότητά του, τον έφερε στο αξίωμα του υπουργού αν και η επιχείρηση δεν πέτυχε τα αναμενόμενα. Τον Ιούλιο του 2013, πραξικοπηματικά, ανέλαβε την εξουσία και ξεκίνησε μια βίαιη δίωξη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Έναν χρόνο αργότερα, με αιτία τις αυξανόμενες απώλειες του αιγυπτιακού στρατού στο Σινά και κατόπιν αδείας του Ισραήλ, πραγματοποιήθηκαν κατά τόπους επιχειρήσεις, ενώ αιγυπτιακά μαχητικά και βομβαρδιστικά έπληξαν τοποθεσίες ανταρτών. Επίσης, η κυβέρνηση επέβαλε καθεστώς έκτακτης ανάγκης στην χερσόνησο. Το Νοέμβριο του 2014, η επικεφαλής τρομοκρατική οργάνωση στην περιοχή, η Al-Maqdis, δήλωσε υποταγή στο ISIS, φέρνοντας το Ισλαμικό Κράτος εντός αιγυπτιακής επικράτειας. Επρόκειτο για ένα πλήγμα κατά του Σίσι.

Ωστόσο η κυβέρνηση ανταπάντησε. Στρατός και αεροπορία άρχισαν να σφυροκοπούν θέσεις ισλαμιστών και, στις αρχές του 2015, διενεργήθηκαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις από τις ειδικές δυνάμεις. Την άνοιξη, οι ισλαμιστές ως αντίποινα πραγματοποίησαν επιθέσεις, φονεύοντας Αιγύπτιους στρατιώτες και αστυνομικούς. Το καλοκαίρι, διενεργήθηκε η επιχείρηση «Martyr’s Right» από τον αιγυπτιακό στρατό. Ο στόχος της ήταν η καταστροφή βάσεων των ανταρτών στη Ράφα, στην Ελ- Αρίς και στο Σέϊχ Ζουέϊντ. Οι απώλειες ήταν βαριές και για τις δυο πλευρές. Οι ισλαμιστές δεν νικήθηκαν, αλλά αποδυναμώθηκαν.

Το 2016 ήταν ένα ήρεμο έτος. Σποραδικές συγκρούσεις μαίνονταν. Ωστόσο, από το Φεβρουάριο μέχρι και τον Μάιο του 2017, η αιγυπτιακή κοινωνία βίωσε το σοκ πολύνεκρων τρομοκρατικών ενεργειών. Η απάντηση του Καϊρου ήταν άμεση. Αεροσκάφη πραγματοποίησαν μπαράζ βομβαρδισμών στο Σινά. Παράλληλα, ξεκίνησαν έρευνες για τον εντοπισμό υπόπτων ή ανταρτών στις κατοικημένες περιοχές της χερσονήσου. Άρχισαν να εμφανίζονται ελλείψεις σε βασικά αγαθά, εξαιτίας των πολυήμερων αποκλεισμών πόλεων από τον αιγυπτιακό στρατό που πάντως δεν συνεχίστηκαν για πολύ. Μάλιστα, το 2017, τα αντίποινα των τρομοκρατών για τις επιχειρήσεις του στρατού, θα στοίχιζαν πάνω από 700 ζωές Αιγυπτίων, μουσουλμάνων και μη. Ο αιγυπτιακός λαός θα δεχόταν την μήνιν του ISIS και οι αντιδράσεις του θα ήταν έντονες.

Το 2018 βρήκε τους ισλαμιστές αντάρτες να μην έχουν ηττηθεί, αλλά να είναι περιορισμένες οι επιχειρησιακές τους δυνατότητες. Ενόψει και των επικείμενων εκλογών στην χώρα (Ιούνιος), ο Σίσι σε μια προσπάθεια να λύσει δια παντός το πρόβλημα της τρομοκρατίας και να νικήσει, διέταξε τη σχεδίαση νέας πολεμικής επιχείρησης. Όταν ολοκληρώθηκε, πήρε το όνομα «Sinai 2018». Άρχισε τον Ιανουάριο και βρίσκεται σε εξέλιξη. Ο αντικειμενικός σκοπός της είναι η πλήρης εξολόθρευση των ισλαμιστικών οργανώσεων.

Οι στόχοι του Καΐρου

Από την καταγραφή της αιγυπτιακής εμπλοκής σε συρράξεις, μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα σχετικά με τους στόχους του Σίσι και να δοθεί ερμηνεία για την στάση του Καϊρου.

Ο πρώτος στόχος είναι η Αίγυπτος να αποκτήσει πάλι το status περιφερειακής δύναμης. Οι αραβικές εξεγέρσεις προκάλεσαν προβλήματα και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Η Αίγυπτος βίωσε τις συνέπειες, αλλά σε μικρό βαθμό. Υπήρξαν πολιτικές ανακατατάξεις, αλλά όχι τόσο σοβαρές όσο σε άλλες χώρες. Ωστόσο, εκείνες την αποδυνάμωσαν σε κάποιο βαθμό. Πλέον, με την πολιτική σταθερότητα να έχει εδραιωθεί εδώ και πέντε χρόνια στη χώρα, οι συνθήκες είναι γόνιμες για να αναδειχθεί η αιγυπτιακή ισχύς. Επιπρόσθετα, ο αιγυπτιακός στρατός είναι ο δεύτερος πιο ισχυρός στον αραβικό κόσμο και, επομένως, τυχόν νίκες του θα αυξήσουν το γόητρό του.

Ένας άλλος σκοπός είναι η διπλωματική ενδυνάμωση της αιγυπτιακής κυβέρνησης. Δεν είναι τυχαίο που βομβαρδίζει από κοινού με άλλα αραβικά κράτη τους Χούτι στην Υεμένη. Όντας σουνιτική χώρα η ίδια, το ότι τάσσεται στο πλευρό της σουνιτικής «ναυαρχίδας» στη Μέση Ανατολή, της Σαουδικής Αραβίας, αλλά και με τη σουνιτική «ομάδα» των κρατών του Κόλπου, καταφέρνει να ενισχύσει τη δογματική ταυτότητά της. Ακόμα, αυτή η κίνηση, της προσδίδει υψηλή δημοτικότητα ανάμεσα στους σουνιτικούς πληθυσμούς. Επίσης, δημιουργεί έναν άξονα Καϊρου- Ριάντ που, πέραν των στρατιωτικών επιχειρήσεων, μπορεί να την ενισχύσει και στον ενεργειακό τομέα. Επιπλέον, ένας τέτοιος άξονας είναι θεμιτός και από τις Η.Π.Α. Ταυτόχρονα, το διπλωματικό της κύρος ενισχύεται με τα πλήγματα κατά του ISIS, επειδή εμφανίζεται σαν συμμετέχουσα χώρα στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας.

Ο τρίτος στόχος είναι η καταπολέμηση δυνητικών ή υπαρκτών εχθρών. Η επέμβασή της στην Υεμένη εναντίον των Σιϊτών, θα συμβάλλει στην αποτροπή της διάδοσης της ιρανικής επιρροής. Η Αίγυπτος όμως, δεν απειλείται σε μεγάλο βαθμό από το Ιράν. Πιο πολύ απειλούνται η Σαουδική Αραβία και οι χώρες του Κόλπου παρά εκείνη. Αντίθετα, στη Λιβύη η απειλή είναι υπαρκτή. Οι βομβαρδισμοί γίνονται σε βάρος του ριζοσπαστικού Ισλάμ. Η εξουδετέρωση των τρομοκρατικών οργανώσεων είναι αναγκαία προκειμένου να παύσουν οι επιθέσεις εναντίον Αιγυπτίων.

Στο εσωτερικό, η στόχευση είναι ξεκάθαρη. Πρόκειται για την εξολόθρευση των τρομοκρατικών οργανώσεων στο Σινά. Χωρίς αμφιβολία, αποτελεί το μεγαλύτερο στοίχημα για την εδραίωση της ασφάλειας για την κυβέρνηση Σίσι. Καμία αιγυπτιακή κυβέρνηση δεν έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει το ζήτημα ολοκληρωτικά. Ο πόλεμος έχει μεταφερθεί στην αιγυπτιακή επικράτεια. Κάτι τέτοιο αποτελεί την μέγιστη απειλή.

Στον αντίποδα, η δυναμική και φιλοπόλεμη πολιτική του Σίσι έχει προκαλέσει αντιδράσεις. Υπάρχει μια αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητάς της μέχρι στιγμής και μια αντίληψη ότι αυτές οι εμπλοκές γίνονται, για να αποπροσανατολιστεί η κοινή γνώμη. Τα προβλήματα είναι σοβαρά: η ανεργία δεν έχει καταπολεμηθεί, η οικονομία ανακάμπτει με αργούς ρυθμούς, διαφάνεια και δημοκρατία δεν υπάρχουν, ενώ με τις τακτικές τρομοκρατικές επιθέσεις έχει  εδραιωθεί κλίμα ανασφάλειας. Οι πολεμικές περιπέτειες αποτελούν το κατάλληλο «αντίδοτο», για να αντιμετωπιστεί η «ασθένεια» που αποκαλείται κοινωνία των πολιτών. Παράλληλα, πιστεύεται ότι οι στρατιωτικές επιχειρήσεις γίνονται ψηφοθηρικά, αφού ο μόνος κερδισμένος,  πολιτικά, θα είναι ο Σίσι.

Αντί Επιλόγου

Εν κατακλείδι, είναι εμφανές ότι η Αίγυπτος επαναπροσδιορίζει όχι μόνο θεωρητικά, αλλά και έμπρακτα τη θέση της στην Μέση Ανατολή. Ο Σίσι δείχνει αποφασισμένος να ασκήσει δυναμική εξωτερική πολιτική, ενώ στο εσωτερικό θα είναι αδίστακτος. Γνωρίζει ότι δεν τον συμφέρει η παράταση της δράσης των ισλαμιστικών οργανώσεων, ιδίως στο αιγυπτιακό έδαφος. Η Αίγυπτος έχει ανοίξει μέτωπα και το γεγονός αυτό -από μόνο του- αποτελεί πρόκληση και ρίσκο. Το μέλλον θα καταδείξει, αν οι αποφάσεις που λήφθηκαν είναι ορθές ή όχι.

 

Ενδεικτικές Πηγές

The Guardian, View on the Egyptian intervention in Libya, 16 February 2015.

Wenig Erica, The Washington Institute, Egypt’s security and the Libyan civil war, 17 April 2016.

Al-araby, Warplanes continue pounding Libya’s Derna days after Egyptian intervention, 29 May 2017.

All Africa, Egypt: bodies of 6 Egyptian killed in Libya blasts, returned, 21 February 2015.

Tolba Ahmed, Reuters, Egypt- Qatar trade barbs in dispute over Libya strikes, 19 February 2015.

Noura Ali, Middle East Observer, Who are the Egyptian Armed Forces bombing Libya? 29 May 2017.

Kirkpatrick David D., New York Times, Egypt says it may send troops to Yemen to fight Houthis, 26 March 2015.

Reuters, Egypt sends up to 800 ground troops to Yemen’s war- Egyptian security sources, 09 September 2015.

Al- Mujahed Ali, The Sydney Morning Herald, Saudi Arabia, Egypt bomb Yemen as fears grow of a land invasion, 27 March 2015.

 Νικολάου Νικόλαος, ViaDiplomacy, Η ισλαμιστική παρουσία στο Σινά: μια συνεχής πρόκληση ασφάλειας για την Αίγυπτο, (αναμένεται δημοσίευση). Η συγγραφή του άρθρου έγινε στις 26 Φεβρουαρίου 2018.