Oι διαστάσεις του AUKUS και πώς ο Ινδοειρηνικός επηρεάζει την Ε.Ε.
Του Αλέξανδρου Δρίβα*
Στη φωτογραφία ο πρωθυπουργός της Αυστραλίας Σ. Μόρισον, εν μέσω -χάρη στη ζωντανή τηλεοπτική σύνδεση- του Βρετανού ομολόγου του Μπ. Τζόνσον και του Αμερικανού προέδρου Τζ. Μπάιντεν, κατά τις ανακοινώσεις της 15ης Σεπτεμβρίου.
Η αιφνιδιαστική ανακοίνωση της αμυντικής συνεργασίας AUKUS, που συγκροτήθηκε από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Αυστραλία, μας έκανε σοφότερους ως προς το τι να περιμένουμε τα επόμενα χρόνια.
Η πρόβλεψη είναι εκείνη που μετρά στη διεθνή πολιτική. Και μετρά ακόμη περισσότερο, γιατί δεν μπορεί να λάβει χώρα πρόβλεψη που να είναι εύστοχη ως προς την αιτιώδη σχέση ενός πολιτικού γεγονότος. Αυτό που, στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να γίνει, είναι η πρόβλεψη τάσεων (trend lines) και η οποία τελικά μειώνει απλώς την αβεβαιότητα ενός χαοτικού διεθνούς συστήματος.
Το Pivot στην Ασία, ως αμερικανικός στρατηγικός στόχος, μετρά δεκαετίες. Δεν είναι κάτι νέο. Μάλιστα πήρε και αρκετές μορφές μέχρι να δούμε τελικά το ρεαλισμό να επικρατεί έναντι άλλων θεωρητικών υποδειγμάτων και εργαλείων. Ποια είναι τα σημαντικά πράγματα του AUKUS που πρέπει να μείνουν χαραγμένα σαν διδαχές σε έναν λήπτη απόφασης ; Πώς επηρεάζεται η Ε.Ε. από αυτήν τη συμφωνία;
Η στρατηγική είναι η τέχνη της εξαπάτησης (ή, αλλιώς, πώς οι Αυστραλοί ξεγέλασαν τους Γάλλους)
Η τέχνη της στρατηγικής δεν αφορά μόνο τον πόλεμο και τη μάχη επί του πεδίου. Δεν αφορά, δηλαδή, μόνο το επιχειρησιακό επίπεδο μιας αμυντικής ή επιθετικής πράξης βίας. Η στρατηγική είναι τρόπος σκέψης και, όπως συμφωνούν πολλοί θεωρητικοί, τελικά καταλήγει στο να έχει σκοπό να εξαπατήσει. Αυτό έκαναν οι Αυστραλοί στους Γάλλους. Είναι έντιμο; Όχι. Είναι έντιμη ή ηθική η ενασχόληση με τις διεθνείς υποθέσεις; Όχι. Σε έναν κόσμο, όπου ομάδες, κράτη, άνθρωποι δρουν για να εξασφαλίσουν σχετικά κέρδη (να έχουμε περισσότερα από ό,τι έχει ο άλλος), για να καταπραΰνουμε την αβεβαιότητα που προκαλεί το δίλημμα ασφάλειας (security dilemma), αναζητούμε τις βέλτιστες δυνατές συνθήκες που προωθούν τα συμφέροντά μας.
Οι Αυστραλοί είναι καταδικασμένοι να εξαρτώνται από την μεγάλη ναυτική δύναμη κάθε εποχής. Στον Ινδοειρηνικό, η Κίνα έχει πλέον σαφές πλεονέκτημα όμως δεν έχει καμία πολιτική συγγένεια με την Αυστραλία. Η Αυστραλία δεν έχει πολιτικούς στόχους κοινούς με την Κίνα, καθώς το Πεκίνο επιθυμεί να δορυφοροποιήσει οικονομικά όλους του τους γείτονες. Η οικονομική εξάρτηση της Αυστραλίας, από την Κίνα, ξεπέρασε κάθε όριο και το 1/4 του ΑΕΠ της Αυστραλίας (περίπου) εξαρτάται από το Πεκίνο. Μια ομαλή πρόβλεψη για το μέλλον θα ήταν ότι, σε 20 χρόνια από σήμερα, η Καμπέρα θα είχε καταφύγει στην πρόσδεση στο άρμα του αντιπάλου. Η Αυστραλία ήθελε να πλειστηριάσει τη θέση της ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα. Από τις ΗΠΑ και το ΗΒ εξαρτάται η ασφάλειά της. Η τεράστια ακτογραμμή, που έχει, δεν τις επιτρέπει να σκεφτεί καν την αυτάρκη υπεράσπιση του εδάφους της. Σύμμαχοί της είναι, επομένως, η εξωτερική εξισορρόπηση (δημιουργία συμμαχιών) και η Ινδονησία, η οποία παρεμβάλλεται -από τη γεωγραφική πρόνοια- μεταξύ Κίνας και Αυστραλίας. Αν η Αυστραλία ενδυνάμωνε την Ινδονησία, τότε θα άλλαζε απλώς η γεωγραφία της απειλής, καθώς η Ινδονησία θα μπορούσε να πλειστηριάζει εκείνη τη θέση της.
Η αναζήτηση βοήθειας από τις δύο βασικές δυνάμεις του Five Eyes (ΗΠΑ και ΗΒ) ήταν μονόδρομος. Η Γαλλία προσέφερε μια πολύ καλή πρόταση από την οποία θα έβαζε στα ταμεία της πάνω από 50 δις ευρώ και η Αυστραλία θα αποκτούσε 12 υποβρύχια. Η Καμπέρα χρησιμοποίησε το Παρίσι σαν πραγματοποιήσιμη απειλή προς τις ΗΠΑ και το ΗΒ που θα έβλεπαν την Ε.Ε. και τη Γαλλία να κρατούν τα κλειδιά του Ινδοειρηνικού. Όταν οι Αμερικανοί και οι Άγγλοι πείστηκαν ότι η Αυστραλία θα κάνει πράξη τη στρατηγική αλλαγή, τότε έσπευσαν να προτείνουν μια συμφωνία, η οποία προβλέπει 8 πυρηνοκίνητα υποβρύχια (χωρίς πυρηνικό εξοπλισμό) που θα κατασκευαστούν στην Αυστραλία, αλλά και μια σειρά άλλων δεσμεύσεων των Άγγλων και των Αμερικανών, οι οποίοι δεν γινόταν να πράξουν αλλιώς. Αυτή τη στιγμή, η Αυστραλία μπορεί να επαίρεται για το ότι τράβηξε τους Αμερικανούς και τους Άγγλους σε μια περίοδο που γνωρίζουν ότι η Κίνα (ειδικά μετά τα όσα γίνονται στο Αφγανιστάν) θα γίνει πιο επιθετική. Μέχρι το 2027 υπολογίζουν Αμερικανοί αξιωματούχοι ότι η Κίνα θα κάνει πολεμική ενέργεια στην Ταϊβάν. Οι Γάλλοι ήταν, τελικά, το δόλωμα, για να σπεύσουν οι Αμερικανοί και οι Άγγλοι. Παράλληλα, η Αυστραλία στέλνει ένα πρώτο μήνυμα στην Κίνα ότι δεν σκοπεύει να δορυφοροποιηθεί οικονομικά και πολιτικά από το Πεκίνο. Οι Γάλλοι και η Ε.Ε, εξαπατήθηκαν γιατί, πολύ απλά, υποτίμησαν τους βασικούς στρατηγικούς στόχους των Αυστραλών.
Η πολιτική προηγείται της οικονομίας
Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ζούμε μια αλλαγή προτεραιοτήτων. Πρόκειται για μια ολική παρεξήγηση της υφής της διεθνούς πολιτικής. Η περιφρόνηση του ιστορικού ρου των διεθνών σχέσεων έφερε μια αλαζονική πίστη ότι ο «νέος κόσμος» θα υπακούει αναγκαστικά και σε άλλα αξιώματα. Ο Θουκυδίδης πίστευε ότι το τρίπτυχο της ανθρώπινης ψυχής είναι το «Φόβος, Δόξα και Συμφέρον». Σύμφωνα με αυτήν την παρεξήγηση, η οικονομία είναι μια ξεχωριστή σφαίρα και δεν επηρεάζεται (ή δεν πρέπει να επηρεάζεται) από την πολιτική. Οι Αυστραλοί πήραν μια απόφαση η οποία δεν είναι τόσο συμφέρουσα οικονομικά. Όμως είναι συμφέρουσα γεωστρατηγικά, καθώς πήραν την πολυπόθητη δέσμευση που ήθελαν από τις ΗΠΑ και το ΗΒ. Παράλληλα, πολλές άλλες χώρες, όπως η Ινδία και η Ιαπωνία (συμμετέχουν μαζί στο περίφημο QUAD με τις ΗΠΑ), θα έλθουν ακόμη πιο κοντά και έτσι θα ισχυροποιηθεί η ασφάλεια της Αυστραλίας, η οποία θα μπορεί να ελέγχει καλύτερα την Κίνα που εκμεταλλεύεται την έλλειψη εξαγωγικής διαφοροποίησης της Αυστραλίας (η Αυστραλία δεν μπορεί ακόμη να απεξαρτηθεί από την Κίνα οικονομικά, βρίσκοντας ισοδύναμες αγορές). Η Αυστραλία αποφάσισε να σκεφτεί πολιτικά και όχι οικονομικά. Μακροπρόθεσμα και όχι βραχυπρόθεσμα.
Η Ε.Ε σε αμηχανία
Η απώλεια του ΗΒ είναι καθοριστική για την Ε.Ε. Οι Βρετανοί δείχνουν ότι πέντε έτη μετά, αρχίζουν να θέτουν στόχους στην εξωτερική τους πολιτική. Αυτοί οι στόχοι πλέον είναι ανταγωνιστικοί ως προς αυτούς της Ε.Ε. Η Ε.Ε επιθυμεί να χτίσει μια εμπορική συμφωνία με την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Οι Άγγλοι επίσης. Ο Ινδοειρηνικός είναι ο εμπορικός κόμβος του πλανήτη. Αν οι Γάλλοι πετύχαιναν να ολοκληρώσουν αυτή την αμυντική συμφωνία με την Αυστραλία, θα μπορούσαν να το εξαργυρώσουν πολιτικά και εντός Ε.Ε και, τελικά, η Ε.Ε θα είχε βάλει πόδι στον Ινδοειρηνικό και δεν θα χρειάζονταν την ασφάλεια που προσφέρουν οι ΗΠΑ. Για τις ΗΠΑ, η φύλαξη και ο έλεγχος των θαλασσίων εμπορικών οδών συνιστούν βασικούς στρατηγικούς στόχους για τη διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας τους στις διεθνείς υποθέσεις.
Η Ε.Ε βλέπει τα όρια της οικονομικής της ισχύς αλλά κυρίως, τα όρια της πολιτικής της ισχύος. Η τελευταία θητεία της Μέρκελ σημαδεύτηκε από δύο σημαντικές ρωγμές στις ευρωατλαντικές σχέσεις, οι οποίες, πλέον, έχουν ακόμη μια: την AUKUS. Ο Nord Stream 2 και η εμπορική συμφωνία Ε.Ε-Κίνας στις 31 Δεκεμβρίου 2020, με fast track διαδικασίες χωρίς να αναμένουν 22 μέρες για την ανάληψη της εξουσίας από τη νέα αμερικανική κυβέρνηση, οδήγησε τους Αμερικανούς και τους Άγγλους (που είχαν τεράστια προβλήματα με Βρυξέλλες και το Βερολίνο στις διαπραγματεύσεις αποχώρησης του ΗΒ από την Ε.Ε) να δώσουν στην Ε.Ε να πιει από το ίδιο ποτήρι. Ο Ινδοειρηνικός θα ελέγχεται για λογαριασμό της Δύσης από τις αγγλοσαξονικές δυνάμεις με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την εμπορική πολιτική της Ε.Ε., η οποία πλέον πρέπει να δει ποια πλευρά θα ακολουθήσει.
Οι σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε και μεταξύ ΗΒ και Ε.Ε έχουν ακόμη μια πληγή και αυτό που μένει να δούμε είναι αν οι επόμενοι ισχυροί του Βερολίνου (μετά τις γερμανικές εκλογές) αποφασίσουν να εγκαταλείψουν όνειρα θερινής νυκτός, όπως ουδετερότητα στη νέα σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας ή/και γεωστρατηγική αυτονομία της Ε.Ε που προτείνουν οι Γάλλοι. Η Ε.Ε είναι εξαρτημένη αμυντικά από τις ΗΠΑ και η Γαλλία θα ασχοληθεί με την Αφρική. Επιπρόσθετα, είναι εξαρτημένη ενεργειακά από τη Ρωσία. Η Ε.Ε οφείλει να ασπαστεί τον ρεαλισμό, ο οποίος στον 21ο αιώνα δεν είναι υπέρ της. Άλλες δυνάμεις, εκτός Γηραιάς Ηπείρου, καθορίζουν τις ισορροπίες που αφορούν την Ευρώπη.
*Διεθνολόγος & Στρατηγικός Αναλυτής
