Του Μηνά Λυριστή
Απόφοιτος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και μεταπτυχιακός φοιτητής Γεωπολιτικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Το αποτέλεσμα των τρομοκρατικών επιθέσεων, που διεξήγαγε η Αλ Κάιντα στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, οδήγησε  στην καθολική αναγνώριση του όρου «ισλαμική τρομοκρατία».

Η ισλαμική τρομοκρατία είναι ένα παγκόσμιο κίνημα που απειλεί, κυρίως, τις ΗΠΑ και τις ευρωπαϊκές χώρες. Ειδικότερα, είναι ένα κίνημα ενάντια στο δυτικό πολιτισμό, τις αξίες και τα έθιμά του. Οι ισλαμικές εξτρεμιστικές ομάδες συνδέονται με μία κοινή νοοτροπία: τη χρήση βίας με σκοπό την επίτευξη αισθήματος τρόμου στις δυτικές κοινωνίες μέσω των συμβολικών χτυπημάτων σε μεγάλα αστικά κέντρα. Το αποτέλεσμα των παραπάνω θα οδηγήσει -σύμφωνα με τους ισλαμιστές- (με διαφορετικούς τρόπους) σε επίτευξη «νίκης». Αυτό που διαφοροποιεί τη «νίκη» ωστόσο, εξαρτάται από την κύρια ιδεολογία της εκάστοτε εξτρεμιστικής ομάδας, τη γεωγραφική περιοχή που εκείνη/εκείνες δρα/δρουν[1], και από την πολιτική κατάσταση κάθε περιοχής την εποχή εκείνη[2]. Η αναγνώριση και η κύρια νίκη των πράξεων αυτών των ομάδων, είναι ότι τα μηνύματά τους έχουν εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον αραβικό (και όχι μόνο) κόσμο. Υπάρχουν τρεις τρόποι να κατανοήσουμε γιατί το μήνυμά τους έχει παγκόσμιο αντίκτυπο, με τους τρόπους αυτούς να συνδέονται άρρηκτα με την παγκοσμιοποίηση.

  • Πολιτισμός
  • Οικονομία – κοινωνία
  • Θρησκεία

Ο πολιτισμός αποτελεί ένα παράδειγμα που εξηγεί τον λόγο που οι φονταμενταλιστές ισλαμιστές κάνουν κάλεσμα για βία και γιατί ο ένοπλος αγώνας τους είναι αποτελεσματικός σε υποανάπτυκτες χώρες. Ο δυτικός υλισμός[3] και ο καπιταλισμός προσπαθούν να ξεπεράσουν κάθε πτυχή της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της οικονομίας, του πολιτισμού και των κοινωνικών ζητημάτων.

Παράλληλα, οι ισλαμιστές δοκιμάζουν να σταματήσουν αυτές τις αξίες, προβάλλοντας το ισλαμικό μοντέλο διακυβέρνησης, το οποίο χρησιμοποιεί το Κοράνι, τα Χαντίθ[4] και τη Σαρία ως τις μοναδικές αξίες που χαράζουν τη ζωή του λαού. Αυτή είναι μια μεγάλη διαφορά μεταξύ δύο διαφορετικών κόσμων. Ειδικά, στις φτωχές χώρες με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, είναι πιο εύκολο για τους ισλαμιστές να βρουν περιθώριο ανάπτυξης των ιδεών τους (ιδίως στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα) και σε μεταγενέστερο στάδιο να γίνουν πλειοψηφία στις ήδη δυσαρεστημένες μάζες.

Πολλοί θεωρητικοί υποστηρίζουν ότι η υπεράσπιση του πολιτισμού δεν είναι ο κύριος τρόπος για την παρακίνηση μιας ριζοσπαστικής ή φονταμενταλιστικής ομάδας να δράσει. Θεωρούν ότι οι οικονομικοί λόγοι είναι πιο σημαντικοί. Τα οικονομικά προβλήματα ωθούν τους ανθρώπους να πιστεύουν σε θεωρίες και ιδεολογίες με ριζοσπαστικό αφήγημα. Οι χώρες του δυτικού πολιτισμού θεωρούνται ισχυροί παράγοντες του τραπεζικού τομέα και οι κάτοικοί τους έχουν υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. Λαμβάνοντας υπόψη το παραπάνω επιχείρημα, φαίνεται πως η φτώχεια στο μεγαλύτερο μέρος του αραβικού κόσμου δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα υπόθεση στην αντίληψη εκείνων των κοινωνιών: πως ο αραβικός κόσμος είναι σε δεύτερη μοίρα σε σύγκριση με εκείνες της Δύσης. Δημιουργείται έτσι η αντίληψη μιας κοινωνίας δύο ταχυτήτων, όπου οι φιλοδοξίες των μουσουλμάνων του αραβικού κόσμου δεν θα είναι ποτέ όμοιες με τις δυτικές. Σε αυτό το σημείο, οι ριζοσπάστες αναλαμβάνουν δράση και χρησιμοποιούν το προαναφερθέν παράδειγμα, για να προωθήσουν τις ιδέες τους. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργείται η πεποίθηση ότι η Δύση είναι υπεύθυνη για τον πόνο και τα δεινά τους. Αυτό συνέβη εκτενώς κατά τη διάρκεια των γεγονότων που ακολούθησαν τις Αραβικές Εξεγέρσεις, αλλά και παλαιότερα με τους πολέμους στο Αφγανιστάν και το Ιράκ.

Η θρησκεία είναι ο τελευταίος τρόπος με τον οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί η βία προκειμένου να επιτευχθούν θεμελιώδεις αλλαγές σε μια κοινωνία. Με βάση τις υποσχέσεις ανταμοιβών στη μετά θάνατον ζωή, ορισμένοι ισλαμιστές έγιναν τρομοκράτες, υποκινούμενοι από θρησκευτικούς λόγους-υποσχέσεις μιας καλύτερης μετά θάνατον ζωής. Ορμώμενοι από αυτή την υπόσχεση και δίχως να αμφισβητούν τα λεγόμενα του ηγέτη τους, δύνανται να σκοτώσουν δεκάδες «απίστους», χωρίς δισταγμό. Αυτός ο νέος τύπος τρομοκρατίας εμφανίζεται συχνά στην παγκόσμια βιβλιογραφία ως “σύγχρονη τζιχάντ”, αν και δεν έχει σχεδόν καμία ιδεολογική συνάρτηση με αυτό που περιγράφει το Κοράνι ως Τζιχάντ.

Ένας ορισμός που περιγράφει καλύτερα το φαινόμενο είναι πιθανώς η «μεταμοντέρνα τρομοκρατία – Post-Modern Terrorism»[5]: «είναι λιγότερο ιδεολογική (η τρομοκρατία), πιο πιθανό να φιλοξενήσει εθνοτικές διαμαρτυρίες, ίσως εκτοξευόμενες από αποκαλυπτικά οράματα, πιο δύσκολο να διακρίνει κανείς (τις διαφορές της) από άλλους παραβάτες του νόμου[6]».

Τα στοιχεία της παραπάνω επισκόπησης έχουν σκοπό την καταγραφή των πιο σημαντικών εννοιών με τις οποίες συσχετίζεται η ισλαμική τρομοκρατία με την παγκοσμιοποίηση. Η κατανόηση των παραπάνω μπορεί να οδηγήσει στην καλύτερη αντίληψή μας απέναντι στους τρόπους που η ισλαμική τρομοκρατία λειτουργεί και πώς μεταχειρίζεται τα σύγχρονα μέσα και τις δυτικές αξίες προκειμένου να εδραιωθεί. Επιλογικά, το παραπάνω φαινόμενο αποτελεί μια ερμηνεία, για να απαντήσουμε στο ερώτημα πώς οι ισλαμιστές καταφέρνουν, μέσω της χειραγώγησης των μουσουλμάνων του δυτικού κόσμου, να πετύχουν το μεγαλύτερο σκοπό τους: τη δημιουργία κλίματος τρόμου στις κοινωνίες της Δύσης απέναντι σε οτιδήποτε ισλαμικό. Με τον τρόπο αυτό, ουσιαστικά ανοίγει ο ασκός του Αιόλου: η αύξηση της ισλαμοφοβίας από τη Δύση, δημιουργεί μεγαλύτερο αίσθημα ανισότητας στους μουσουλμάνους και, εν τέλει, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος μισαλλοδοξίας.

[1] Οι ανάγκες είναι διαφορετικές. Προς το παρόν, υπάρχουν τρεις βασικές γεωγραφικές περιοχές στις οποίες οι εξτρεμιστικές ομάδες έχουν διαφορετικές απόψεις για το πώς μπορούν να επιτύχουν τους στόχους τους. Το Μασρέκ (Μέση Ανατολή), το Μαγκρέμπ (Βόρεια Αφρική) και το Σαχέλ (Κεντρική Αφρική).

[2] Για παράδειγμα, είναι πιο εύκολο για μια εξτρεμιστική ομάδα να επιτύχει αστάθεια στη Λιβύη, όπου το κράτος θεωρείται «αποτυχημένο», απ’ ότι στο Μαρόκο, όπου το κράτος έχει τον έλεγχο ολόκληρης της περιοχής σε πολιτικό, στρατιωτικό και κοινωνικό επίπεδο.

[3] Η αναφορά γίνεται στο φαινόμενο της υπερκατανάλωσης

[4] Σώμα ιερών κειμένων που περιέχουν στιγμές της ζωής του Προφήτη Μωάμεθ

[5] Laqueur, W. (1996). Postmodern Terrorism. Foreign Affairs, 75(5), 24–36. http://doi.org/ 10.2307/20047741

[6] Ibid