Οι 6 πτυχές της σύγκρουσης Ρωσίας-Ουκρανίας (και Δύσης)

Του Διπλωματικού

Συμπληρώθηκαν ήδη 10 μήνες από την έναρξη της βάρβαρης επιθέσεως της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Οι αρχικοί διθύραμβοι ορισμένων καθ’ ημάς μέσων και αναλυτών για ένα «περίπατο» των ρωσικών στρατευμάτων και μία «θερμή, με άνθη, υποδοχή» από τους Ουκρανούς πολίτες δεν έχουν μέχρι σήμερα επαληθευθεί. Απεναντίας, παρά κάποιες αρχικές επιτυχίες, οι Ρώσοι υποχωρούν σε όλα τα μέτωπα, ή προσπαθούν να κρατήσουν, ασθμαίνοντες δια των όπλων, όσα η δική τους βία τούς έχει προσπορίσει μέχρι στιγμής.

Δηλαδή, ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, ή η -κατά Putin- «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», τείνει να καταστεί μία παρωδία των στρατιωτικών ικανοτήτων και δυνατοτήτων των διαδόχων του πάλαι ποτέ «λάμψαντος» Κόκκινου Στρατού, θύματα του οποίου είναι σήμερα χιλιάδες άμαχοι.  Από την άλλη πλευρά, εντυπωσιάζει το σθένος και η αμυντική ικανότητα των Ουκρανών (οργάνωση, ηθικό, καρτερία).  Εν ολίγοις, κατά το κοινώς λεγόμενον, το κύρος του ρωσικού στρατού έχει τρωθεί ανεπανόρθωτα. Και μόνο το γεγονός ότι ζητά να αγοράσει όπλα και πυρομαχικά από χώρες, όπως το Ιράν, η Κίνα, ή ακόμη και η Σερβία, καταδεικνύει το μέγεθος της γύμνιας του ρωσικού στρατού και των συνακόλουθων προβλημάτων του.

Αλλοίμονο εάν οι κάτοικοι του Κρεμλίνου θεωρούσαν ότι θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν και το ΝΑΤΟ… Αλλοίμονο! Και δεν είναι μόνον η σκιά του ΝΑΤΟ, αλλά και εκείνη μίας εξεγέρσεως στο εσωτερικό της Ρωσίας. Διότι, όταν αποσκιρτούν ακόμη και Ρώσοι διπλωμάτες, ως εάν να επρόκειτο για την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, τότε τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα και εντός[1].

Προσπαθώντας, λοιπόν, να διακρίνομε κάποιες σταθερές, μακριά από την καθημερινότητα του πολέμου και την εξέλιξή του υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς, καταλήγομε στις ακόλουθες σκέψεις :

1. Στην Ουκρανία δεν διεξάγεται ένας, αλλά δύο πόλεμοι

Ο πρώτος πόλεμος είναι εκείνος των Ουκρανών κατά των Ρώσων εισβολέων, ένας πόλεμος υπέρ των βωμών και εστιών τους.

Ο δεύτερος πόλεμος είναι εκείνος της Δύσεως κατά της Ρωσίας, ο οποίος διεξάγεται με δυτικά όπλα και Ουκρανούς στρατιώτες. Συνήθως ονομάζεται proxy war ή πόλεμος δι’ αντιπροσώπου.

2. Δεν διαφαίνεται νικηφόρο αποτέλεσμα για κανένα

Ο πόλεμος εξελίσσεται χωρίς νικητή. Καταλήψεις ουκρανικού εδάφους από τους Ρώσους και ανακαταλήψεις του από τους Ουκρανούς. Στην απόγνωσή της, η Ρωσία επιλέγει να καταστρέφει υποδομές και κατοικημένες περιοχές.

3. Δεν διαφαίνεται προοπτική διαλόγου μεταξύ των εμπολέμων

Δεν υπάρχει και δεν διαφαίνεται κάποια πρωτοβουλία για διαμεσολάβηση μεταξύ των δύο πλευρών. Οι θέσεις δε αμφοτέρων είναι μαξιμαλιστικές. Οι μεν Ουκρανοί διαλαλούν ότι ο πόλεμος δεν θα τελειώσει, εάν προηγουμένως η Ρωσία δεν επιστρέψει στα σύνορα του 1991, το δε Κρεμλίνο επιδιώκει να κρατήσει τα «κεκτημένα», δηλαδή την Κριμαία και όσα εδάφη έχει κατορθώσει να ελέγξει γύρω από την περιοχή του Donbas. Εάν υποτεθεί ότι θα αρκεσθεί σε αυτά.

Δηλαδή, το αδιέξοδο απόλυτο. Όσο, λοιπόν, η Δύση αποστέλλει όπλα, και όσο οι Ουκρανοί είναι εις θέσιν να ανθίστανται και να επιχειρούν, τόσο θα συνεχίζεται ο πόλεμος.

Ολίγον διαφορετικά το έθεσε ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Ant. Blinken, στο Συμβούλιο Ασφαλείας: “If Russia stops fighting, the war ends. If Ukraine stops fighting, Ukraine ends’”[2]. Δηλαδή, καλείται η Ρωσία να παύσει τις εχθροπραξίες, τις οποίες η ίδια άρχισε. Αν δεν το πράξει, τότε η Ουκρανία πρέπει να συνεχίσει να πολεμά, διότι διαφορετικά θα παύσει να υπάρχει.  Η ρήση αυτή του κ. Blinken έχει γίνει viral στα κοινωνικά δίκτυα της Ουκρανίας. Εξεταστέα, όμως, η σοφία της. Διότι δεν μπορεί να επηρεάσει την βούληση της Μόσχας, αλλά σαφώς επηρεάζει το κλίμα εντός της Ουκρανίας και αφήνει να εννοηθεί ότι θα συνεχισθεί η παροχή αμερικανικών όπλων στο Κίεβο. Δηλαδή, είναι μία προτροπή προς τους Ουκρανούς να συνεχίσουν να πολεμούν, χωρίς παράλληλα να αναζητούν και κάποια άλλη επιλογή, για παράδειγμα, μέσω διαπραγματεύσεων.

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Γάλλος πρόεδρος Emm. Macron τα λέγει ολίγον διαφορετικά: – α) εναπόκειται στην Ουκρανία να αποφασίσει τον χρόνο και τους όρους ειρήνης με τη Ρωσία, και – β) το τέλος του πολέμου δεν μπορεί να είναι ο καθαγιασμός του νόμου του ισχυροτέρου[3]. Δηλαδή, δεν θα πρέπει να επιτύχει η Ρωσία τους σκοπούς της (άγνωστοι ακόμη) και δεν πρόκειται να αναγνωρισθούν τα τετελεσμένα της.

Τέλος, το ανακοινωθέν του G7 (11 Οκτωβρίου 2022) θέτει και όρους υπό τους οποίους θα είναι δυνατή μία «δίκαιη ειρήνη» για την Ουκρανία: πλήρη σεβασμό της εδαφικής ακεραιότητος και της κυριαρχίας της Ουκρανίας (απόσυρση όλων των ρωσικών στρατευμάτων από όλα τα εδάφη της), διατήρηση της ικανότητος της Ουκρανίας να αμύνεται στο μέλλον, ανοικοδόμηση της χώρας και με ρωσικά κεφάλαια και λογοδοσία για τα εγκλήματα των Ρώσων κατά την διάρκεια του πολέμου[4]. Αλλά αυτοί οι όροι δεν είναι πρόσκληση σε διάλογο για μία πυρηνική δύναμη, αλλά μάλλον τελεσίγραφο…

4. Αλλά ο πόλεμος διεξάγεται εντός της Ουκρανίας, η οποία καταρρέει

Όσο ο πόλεμος συνεχίζεται, τόσο: – α) αυξάνονται τα εκατομμύρια των προσφύγων προς τη Δυτική Ευρώπη, – β) αυξάνονται οι απώλειες μεταξύ Ουκρανών στρατιωτών και αμάχων και γ) καταστρέφονται ολόκληρες πόλεις και μεγάλα έργα υποδομής. Θα χρειασθούν εκατοντάδες δις, αν όχι και τρις ευρώ για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Εν τω μεταξύ, οι εμπόλεμες ζώνες της χώρας λίγο πλέον απέχουν από την εποχή του χαλκού…

5. Πώς ερμηνεύεται ο πόλεμος στην Ουκρανία

Κατ’ αρχάς, επιβεβαιώνεται για πολλοστή φορά η διάνοια του Θουκυδίδη τόσο στο πεδίο του διεθνούς δικαίου, όσο και σε εκείνο των διεθνών σχέσεων.  Όπως διέγνωσε πρώτος ο ίδιος, στις σχέσεις μεταξύ κρατών τα νομικά επιχειρήματα έχουν αξία, όταν εκείνοι που τα επικαλούνται είναι περίπου ίσοι σε ισχύ με τους αντιπάλους τους.

Εν προκειμένω, η Ρωσία έχει σήμερα παραβιάσει όλες τις θεμελιώδεις αρχές του Χάρτη του ΟΗΕ, οι οποίες αναφέρονται στο σεβασμό της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητος των κρατών. Είχε μάλιστα εγγυηθεί την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, μαζί με τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία, προκειμένου το Κίεβο να δεχθεί την παράδοση των πυρηνικών όπλων, τα οποία παρέμεναν στην χώρα μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ (Πρωτόκολλο Βουδαπέστης, 1994). Ουδείς στην Δύση διανοείται μία απ’ ευθείας στρατιωτική αντιπαράθεση με τη Μόσχα, διότι η Ρωσία είναι πυρηνική δύναμη, η οποία διαθέτει κάτι χιλιάδες πυρηνικές κεφαλές. Δηλαδή, η Ρωσία δεν είναι Ιράκ, κ.λπ.

Από σκοπιάς διεθνών σχέσεων, επιβεβαιώνεται εκ νέου η ρεαλιστική σχολή, κεντρικός πόλος της οποίας είναι η ισχύς. Ούτω, λοιπόν, κατά το Θουκυδίδειο αξίωμα, ο ισχυρός προχωρεί όσο του επιτρέπει η ισχύς του, και ο αδύναμος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του[5].

Από σκοπιάς γεωπολιτικής, η Ρωσία έχει πολλάκις καταστήσει σαφές και με πολλούς τρόπους ότι δεν μπορεί να ανεχθεί όλος ο γεωγραφικός χώρος από το Βερολίνο μέχρι τα σύνορά της να ανήκει στο ΝΑΤΟ. H εμμονή των Ρώσων με αυτήν τη βόρειο ευρωπαϊκή πεδιάδα δεν είναι ιδεοληψία του κ. Vl. Putin μόνον, αλλά χρονολογείται από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου. Από αυτήν, άλλωστε, προήλθαν οι εισβολείς τον 19ο (Ναπολέων) και τον 20ό αιώνα (Χίτλερ). Το ενδεχόμενο μίας νέας εισβολής, από τα δυτικά της ΕΣΣΔ, επεδίωκε να αποτρέψει ο Στάλιν στο Πότσδαμ (1945), όταν εζήτησε και επέτυχε την ενσωμάτωση εδαφών της Πολωνίας στην Ουκρανία, η οποία αποζημιώθηκε με γερμανικά εδάφη. Το ρωσικό πρόβλημα ασφαλείας, όπως το αντιλαμβάνονται οι Ρώσοι, είναι γνωστό εδώ και αιώνες. Η Δύση όφειλε να είναι πολύ πιο προσεκτική.

6. Η επόμενη ημέρα

Μεταξύ της ρωσικής –περιορισμένης ως αποδεικνύεται- ισχύος και της ουκρανικής -περιορισμένης ως επίσης αποδεικνύεται- αδυναμίας θα αναζητηθεί κάποτε μία λύση. Αλλά, στο μεσοδιάστημα, ο πόλεμος θα είναι ένας πόλεμος φθοράς, οι συνέπειες του οποίου εκτείνονται σε όλο τον κόσμο. Ο δε επερχόμενος χειμώνας θα είναι ιδιαίτερα κρίσιμος για τις αντοχές πολλών, εντός και εκτός Ευρώπης.

Ωστόσο, ανεξαρτήτως νικητού και ηττημένου στην Ουκρανία, ο πόλεμος της Δύσεως με τη Ρωσία έχει ήδη αρχίσει, προ πολλού, με διάφορους τρόπους και θα συνεχισθεί σε όλα τα πεδία. Ωστόσο, καλό θα ήταν να σκεφθούν κάποιοι, εάν μακροπρόθεσμα θα προτιμούσαν μία ασιατική Ρωσία, ελάσσονα εταίρο της Κίνας, ή πάλι μία ευρωπαϊκή Ρωσία, η οποία θα έχει ισχυρούς δεσμούς με την Ε.Ε.

Το ερώτημα σήμερα ακούγεται ρητορικό, διότι οι σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση έχουν πλήρως εκτροχιασθεί και, ως έχουν τα πράγματα, θα χρειασθεί πολύς χρόνος, για να επανέλθουν σε μία κανονικότητα. Αλλά από την άλλη πλευρά της Ρωσίας είναι και η Κίνα και κάποια ζητήματα είναι επείγοντα. Οι σχέσεις, λοιπόν, της Ρωσίας με την Ευρώπη θα είναι το μείζον γεωστρατηγικό πρόβλημα της Δύσεως τα επόμενα χρόνια.

‘’Ει γαρ και παρά την κοινών των ανθρώπων δόξαν βέβαιον ηγησόμεθα το νικάν, οίμαι τον νενικηκότα κάκιστα ζην εξ ων δακρύουσιν έτεροι’’. Δηλαδή: «Μολονότι είμαστε βέβαιοι για τη νίκη των όπλων μας, προτιμούμε να συνάψομε ειρήνη, γιατί πιστεύομε ότι ο νικητής ζει κάκιστα εξαιτίας των δακρύων που χύνουν οι ηττημένοι».

Αυτά υπεστήριξε ο Πρέσβυς του Ιουστινιανού, Ιωάννης Πατρίκιος, ενώπιον του Πέρση Βασιλέα Χοσρόη (Müller, Fragmenta historicorum Graecorum, Μενάνδρου Προτέκτορος Αποσπάσματα, Vol. 4, σελ. 207).

[1] Βλ. Boris Bondarev, The Sources of Russian Misconduct, A Diplomat Defects from the Kremlin, Foreign Affairs, November/December 2022.

[2] Secretary Antony J. Blinken at the UN Security Council Ministerial Meeting on Ukrainian Sovereignty and Russian Accountability, September 22, 2022, βλ. www.state.gov/secretary-antony-j-blinken-at-the-united-nations-security-council-ministerial-meeting-on-ukrainian-sovereignty-and-russian-accountability,

[3]www.washingtonpost.com/politics/macron-ukraine-to-decide-time-terms-of-peace-withrussia/2022/10/23/ 80510bee- 5301-11ed-ac8b-08bbfab1c5a5_story.html

[4] Βλ. The White House, G7 Statement on Ukraine, 11 October 2022.

[5] Αμφότερες οι αναφορές στον Θουκυδίδη από τις Ιστορίες του (5.89.1) : ‘’… τὰ δυνατὰ δ᾽ ἐξ ὧν ἑκάτεροι ἀληθῶς φρονοῦμεν διαπράσσεσθαι, ἐπισταμένους πρὸς εἰδότας ὅτι δίκαια μὲν ἐν τῷ ἀνθρωπείῳ λόγῳ ἀπὸ τῆς ἴσης ἀνάγκης κρίνεται, δυνατὰ δὲ οἱ προύχοντες πράσσουσι καὶ οἱ ἀσθενεῖς ξυγχωροῦσιν’’.