Ο κουρδικός «πόλεμος των πόλεων» και οι επιπτώσεις στη Μέση Ανατολή

Του Γιώργου Ξ. Πρωτόπαπα
Αναλυτής, Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (www.kedisa.gr)

Ο «πόλεμος των πόλεων» μετα­ξύ Κούρδων και τουρκικού στρατού σηματοδοτεί μια νέα φάση στην ιστορία της τουρκο-κουρδικής διένεξης, συνδέεται με τις γεωπολιτικές ισορροπίες του συριακού εμφυλίου πολέμου και προκαλεί περαιτέ­ρω προβλήματα στην ισλαμική κυβέρνηση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP).

H Τουρκία, εκτός από τον πόλεμο με τους Κούρδους μαχητές στις νοτιοανατο­λικές της επαρχίες, αντιμετωπίζει και τις αποτυχημένες επιλογές του προέδρου της Ταγίπ Ερντογάν στο συριακό εμφύλιο που ενδυνάμωσαν το Ισλαμικό Κράτος σε Ιράκ και Συρία (ISIS) και προκάλεσαν ρήξη στις σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας. Ταυτόχρονα, η Άγκυρα βλέπει να δημιουργείται στα σύνο­ρά της και μια de facto συριακή κουρδική αυτόνομη περιοχή που της προκαλεί έντο­νη ανησυχία και ανασφάλεια.

Το πιο εφιαλτικό σενάριο για την Τουρ­κία είναι η απόσχιση των κουρδικών νοτι­οανατολικών της επαρχιών, η ένωσή τους με τις συριακές κουρδικές περιοχές και το Βόρειο Ιράκ. Αυτή η εξέλιξη, αναπόφευ­κτα, θα οδηγήσει στην ίδρυση ενός «Με­γάλου Κουρδιστάν» που θα περιλαμβάνει έναν κουρδικό πληθυσμό είκοσι εκατομ­μυρίων και ίσως και κάποιες ιρανικές περι­οχές. Όμως το όνειρο των κουρδικών πλη­θυσμών για τη δημιουργία ενός κράτους μπορεί να υλοποιηθεί μόνο αν εξυπηρε­τεί τα γεωπολιτικά συμφέροντα των ΗΠΑ και μόνο στην περίπτωση που θα αποφασίσουν ότι η Τουρκία δεν θα τους είναι πλέ­ον χρήσιμη για την περιοχή.

«Πόλεμος των πόλεων»

Η τουρκική κυβέρνηση προσπαθεί να επανακτήσει σημαντικές αστικές περιοχές στις νοτιοανατολικές επαρχίες από τους Κούρδους μαχήτες. Ο «πόλεμος των πόλε­ων», η νέα φάση στην τουρκοκουρδική δι­ένεξη απαιτεί μια προσεκτική ανάλυση που επικεντρώνεται στα παρακάτω έξι σημεία:

1. είναι η πρώτη φορά στην ιστορία του PKK και των συνδεδεμένων με αυτό ομάδων που επιδιώκουν ένα σε μεγά­λο κλίμακα αστικό έλεγχο στις κουρδι­κές περιοχές. Το PKK μετέφερε τον πόλεμο από τις αγροτικές περιοχές στις αστικές περιοχές.
2. το PKK δεν έχει εμπλακεί άμεσα στον «πόλεμο των πόλεων» που διεξάγεται, κυρίως, από τις συνδεδεμένες με αυτό κουρδικές οργανώσεις.
3. εάν οι συνδεδεμένες με το PKK ορ­γανώσεις παρατείνουν για μεγάλο χρο­νικό διάστημα τη μάχη στις αστικές πε­ριοχές, θα προκαλέσουν ριζική αλλα­γή στις σχέσεις της τουρκικής κυβέρ­νησης και
4. οι κυβερνητικές δυνάμεις ασφαλεί­ας αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη διε­ξαγωγή μαχών στις αστικές περιοχές και είναι αμφίβολο εάν θα καταφέρουν να τερματίσουν αυτό το είδος του πολέμου. Η εμπειρία της Μέσης Ανατολής διδάσκει ότι δεν τελειώνει και τόσο εύ­κολα το αντάρτικο των πόλεων.
5. το κόστος του «πολέμου των πόλεων» είναι πολύ διαφορετικό από τις προη­γούμενες φάσεις της τουρκο-κουρδικής σύγκρουσης, καθώς υπάρχει με­γάλος αριθμός δημογραφικών μετατοπίσεων. Εκατοντάδες χιλιάδες Κούρδοι εγκαταλείπουν τις πόλεις που αποτε­λούν πεδίο μάχης. Οι μετακινήσεις πλη­θυσμού είναι πιθανό να επιδεινώσουν την κατάσταση.
6. η μορφή του κουρδικού προβλήμα­τος αλλάζει και αποκτά τεράστια σημα­σία για την τουρκική κοινή γνώμη που, για πρώτη φορά, βλέπει εικόνες κα­ταστραμμένων πόλεων παρόμοιες με εκείνες στο Ιράκ και στο Λίβανο. Πα­ράλληλα είναι και η πρώτη φορά που παρακολουθεί άρματα μάχης να επιχει­ρούν και να βάλουν με πυροβόλα στη μέση των μεγάλων πόλεων, ενώ περαιτέρω αρνητικούς συνειρμούς προκαλεί και η χρήση βαρέων όπλων. Η κατάστα­ση αυτή ενδέχεται να διευρύνει το ψυ­χολογικό χάσμα μεταξύ Τούρκων και Κούρδων.

Οι φιλοδοξίες του PKK για αλυτρωτι­σμό ενθαρρύνονται από τις στρατιωτικές επιτυχίες των Κούρδων εναντίον του ISIS που αποτελούν μια πραγματικότητα, αναδεικνύοντας τους Σύρους Κούρδους μαχητές ως τους πιο αξιόπιστους συμμάχους των ΗΠΑ στον πόλεμο εναντίον των ισλαμιστών εξτρεμιστών.

Η Τουρκία, από την πλευρά της, δεν εμφανίζεται αξιόπιστη σύμμαχος στην πο­λεμική εκστρατεία κατά του ISIS. Οι περι­οχές που ελέγχει η ισλαμική εξτρεμιστική οργάνωση στο συριακό έδαφος εμποδί­ζουν την ενοποίηση των συριακών κουρδι­κών περιοχών κατά μήκος των τουρκικών συνόρων. Ο στόχος της κυβέρνησης της Άγκυρας είναι να καταστρέψει στο μέγι­στο δυνατό βαθμό το PKK, την Ένωση Κοινοτήτων Κουρδιστάν (KCK), το φιλο- κουρδικό Κόμμα Δημοκρατίας των Λαών (HDP), αλλά και να υπονομεύσει τις σχέ­σεις των PKK και KCK με το συριακό Κόμ­μα Δημοκρατικής Ένωσης (PYD) και την ένοπλη του πτέρυγά του, τις Μονάδες Λα­ϊκής Άμυνας (YPG). Η Άγκυρα θέλει οπωσ­δήποτε να εμποδίσει το PYD/YPG να κα­ταλάβει την περιοχή μήκους 98 χλμ. που εκτείνεται κατά μήκος της τουρκο-συριακής μεθορίου.

Η κυβέρνηση της Άγκυρας δεν εμφανίζεται να ευνοεί τις (υποστηριζόμενες από τους Αμερικανούς) Συριακές Δημοκρατι­κές Δυνάμεις (SDF) που, στην πλειοψηφία τους, αποτελούνται από μαχητές του YPG, ομάδες Αράβων φυλάρχων και Ασσυρίους μαχητές. Η Ουάσιγκτον επιδιώκει να θέσει διαχωριστικές γραμμές μεταξύ του ΡΚΚ και του PYD/YPG, αλλά η κίνησή της δεν έχει, για την Άγκυρα, έχει κανένα νόη­μα. Η τουρκική κυβέρνηση γνωρίζει ποιοι είναι οι κύριοι εχθροί της και σίγουρα δεν είναι το ISIS, αλλά οι Κούρδοι. Η Άγκυρα, με τις επιλογές της, υποστηρίζει τις ισλαμι κές εξτρεμιστικές οργανώσεις Jabhat al- Nusra, Arar – al – Sham και Jaysh al-Fath που είναι συνδεδεμένες με το δίκτυο της Αλ- Κάιντα.

Κουρδιστάν και γεωπολιτικά συμφέροντα

Τα σενάρια για τη δημιουργία ενός κουρδικού κράτους επανεμφανίζονται και συνδέονται με το γεγονός ότι το Κουρδι­κό αποτελεί παραδοσιακά ένα μοχλό πίε­σης προς την κυβέρνηση της Άγκυρας που έχει ανοιχτά εξωτερικά μέτωπα, κυρίως με τη Μόσχα και το Τελ Αβίβ. Η πρόσφατη δήλωση της Ισραηλινής υπουργού Δικαιο­σύνης Αγιελέτ Σακέντ, υπέρ της ίδρυσης ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους, προκάλεσε αίσθηση και επανάφερε στο προσκήνιο τα συμφέροντα που διαμορ­φώνουν τις σχέσεις Ισραήλ και Κούρδων. Η Σακέντ κάλεσε την ισραηλινή κυβέρνη­ση να υποστηρίξει ανοικτά τη δημιουργία ενός κουρδικού κράτους «που θα ξεχωρί­ζει το Ιράν από την Τουρκία και θα είναι φι­λικό προς το Ισραήλ» και επισήμανε ότι «τα κοινά συμφέροντα Ισραηλινών και Κούρ­δων υπαγορεύουν την ήττα των τζιχαντιστών στην περιοχή».

Οι σχέσεις Ισραήλ και Κούρδων χρο­νολογούνται από τις αρχές της δεκαετί­ας του 1960, όταν Ισραηλινοί πράκτορες, σύμφωνα με το ισραηλινό i24news, βρέ­θηκαν στο ιρακινό Κουρδιστάν και βοη­θούσαν τις τοπικές αρχές. Το επίπεδο της συνεργασίας των δύο πλευρών αυξήθηκε, σε μεγάλο βαθμό, μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσείν, με τα ιρακινά μέσα ενημέ­ρωσης να αναφέρουν ότι ισραηλινές εται­ρείες εισήλθαν στο ιρακινό Κουρδιστάν για επενδύσουν και ότι Ισραηλινοί κομά­ντος εκπαίδευαν τους κούρδους μαχη­τές Peshmerga. Ωστόσο, σε επίσημο επί­πεδο, ποτέ δεν υπήρξαν σχέσεις εξαιτίας των επαφών των Ιρακινών Κούρδων με το Ιράν, το μεγάλο εχθρό του Ισραήλ. Το Τελ Αβίβ, από την πλευρά του, δεν ήθελε να δημοσιοποιηθούν οι επαφές του με τους Κούρδους, για μην τεθούν σε κίνδυνο οι σχέσεις με την Τουρκία.

Όμως η εξωτερική πολιτική του Ταγίπ Ερντογάν άλλαξε ριζικά τις γεωπολιτικές ισορροπίες και δημιούργησε τις προϋπο­θέσεις για μια επαναπροσέγγιση Ισραηλι­νών και Κούρδων. Το 2009 εμφανίστηκε ένα περιοδικό στην ιρακινή πόλη Ερμπίλ με τίτλο «Ισραήλ-Κούρδοι» που εκδόθηκε στην αραβική και κουρδική γλώσσα, συμπεριλαμβάνοντας και άρθρα για την ισ­ραηλινή ιστορία και πολιτική. Οι αρθρογράφοι επισήμαναν ότι Εβραίοι και Κούρ­δοι είναι κάτι πολύ περισσότερο από γείτο­νες, ότι είναι στην πραγματικότητα στενοί συγγενείς με έναν κοινό πρόγονο, τον πατριάρχη Αβραάμ. Η συγκεκριμένη άποψη είναι διαδεδομένη στους Κούρδους του Βορείου Ιράκ και πολλοί θεωρούν ότι ο Αβραάμ ήταν κουρδικής καταγωγής.

Παράλληλα πολλοί Κούρδοι διαπιστώ­νουν παραλληλισμούς ενός (μελλοντικού) Κουρδιστάν με το Ισραήλ, ένα μη αραβικό έθνος περικυκλωμένο από εχθρούς που αντιδρούν στην ανεξαρτησία του. Ταυτό­χρονα, σημαντικό πόλο έλξης για τους Κούρδους αποτελεί η προηγμένη τεχνο­λογία του Ισραήλ, τα οπλικά του συστήμα­τα και η δυναμική φύση της ισραηλινής κοι­νωνίας. Οι υποστηρικτές της επαναπρο­σέγγισης Ισραήλ-Κούρδων εκτιμούν ότι μπορούν να προσφέρουν στο ισραηλινό κράτος μια στενή συνεργασία που θα δη­μιουργήσει μια νέα ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα επωφελούς για τα ισραηλινά στρατηγικά συμφέ ροντα.

H σχέση Ισραήλ – Κούρδων βασίζε­ται σε αμοιβαία συμφέροντα και αξίες και, συχνά, οι δύο πλευρές έχουν επιδείξει μια σιωπηρή κατανόηση στα προβλήματα του ενός ή του άλλου. Ένα ανεξάρτητο «Με­γάλο Κουρδιστάν» θεωρείται για το Ισρα­ήλ ως ιδανικό «buffer state» ανάμεσα στην σουνίτη Τουρκία, στο σιίτικο Ιράν και στη Συρία. Οι Κούρδοι έχουν μια ισχυρή εθνι­κή ταυτότητα και είναι μετριοπαθείς μου­σουλμάνοι σε σύγκριση με τους σιίτες και σουνίτες της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Επιπλέον, ένα κουρδικό κράτος θα μπορεί να ανακόψει και την επέκταση του σουνίτικου Ισλάμ που προωθείται από την Τουρ­κία, το Κατάρ και τη Σαουδική Αραβία, να υπονομεύσει το Ιράν και να θέσει τέρμα στις νεο-οθωμανικές φιλοδοξίες του Ερντογάν. Το Ισραήλ έχει τη δυνατότητα να εκμεταλλευτεί στο έπακρο το κουρδικό ζήτημα με στόχο να ασκήσει πίεση πάνω στην κυβέρνηση της Άγκυρας για να προ­ασπίσει τα εθνικά του συμφέροντα.

Συμπεράσματα

Η Μέση Ανατολή υφίσταται ραγδαί­ες γεωπολιτικές αλλαγές και τα τεχνητά σύνορα της Συμφωνίας Sykes-Picot του 1916 έχουν παραβιαστεί από την παρου­σία του ISIS που έχει υπό τον έλεγχό του περιοχές του Ιράκ και της Συρίας.

Παράλληλα, τα τραγικά λάθη της εξω­τερικής πολιτικής του Ταγίπ Ερντογάν έχουν φέρει τη χώρα σε δύσκολη θέση. Η κυβέρνηση της Άγκυρας αναίρεσε το «δόγμα των μηδενικών προβλημάτων» με τα γειτονικά κράτη, προκάλεσε την ορ­γή της Μόσχας (κατάρριψη ρωσικού βομβαρδιστικού Su-24) και συνεχίζει να στηρί­ζει τη Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας αγνο­ώντας τις αντιδράσεις της ισραηλινής κυ­βέρνησης.

Η νέα γεωπολιτική πραγματικότητα ευ­νοεί την ίδρυση ενός ανεξάρτητου Κουρ­δικού κράτους που, αν επιτευχθεί, θα έχει οδυνηρές επιπτώσεις στην εδαφική ακε­ραιότητας της Τουρκίας. Ο πρόεδρος της περιφερειακής κυβέρνησης του ιρακινού Κουρδιστάν, Μασούντ Μπαρζανί, έχει επι­κρίνει τη Συμφωνία Sykes – Picot ας κατα­πιεστική και άδικη για τους Κούρδους και έκανε λόγο για μια νέα τάξη πραγμάτων στη Μέση Ανατολή. Εάν οι κουρδικές περι­οχές ανεξαρτητοποιηθούν, τότε ο χάρτης της Μέσης Ανατολής θα σχεδιαστεί εκ νέ­ου. Όμως ένα κουρδικό κράτος για να εί­ναι βιώσιμο θα πρέπει να αποκτήσει πρό­σβαση στη θάλασσα και οι Σύροι Κούρ­δοι προσπαθούν να αποκτήσουν υπό τον έλεγχό τους ένα διάδρομο παράλληλο με τα τουρκικά σύνορα που θα τους εξασφα­λίσει πρόσβαση στη Μεσόγειο.

Συμπερασματικά, η ίδρυση ενός ανε­ξάρτητου «Μεγάλου Κουρδιστάν» θα μπορούσε να υλοποιηθεί υπό τις ακόλου­θες τέσσερις προϋποθέσεις:

(α) όταν γί­νει εφικτή η ενοποίηση όλων των κουρδι­κών πληθυσμών κάτω από μια κοινή ηγε­σία που θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις προσδοκίες τους για ένα ανεξάρτητο κουρδικό κράτος,

(β) όταν υπάρξει πλή­ρης ανεξαρτησία του κουρδικού Βόρειου Ιράκ που θα αποτελέσει τον «ακρογωνι­αίο λίθο» του πρώτου ανεξάρτητου κουρ­δικού κράτος,

(γ) όταν οι Σύροι Κούρδοι καταφέρουν να δημιουργήσουν ένα αυ­τόνομο βιώσιμο θύλακα και ενοποιηθούν με άλλες γειτονικές κουρδικές περιοχές και

(δ) το κυριότερο, όταν οι ΗΠΑ κρίνουν ότι η τουρκική εξωτερική πολιτική απειλεί σε μεγάλο βαθμό τα εθνικά συμφέροντά τους (επέκταση ISIS), όταν διαπιστώσουν ότι η Τουρκία δεν τους είναι πλέον χρήσι­μη στη στρατηγική τους για τη Μέση Ανα­τολή και αποφασίσουν να επενδύσουν σε ένα νέο σύμμαχο.