Σενάρια εκ διαμέτρου αντίθετα –είτε περαιτέρω διολίσθησης στο χάος είτε ανασυγκρότησης προς μια νέα κανονικότητα– αναδύονται πια με φόντο τη Συρία, άλλα εξ αυτών ως εκτιμήσεις και άλλα πιο πολύ ως προσδοκίες, στη σκιά της ανατροπής του Μπασάρ αλ Ασαντ, πίσω από την οποία άλλοι βλέπουν πια ευκαιρίες (σταθεροποίησης) και άλλοι απειλές (νέων εμφυλίων).

Οι εξελίξεις είναι, σε κάθε περίπτωση, κοσμοϊστορικές.

Για πρώτη φορά έπειτα από περίπου πεντέμισι δεκαετίες, ο επικεφαλής της κυβέρνησης στη Δαμασκό δεν θα ονομάζεται Ασαντ.

Ο τελευταίος του «οίκου» των Ασαντ, ο 59χρονος Μπασάρ, πρόεδρος της Συρίας από το 2000 και υιός του πρώην προέδρου Χαφέζ, τράπηκε σε φυγή το περασμένο Σαββατοκύριακο με τελικό προορισμό τη Μόσχα, κυνηγημένος από ένα ανομοιογενές συνονθύλευμα αντικαθεστωτικών.

Η πτώση του είναι πια δεδομένη και, ως φαίνεται, μη αναστρέψιμη.

Το μέλλον ωστόσο διαγράφεται άδηλο, καθώς τα δεδομένα παραμένουν ρευστά εντός των συριακών συνόρων και τα αναπάντητα ερωτήματα είναι πολλά.

Τα βασικά ερωτήματα

– Από ποιους θα κυβερνηθεί το προσεχές διάστημα η Συρία;

– Θα καταφέρουν να ενωθούν, σε ένα νέο «εθνικό» πλαίσιο συμπόρευσης, υπό έναν ή περισσότερους νέους ηγέτες όσοι ανέτρεψαν τον Ασαντ;

– Τι θα γίνει με τις ρωσικές στρατιωτικές βάσεις από τη μία πλευρά (τη δυτική) και με τα αμερικανικά στρατεύματα από την άλλη (την ανατολική);

– Και πώς θα εξελιχθούν οι δυναμικές της αντιπαράθεσης μεταξύ τουρκικών proxies και Κούρδων στο εσωτερικό;

Η πτώση του «οίκου» των Ασαντ, της μπααθικής δυναστείας που ξεκίνησε με τον πατέρα Χαφέζ πίσω στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και ολοκληρώθηκε με τον υιό Μπασάρ τα τελευταία 24ωρα, ήρθε να μας υπενθυμίσει ότι τα πάντα μπορούν να αλλάξουν ανά πάσα στιγμή… «σταδιακά, και μετά ξαφνικά».

Χαιρετίζουν μεν… αλλά

Κρίνοντας από τις επίσημες αντιδράσεις των ηγεσιών σε ΗΠΑ, Ευρώπη, Ισραήλ και αραβικό κόσμο, ο Ασαντ στους περισσότερους δεν πρόκειται να λείψει… ούτε στο ελάχιστο.

Ευρωπαίοι και Αμερικανοί έσπευσαν χθες να χαιρετίσουν την πτώση του ως «ευκαιρία», αναγνωρίζοντας ωστόσο ότι πίσω από αυτή την ανατροπή κρύβονται κίνδυνοι και δυνητικές απειλές σχετικές με κυρίως τρεις πτυχές: την περαιτέρω αποσταθεροποίηση της Μέσης Ανατολής, την αναβίωση της τζιχαντιστικής απειλής και την υποτροπή του προσφυγικού/μεταναστευτικού.

Ο μεγάλος χαμένος

Ο μεγαλύτερος χαμένος –προφανώς πέρα από τον ίδιο τον Ασαντ– είναι το Ιράν και όσοι υποστηρίζονται από αυτό (βλ. Χεζμπολάχ). Η Τεχεράνη έχει πια χάσει –ή χάνει– όσα ερείσματα επιρροής είχε καταφέρει, με διόλου ευκαταφρόνητο κόπο και κόστος, να αποκτήσει στα συριακά εδάφη. Χάνοντας όμως αυτά τα ερείσματα, η Τεχεράνη ξαφνικά αποκόπτεται από τον Λίβανο (βλ. Χεζμπολάχ) και την Ανατολική Μεσόγειο, και βλέπει τον καλούμενο «άξονα της αντίστασης» να χάνει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά «άξονα» που είχε.

Η Ρωσία του Πούτιν, από την άλλη πλευρά, που είχε κι εκείνη επενδύσει στην πολιτική επιβίωση του Ασαντ, ειδικά μετά το 2015, επίσης χάνει, αλλά όχι όπως το Ιράν. Είναι σαφές ότι οι Ρώσοι θα επιχειρήσουν να διαπραγματευτούν με την όποια νέα συριακή ηγεσία τη διατήρηση των βάσεών τους σε Λαττάκεια και Ταρτούς. Σύμφωνα μάλιστα με τις πρώτες «ενδείξεις», η ρωσική πλευρά διαμηνύει ότι υπάρχουν ανοιχτοί δίαυλοι επικοινωνίας και ότι δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα αναφορικά με αυτές τις βάσεις. Ωστόσο επί της ουσίας είναι ακόμη πολύ νωρίς για συμπεράσματα.

Αμερικανοί, Ευρωπαίοι και Ισραηλινοί βλέπουν θετικά την ήττα του Ασαντ, τον οποίο άλλωστε θεωρούσαν εχθρό τους, πλην όμως ανησυχούν για όσα μπορεί τώρα να ακολουθήσουν. Αμερικανικά μαχητικά έσπευσαν να πλήξουν χθες θέσεις του καλούμενου «Ισλαμικού Κράτους» (ISIS) στην κεντρική Συρία, με την αμερικανική στρατιωτική ηγεσία να στέλνει το μήνυμα ότι «δεν πρόκειται να αφήσει το Ισλαμικό Κράτος να ανασυσταθεί στα εδάφη της Συρίας εκμεταλλευόμενο την τρέχουσα κατάσταση». Ωστόσο περιέργως, περίπου την ίδια ώρα, ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζούνιορ δήλωνε, μιλώντας στον Τάκερ Κάρλσον, ότι ο Τραμπ προτίθεται να αποσύρει τους (περίπου 1.000, σύμφωνα με αναφορές) Αμερικανούς στρατιώτες που παραμένουν στα εδάφη της Συρίας…

Ωστόσο, πέρα από το ISIS, στη Συρία υπάρχουν και άλλοι τζιχαντιστές ή πρώην τζιχαντιστές οι οποίοι όχι μόνο δεν βρέθηκαν στο στόχαστρο αμερικανικών πληγμάτων χθες αλλά, αντιθέτως, έχουν πια ενισχυθεί σημαντικά.

Ο 42χρονος Αμπού Μοχάμεντ αλ Γκολάνι, ως ηγέτης της Χάγιατ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS), πρωταγωνίστησε στην ανατροπή του Ασαντ και τώρα παρουσιάζεται ως το φαβορί για την ανάληψη της εξουσίας στη νέα Συρία της μετα-Ασαντ εποχής. «Το μέλλον είναι δικό μας», δήλωσε ο ίδιος χαρακτηριστικά χθες, εμφανιζόμενος μάλιστα ως συνεχιστής της επονομαζόμενης «αραβικής άνοιξης». Η ομάδα του είναι ωστόσο μόνο μία από τις πολλές της αντιπολίτευσης που πολέμησαν ενάντια στον Ασαντ. Τι θα κάνουν τώρα όλοι οι λοιποί αντάρτες; Θα δεχθούν, εύκολα, τον Αλ Γκολάνι ως νέο ηγέτη ή μήπως θα αντιδράσουν; Σημειώνεται ότι μιλάμε για ομάδες, υποστηριζόμενες κυρίως από την Τουρκία, όπως είναι εκείνες του καλούμενου Συριακού Εθνικού Στρατού (SNA), οι οποίες είχαν συγκρουστεί στο παρελθόν με την HTS του Αλ Γκολάνι. Οσο υπήρχε ο Ασαντ ως εχθρός όλων, όλες αυτές οι ομάδες είχαν έναν κοινό «συγκολλητικό» στόχο. Τώρα, όμως, που ο Ασαντ έφυγε, θα καταφέρουν άραγε να συνυπάρξουν;

Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, παρουσιάστηκε πάντως χθες, εμμέσως πλην σαφώς, να ανησυχεί. «Οι ομάδες της αντιπολίτευσης πρέπει τώρα να ενωθούν. Ελπίζουμε ότι θα μπορέσουν να ενωθούν και να αρχίσουν να εργάζονται κατά τρόπο εύρυθμο προκειμένου να έχουν μια καλή μεταβατική περίοδο που θα ολοκληρωθεί με τη συμπερίληψη όλων. Αυτό είναι το βασικό μου μήνυμα προς όλους: Αποφύγετε την αιματοχυσία. Ολες οι κοινότητες στη Συρία πρέπει να συμπεριληφθούν», δήλωσε ο επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας, προτού στρέψει εκ νέου τα πυρά του ενάντια στους Κούρδους και στο PKK.

Από τις εξελίξεις ακριβώς σε αυτό το εσωτερικό ενδοσυριακό μέτωπο πρόκειται να κριθούν πολλά, ενώ με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένονται και οι διαθέσεις που θα αναπτυχθούν το επόμενο διάστημα στις σχέσεις Δύσης – ανταρτών.

Ο Αλ Γκολάνι και η ομάδα του προήλθαν μέσα από τις τάξεις της Αλ Κάιντα και του μετώπου Αλ Νούρσα. Με άλλα λόγια, στα μάτια της Δύσης αυτός ήταν μέχρι πρότινος τζιχαντιστής τρομοκράτης… ο οποίος έχει όμως επιδοθεί τα τελευταία χρόνια σε ένα ιδιότυπο rebranding παρουσιάζοντας προς τα έξω ένα περισσότερο συμπεριληπτικό και μετριοπαθές προφίλ.

Διόλου τυχαία, ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, μίλησε χθες για ομάδες ανταρτών που είχαν άλλοτε τρομοκρατική δράση και που πλέον έχουν αλλάξει ρητορική. «Καθώς αυτοί ετοιμάζονται να αναλάβουν μεγαλύτερες ευθύνες, εμείς θα αξιολογούμε όχι μόνο τα λόγια τους αλλά και τις ενέργειές τους», δήλωσε ο Μπάιντεν, φωτογραφίζοντας ως «αξιολογούμενο» εν προκειμένω τον Αλ Γκολάνι…

Δημοσιεύθηκε στο kathimerini.gr στις 9 Δεκεμβρίου 2024