Ο Νίγηρας ξεχωρίζει για την έκτασή του (ως η μεγαλύτερη περίκλειστη χώρα της Δυτικής Αφρικής), για τα αποθέματά του σε ουράνιο (ως η χώρα με την έβδομη μεγαλύτερη παραγωγή ουρανίου στον κόσμο) αλλά και για τη φτώχεια του που είναι από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως. Δεν έχει τον πληθυσμό της Νιγηρίας (οι περίπου 25 εκατομμύρια κάτοικοί του «ωχριούν» μπροστά στους 230 εκατομμύρια Νιγηριανούς), πλην όμως κατέχει στρατηγική θέση στον χάρτη, μια θέση που του επιτρέπει να επηρεάζει τις εξελίξεις στα ουκ ολίγα τρομοκρατικά μέτωπα της κεντρικής Αφρικής.

Μιλώντας ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών τον Οκτώβριο του 2021, η πρέσβειρα των ΗΠΑ στον ΟΗΕ Λίντα Τόμας Γκρίνφιλντ είχε παρουσιάσει τον Νίγηρα ως «έναν από τους στενότερους συμμάχους των Ηνωμένων Πολιτειών στην καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού».

Ο Νίγηρας συμμετείχε τα περασμένα χρόνια στην ειρηνευτική αποστολή MINUSMA του ΟΗΕ στο Μάλι αλλά και στην Multinational Joint Taskforce (MJTF) που μάχεται τους εξτρεμιστές της Boko Haram. Παράλληλα, ήταν μέλος της Ομάδας των 5 του Σαχέλ – G5 Sahel (Μπουρκίνα Φάσο, Μάλι, Νίγηρας, Μαυριτανία, Τσαντ) αλλά και μία από τις πέντε αφρικανικές χώρες (Μάλι, Νιγηρία, Νίγηρας, Σενεγάλη, Αιθιοπία) με τις οποίες η ΕΕ είχε συνάψει συμφωνίες για την καλύτερη διαχείριση της μετανάστευσης στο πλαίσιο του Migration Partnership Framework (MPF).

Από το 2012 και έπειτα, η ΕΕ έχει στηρίξει τον Νίγηρα ξοδεύοντας συνολικά πάνω από ένα δισ. ευρώ, ενώ και οι ΗΠΑ από την πλευρά τους έχουν ξοδέψει μέσα στο ίδιο διάστημα πάνω από μισό δισ. δολ. για την ανάπτυξη και εκπαίδευση των ενόπλων δυνάμεων της αφρικανικής χώρας. Σημειώνεται ότι ειδικά σε σχέση με τον Νίγηρα, η Ευρωπαϊκή Ένωση «τρέχει», στο πλαίσιο της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας, τις αποστολές EUCAP Σαχέλ Νίγηρας («…στόχος της είναι να συμβάλει ώστε οι διάφοροι φορείς ασφάλειας του Νίγηρα να αναπτύξουν μια ολοκληρωμένη, συνεκτική και βιώσιμη προσέγγιση με γνώμονα τα ανθρώπινα δικαιώματα για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος…») και EUMPM Niger («…έχει ως στόχο την ενίσχυση της ικανότητας των ενόπλων δυνάμεων του Νίγηρα να περιορίσουν την τρομοκρατική απειλή, να προστατεύσουν τον πληθυσμό της χώρας και να διασφαλίσουν ένα ασφαλές και σίγουρο περιβάλλον σύμφωνα με το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο…»).

Αφότου ανέκτησε την ανεξαρτησία της το 1960 και μέχρι την περασμένη εβδομάδα, η πρώην γαλλική αποικία του Νίγηρα είχε ζήσει τέσσερα πραξικοπήματα, τα έτη 1974, 1996, 1999 και 2010, αλλά και μια αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος τον Μάρτιο του 2021.

Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, η περιοχή του Σαχέλ θα βρισκόταν αντιμέτωπη με ένα νέο μπαράζ στρατιωτικών πραξικοπημάτων: στο Μάλι (τα έτη 2020 και 2021), στο Σουδάν (το 2021), στο Τσαντ (το 2021), στη Μπουρκίνα Φάσο (το 2022) και στη Γουινέα (το 2021).

«Πληγές ανοίγουν ξανά στο “κρίσιμο για την ευρωπαϊκή ασφάλεια” Σαχέλ: Τζιχαντιστές, πραξικοπήματα, Wagner, Τουρκία», γράφαμε στο Α&Δ τον περασμένο Μάρτιο. «Μάλι-Σαχέλ: το άλλο “Αφγανιστάν” για το οποίο δεν μιλά κανείς», γράφαμε στο Α&Δ ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2021.

Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον αστάθειας και ανατροπών, ο Νίγηρας, υπό την ηγεσία του Μοχάμεντ Μπαζούμ, έδειχνε να αποτελεί εξαίρεση. Και αυτή η εξαίρεση ωστόσο ανετράπη την περασμένη εβδομάδα, προσθέτοντας έτσι άλλη μια εστία έντασης στην πολύπαθη περιοχή του Σαχέλ.

«Στρατιωτικοί του Νίγηρα ανακοίνωσαν στις 26 Ιουλίου ότι ανέτρεψαν τον πρόεδρο της χώρας, θέτοντας εν αμφιβάλω το μέλλον ενός από τους λίγους αξιόπιστους εταίρους της Δύσης σε μια περιοχή που στιγματίζεται από πραξικοπήματα και ανασφάλεια», έγραφαν προ ημερών οι New York Times.

Άνδρες της προεδρικής φρουράς του Νίγηρα, υπό τον στρατηγό Αμπντουράχμαν Τσιάνι, ανέτρεψαν τον δημοκρατικά εκλεγμένο Μπαζούμ ο οποίος βρισκόταν στην προεδρία της χώρας από το 2021, επικαλούμενοι ως στόχο την αποκατάσταση της ασφάλειας εντός των συνόρων.

Ακριβώς μια εβδομάδα έπειτα από το πραξικόπημα (26 Ιουλίου – 2 Αυγούστου), η κατάσταση παραμένει ρευστή, με τον Μπαζούμ να παραμένει σε κατ’ οίκον περιορισμό ενώ το μέλλον της «μεταβατικής» ηγεσίας που προέκυψε από το πραξικόπημα ακόμη δείχνει αβέβαιο.

Ωστόσο, μέσα στα πρώτα 24ωρα αναδύθηκαν ενδο-αφρικανικά ρήγματα τα οποία ξεπερνούν τα σύνορα της δυτικοαφρικανικής χώρας.

Η Αφρικανική Ένωση (African Union – AU) και η Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS) έσπευσαν να αποκηρύξουν τον πραξικόπημα, δίνοντας μάλιστα διορία (επτά έως 15 ημερών) στους πραξικοπηματίες για να κάνουν πίσω. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο τιμόνι της ECOWAS βρίσκεται επί του παρόντος ο πρόεδρος της Νιγηρίας Μπόλα Τινούμπου.

Στον αντίποδα, οι ηγεσίες του Μάλι, της Γουινέας και της Μπουρκίνα Φάσο (ηγεσίες που ήρθαν στην εξουσία μέσα από τα πραξικοπήματα των περασμένων ετών) πήραν θέση στο πλευρό των πραξικοπηματιών, διαμηνύοντας ότι θα μπορούσαν ακόμη και να επέμβουν στρατιωτικά υπέρ τους εάν εκείνοι δεχθούν επίθεση από το εξωτερικό.

Σημειώνεται ότι στον Νίγηρα εξακολουθούν να βρίσκονται περίπου 1.100 Αμερικανοί στρατιώτες και περίπου 1.500 Γάλλοι.

Το Παρίσι και η ΕΕ έσπευσαν, από την πλευρά τους, να ανακοινώσουν ότι διακόπτουν, μέχρι νεοτέρας, τη ροή της οικονομικής στήριξης προς τον Νίγηρα, ενώ στον αντίποδα, ο Γεβγκένι Πριγκοζίν της ρωσικής Wagner πανηγύρισε το πραξικόπημα ως «μια νίκη κατά της αποικιοκρατίας», αν και αξίζει να σημειωθεί ότι οι πραγματικές διαστάσεις της ρωσικής επιρροής στον Νίγηρα αμφισβητούνται. Η Αλγερία πάντως, η στρατιωτική ηγεσία της οποίας επισκέφθηκε προ ημερών τη Ρωσία όπου είχε επαφές με τον Ρώσο υπουργό Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού, εξέδωσε ανακοίνωση υπέρ του Μοχάμεντ Μπαζούμ «αδειάζοντας» τους πραξικοπηματίες.

Το Μάλι, η Γουινέα, η Μπουρκίνα Φάσο, το Σουδάν, η Σενεγάλη και η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία έχουν μετακινηθεί τα τελευταία χρόνια πιο κοντά στη Ρωσία του Πούτιν. Ειρήσθω εν παρόδω, η Ρωσία φιλοξένησε προ ημερών (27 – 28 Ιουλίου) στην Αγία Πετρούπολη τη δεύτερη Σύνοδο Ρωσίας – Αφρικής… από την οποία όμως απουσίαζε ο πρόεδρος του Νίγηρα Μοχάμεντ Μπαζούμ. Υπενθυμίζεται – κατά αντιδιαστολή – ότι οι ηγεσίες από τη Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι δεν είχαν προσκληθεί από τον Τζο Μπάιντεν στη δεύτερη Σύνοδο ΗΠΑ – Αφρικανών Ηγετών που είχε πραγματοποιηθεί τον περασμένο Δεκέμβριο στην Ουάσιγκτον.

Η τρέχουσα κρίση στον Νίγηρα θα μπορούσε να ιδωθεί υπό αυτό το πρίσμα: ως άλλο ένα μέτωπο δηλαδή στο πεδίο του ανταγωνισμού μεταξύ Δύσης (Γαλλίας, ΗΠΑ, ΕΕ) και Ρωσίας στην κεντρική Αφρική. Στο ίδιο πλαίσιο, αξίζει να σημειωθεί ότι από το έδαφος του Νίγηρα θα μπορούσαν να περάσουν και αγωγοί (όπως για παράδειγμα ο Trans-Saharan gas pipeline – TSGP ή NIGAL) τους οποίους δεν βλέπει με καθόλου καλό μάτι η Ρωσία.

Από εκεί και πέρα ωστόσο, φαίνεται ότι υπάρχει και μια άλλη – πιο πολύ… εγωιστική και λιγότερο γεωπολιτική – διάσταση, όπως είναι εν προκειμένω εκείνη των εσωτερικών/προσωπικών ανταγωνισμών στις τάξεις των πολιτικών/στρατιωτικών δυνάμεων του Νίγηρα.

Όπως στην περίπτωση του Σουδάν τον περασμένο Απρίλιο (όπου η κρίση θα μπορούσε να ιδωθεί και ως μια προσωπική κόντρα ανάμεσα στον Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν από τη μια πλευρά και στον Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο ή Χεμέτι από την άλλη), έτσι και στην περίπτωση του Νίγηρα κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο Τσιάνι «επαναστάτησε» όταν ο Μπαζούμ επιχείρησε να τον ωθήσει στο περιθώριο προωθώντας τη συνταξιοδότησή του…

Εάν φανερώνουν κάτι όσα έχουν συμβεί το τελευταίο διάστημα στον Νίγηρα, αλλά και στο Σουδάν, αυτό είναι όχι μόνο το πόσο εύφλεκτη αλλά και το πόσο εύθραυστη έχει καταστεί πια η κατάσταση σε μια περιοχή γεωπολιτικά κρίσιμη μεν… αλλά και θεσμικά «άναρχη» συνάμα…