Του Βασίλη Τσιάμη*

Στη φωτογραφία ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, στη διάρκεια της ομιλίας της για την «Κατάσταση της Ένωσης».

Στις 15 Σεπτεμβρίου 2021, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, εκφώνησε την  ετήσια ομιλία της στο Ευρωκοινοβούλιο για την κατάσταση της Ένωσης.

Κάθε χρόνο, τον μήνα Σεπτέμβριο, ο εκάστοτε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εκφωνεί αυτή την ομιλία. Στην ομιλία γίνεται απολογισμός των επιτευγμάτων του προηγούμενου έτους και παρουσιάζονται οι προτεραιότητες για το επόμενο έτος. Ο εκάστοτε πρόεδρος παρουσιάζει, επίσης, τον τρόπο με τον οποίο η Επιτροπή θα αντιμετωπίσει τις πιο πιεστικές προκλήσεις που έχει μπροστά της η Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και ιδέες για τη διαμόρφωση του μέλλοντός της.

Είναι ενδιαφέρον για μια Ε.Ε., που επιθυμεί συνεχώς να σηματοδοτεί το δικό της στίγμα, ότι έχει υιοθετήσει μία μακρά παράδοση ετών των ΗΠΑ όπου ο πρόεδρος των ΗΠΑ κοντά στην αρχή κάθε ημερολογιακού έτους παραθέτει ένα ετήσιο μήνυμα στο Κογκρέσο σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση του έθνους, καθώς και αναφορές για τον προϋπολογισμό της χώρας, την οικονομία, τις ειδήσεις, την ατζέντα, τα επιτεύγματα και τις προτεραιότητες και τις νομοθετικές προτάσεις του προέδρου.

Η πρόεδρος της Επιτροπής χαιρέτισε τις φιλοδοξίες για ουδετερότητα για το κλίμα που έχει θέσει ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζ. Μπάιντεν, αλλά ζήτησε να υποστηριχθούν από συγκεκριμένο σχέδιο το οποίο να παρουσιαστεί στην Γλασκόβη.

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, παρουσίασε τις εμβληματικές πρωτοβουλίες που σκοπεύει να αναλάβει η Επιτροπή το ερχόμενο έτος. Οι πρωτοβουλίες αυτές θα περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων:

  • Συνέχιση των προσπαθειών εμβολιασμού στην Ευρώπη και επιτάχυνση του εμβολιασμού σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς και ενίσχυση της ετοιμότητας για την αντιμετώπιση πανδημιών.
  • Συνεργασία με τους παγκόσμιους εταίρους μας για τη γεφύρωση του ελλείμματος χρηματοδότησης για το κλίμα.
  • Πρωτοπορία στον ψηφιακό μετασχηματισμό που θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και θα προωθήσει την ανταγωνιστικότητα, διασφαλίζοντας παράλληλα την τεχνική αριστεία και την ασφάλεια του εφοδιασμού.
  • Εξασφάλιση δικαιότερων συνθηκών εργασίας και καλύτερης υγειονομικής περίθαλψης, καθώς και δημιουργία περισσότερων ευκαιριών για τους νέους της Ευρώπης, ώστε να επωφεληθούν από την ευρωπαϊκή κοινωνική οικονομία της αγοράς.
  • Ενίσχυση της συνεργασίας μας στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας και εμβάθυνση της συνεργασίας της Ε.Ε. με τους στενότερους συμμάχους.
  • Προάσπιση των ευρωπαϊκών αξιών και ελευθεριών και προστασία του κράτους δικαίου.

Αν ήθελε κανείς να σταθεί στα κύρια σημεία της ομιλίας της, θα ξεκινούσε με την κατάσταση της πανδημίας. Ουσιαστικά και όπως ήταν αναμενόμενο η πρόεδρος της Επιτροπής επιβεβαίωσε την πεποίθηση των Βρυξελλών ότι παρά τα προβλήματα τελικά η Επιτροπή και η Ένωση γενικότερα «τα κατάφεραν».

Παραδέχτηκε ότι, παρά τις αρχικές επικρίσεις για τον αργό ρυθμό ανάπτυξης του εμβολιασμού σε σύγκριση με τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και το Ισραήλ, τώρα ο μέσος όρος της Ένωσης έχει φτάσει το 72% των ενηλίκων πλήρως εμβολιασμένο – υψηλότερο ποσοστό από αυτό των ΗΠΑ. Υπογράμμισε ότι περισσότερες από 700 εκατομμύρια δόσεις έχουν παραδοθεί μέχρι τώρα στα Κράτη-Μέλη και ότι ο ίδιος αριθμός έχει διανεμηθεί από την Ε.Ε. σε περισσότερες από 130 χώρες παγκοσμίως.

Ωστόσο προειδοποίησε ότι η πανδημία δεν έχει τελειώσει και ότι τώρα δεν είναι η ώρα για εφησυχασμό, καθώς λιγότερο από το 1% των δόσεων παγκοσμίως χορηγήθηκαν σε χώρες χαμηλού εισοδήματος, συνδέοντας το γεγονός αυτό με τις μεγάλες γεωπολιτικές προκλήσεις της εποχής. Στο πλαίσιο αυτό, ανακοίνωσε ότι η Ε.Ε. αυξάνει τη δέσμευσή της για δωρεά με άλλες 200 εκατομμύρια δόσεις έως τα μέσα του επόμενου έτους. Δεσμεύτηκε ότι η Ε.Ε. θα δαπανήσει 1 δισεκατομμύριο Ευρώ για να επιταχύνει την παραγωγική ικανότητα των εμβολίων mRNA (που περιλαμβάνουν τα Pfizer/BioNTech και Moderna) στην Αφρική και να μοιραστεί 250 εκατομμύρια δόσεις. Τέλος, είπε ότι στο πλαίσιο των συμπερασμάτων από την πανδημία, μία άλλη προτεραιότητα για την Ε.Ε. θα είναι η ενίσχυση της ετοιμότητάς της για μελλοντικές κρίσεις υγείας μέσω της δημιουργίας μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας. Για το σκοπό αυτό, κατόπιν σχετικής απόφασης, πρόκειται να τεθεί σε λειτουργία η Ευρωπαϊκή Αρχή Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Έκτακτης Ανάγκης Υγείας (HERA). Για την νέα αποστολή ετοιμότητας και ανθεκτικότητας στην υγεία, η Φον ντερ Λάιεν ζήτησε να υποστηριχθεί από μια επένδυση ύψους 50 δισεκατομμυρίων ευρώ έως το 2027.

Για πρώτη φορά, η πρόεδρος της Επιτροπής πρότεινε μια πιθανή παραίτηση από τον ΦΠΑ, όταν τα Κράτη-Μέλη προμηθεύονται αμυντικό εξοπλισμό που παράγεται στην Ευρώπη, τονίζοντας ότι αυτό θα είχε το πρόσθετο πλεονέκτημα της μείωσης των τρεχουσών εξαρτήσεων.

Η κλιματική αλλαγή

Σε ότι αφορά την Κλιματική Αλλαγή, ανέφερε ότι η επερχόμενη  σύνοδος κορυφής της COP26[1] (31 Οκτωβρίου στην Γλασκόβη) θα είναι μια στιγμή αλήθειας για το ζήτημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη και η Φον ντερ Λάιεν χαιρέτισε την υιοθέτηση, τους τελευταίους μήνες, μιας νομικά δεσμευτικής υποχρέωσης για τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., να μειώσουν τις καθαρές εκπομπές θερμοκηπίου κατά 55% έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Για το σκοπό αυτό, η Ε.Ε. θα αυξήσει τις συνεισφορές της για τη χρηματοδότηση του κλίματος κατά 4 δισεκατομμύρια δολάρια έως το 2027.

Προέτρεψε, επίσης, τους ευρωβουλευτές και τους ηγέτες των κρατών-μελών να υποστηρίξουν την πρόταση της Επιτροπής για ένα Ταμείο Κοινωνικού Κλίματος για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας που πλήττει σήμερα περίπου 34 εκατομμύρια Ευρωπαίους. Πρόκειται για μία πρόταση και του σημερινού Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας της χώρας μας.

Η πρόεδρος της Επιτροπής χαιρέτισε τις φιλοδοξίες για ουδετερότητα για το κλίμα που έθεσε η Ουάσιγκτον, αλλά ζήτησε να υποστηριχθούν από συγκεκριμένο σχέδιο το οποίο να παρουσιαστεί στην Γλασκόβη. Είναι αληθές ότι, στον τομέα αυτό, η Ε.Ε. έχει κάνει τα πιο αποφασιστικά βήματα. Σε προηγούμενες συνόδους κορυφής COP, τα μέλη της δεσμεύτηκαν να παρέχουν 100 $ ετησίως έως το 2025. Μόνο η Ε.Ε. συνεισφέρει έως τώρα 25 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Όπως είπε η Φον ντερ Λάιεν: «περιμένουμε από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους εταίρους μας (οι προσπάθειες τους) να ενταθούν επίσης. Το κλείσιμο -από κοινού- του κενού χρηματοδότησης για το κλίμα (Ε.Ε. και ΗΠΑ) θα ήταν ένα ισχυρό μήνυμα για την παγκόσμια ηγεσία του κλίματος».

Ασφαλώς, από την ομιλία της δεν θα μπορούσε να απουσιάσει το σημαντικό κεφάλαιο της Ευρωπαϊκής Άμυνας, υπό το φως των γεγονότων στο Αφγανιστάν που, όπως είπε: «…δείχνει ότι η Ευρώπη πρέπει να κάνει περισσότερα μόνη της…», ενισχύοντας έτσι την ανάγκη της Ευρώπης να αναπτύξει τις δικές της αμυντικές ικανότητες.

Η κα. Ουρ. Φον ντερ Λάιεν ζήτησε από τα κράτη-μέλη να «συνδυάσουν» τους πόρους τους για τον κυβερνοχώρο.

Η Φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε ότι η Ε.Ε. προς το παρόν εργάζεται για μια κοινή δήλωση Ε.Ε.-ΝΑΤΟ για το Αφγανιστάν που θα παρουσιαστεί πριν από το τέλος του έτους,. Παρά ταύτα, όπως είπε, δεν αναιρεί την απαίτηση η Ευρώπη να κάνει περισσότερα από μόνη της, αποφεύγοντας εξαρτήσεις, τουλάχιστον, σε στρατηγικούς τομείς.

Περιέγραψε ως «ζωτικής σημασίας» για τα Κράτη-Μέλη τη βελτίωση της συνεργασίας στον τομέα των πληροφοριών και της διαλειτουργικότητας των οπλικών συστημάτων, προκειμένου να κατανοήσουν τις απειλές στην Ευρωπαϊκή γειτονιά και να επιτρέψουν καλύτερη κοινή λήψη αποφάσεων. Για πρώτη φορά, η πρόεδρος της Επιτροπής πρότεινε μια πιθανή παραίτηση από τον ΦΠΑ, όταν τα Κράτη-Μέλη προμηθεύονται αμυντικό εξοπλισμό που παράγεται στην Ευρώπη, τονίζοντας ότι αυτό θα είχε το πρόσθετο πλεονέκτημα της μείωσης των τρεχουσών εξαρτήσεων. Όσον αφορά την άμυνα στον κυβερνοχώρο, ζήτησε από τα κράτη-μέλη να «συνδυάσουν» τους πόρους τους και ζήτησε μια ευρωπαϊκή πολιτική στον κυβερνοχώρο. Ανακοίνωσε δε ότι, στο πρώτο εξάμηνο του 2022 και στο πλαίσιο της Γαλλικής Προεδρίας του Συμβουλίου, θα συγκληθεί Σύνοδος Κορυφής για την Ευρωπαϊκή Άμυνα.

Σε ότι αφορά την Μετανάστευση, η Φον ντερ Λάιεν παραδέχτηκε ότι η πρόοδος στη διαχείρισή της ήταν «οδυνηρά αργή». Προς τούτο, μία βασική αιτία είναι οι διαιρέσεις μεταξύ των Κρατών-Μελών τις οποίες εκμεταλλεύονταν οι αντίπαλοι της Ένωσης, αλλά και οι διακινητές ανθρώπων.

Αναφέρθηκε στη Λευκορωσία, την οποία οι Βρυξέλλες κατηγόρησαν ότι ενθάρρυνε τους μετανάστες να περάσουν τα σύνορα με την Ε.Ε..

Σύμφωνα με την επικεφαλής της Επιτροπής, το προτεινόμενο νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο «δίνει όλα όσα χρειαζόμαστε για να διαχειριστούμε τους διαφορετικούς τύπους καταστάσεων που αντιμετωπίζουμε».  Το κείμενο του συμφώνου  καθορίζει, μεταξύ άλλων, τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, τις εξορθολογισμένες διαδικασίες ασύλου, τους μηχανισμούς αλληλεγγύης για την έρευνα και τη διάσωση, την ετοιμότητα για κρίσεις και τις συμπράξεις με βασικές χώρες προέλευσης και διέλευσης εκτός Ε.Ε..

Οι πρόεδροι Ουρ. Φον ντερ Λάιεν και Εμ. Μακρόν έχουν συμφωνήσει, το πρώτο εξάμηνο του 2022 και στο πλαίσιο της Γαλλικής Προεδρίας του Συμβουλίου, να συγκληθεί Σύνοδος Κορυφής για την Ευρωπαϊκή Άμυνα.

Η Φον ντερ Λάιεν εκδήλωσε την ανησυχία της σε ότι αφορά το κεφαλαίο του σεβασμού στις αξίες της Ε.Ε., όπου διέγνωσε  ​​«ανησυχητικές εξελίξεις». Σε μια συγκαλυμμένη αναφορά στην Πολωνία, αλλά και ίσως στην Γερμανία[2], τόνισε ότι οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου «είναι δεσμευτικές».

Η επικεφαλής της Επιτροπής είπε ότι υπάρχουν «ανησυχητικές εξελίξεις σε ορισμένα κράτη μέλη» σχετικά με το κράτος δικαίου και προειδοποίησε ότι οι Βρυξέλλες είναι «αποφασισμένες» να υπερασπιστούν τις αξίες στις οποίες βασίστηκε η Ένωση από την δημιουργία της, συμπεριλαμβανομένης της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου καθώς και της ελευθερίας του λόγου με ανεξάρτητα ΜΜΕ.

Η Πολωνία έχει προκαλέσει την οργή των Βρυξελλών μετά τις μεταρρυθμίσεις στο δικαστικό της σύστημα και την καταστολή των αμβλώσεων. Η Ουγγαρία έχει, επίσης, επικριθεί αυστηρά για τις νομοθεσίες που θεωρούνται ότι βυθίζουν τα μέσα ενημέρωσης και παρεμποδίζουν το έργο των ΜΚΟ. Και οι δύο χώρες έχουν εξάλλου αποδοκιμαστεί για νόμους κατά των LGBT. Για το σκοπό αυτό, η επικεφαλής της Επιτροπής ανακοίνωσε ότι, από το 2022, οι ετήσιες εκθέσεις για το κράτος δικαίου θα παρουσιάζονται «με συγκεκριμένες συστάσεις» στα Κράτη-Μέλη. Να θυμίσουμε εδώ ότι ο μηχανισμός προϋποθέσεων επιτρέπει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναστείλει, να μειώσει ή να περιορίσει την πρόσβαση σε κονδύλια της Ε.Ε. για κράτη-μέλη που διαπιστώνεται ότι έχουν παραβιάσει τις αξίες του κράτους δικαίου.

Σε ότι αφορά την ποιότητα της ζωής των Ευρωπαίων πολιτών, σε πολλά σημεία της ομιλίας της, η Φον ντερ Λάιεν αναφέρθηκε στη νεολαία της Ευρώπης και κάλεσε την Ένωση να εμπνευστεί από τα παιδιά της. «Η Ένωσή μας θα είναι ισχυρότερη αν μοιάζει περισσότερο με την επόμενη γενιά μας: αντανακλαστική, αποφασιστική, με φροντίδα για τον πολίτη. Με βάση τις ευρωπαϊκές αξίες και τολμηρή στη δράση», όπως είπε.

Προειδοποίησε, ωστόσο, ότι αυτή η επόμενη γενιά αισθάνεται εξαπατημένη, λόγω και της πανδημίας, και ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός προγράμματος εύρεσης  εργασίας (ALMA), με βάση το πρόγραμμα Erasmus.

Σε ότι αφορά τη Μετανάστευση, η Φον ντερ Λάιεν παραδέχτηκε ότι η πρόοδος στη διαχείρισή της ήταν «οδυνηρά αργή».

Το επόμενο έτος έχει, επίσης, ανακηρυχθεί Έτος της Ευρωπαϊκής Νεολαίας με τους νέους να ενθαρρύνονται να βοηθήσουν στην καθοδήγηση της συζήτησης στη Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης.

Τέλος, η Φον ντερ Λάιεν, δεν θα μπορούσε να παραλείψει αναφορά και στις γυναίκες, όπως συχνά το συνηθίζει στις ομιλίες της, διατυπώνοντας την άποψη ότι η πανδημία ήταν μια εποχή αυξημένου φόβου για ορισμένες γυναίκες που αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν κακοποίηση στο σπίτι. «Οι καταχραστές τους πρέπει να οδηγηθούν στη δικαιοσύνη», είπε, ανακοινώνοντας ότι η Επιτροπή θα προτείνει νόμο μέχρι το τέλος του έτους για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών.

[1] UN Climate Change Parties (COP26)

[2] Στην Πολωνία, το Συνταγματικό δικαστήριο απέρριψε μια εντολή από το ανώτατο δικαστήριο της Ε.Ε., υποστηρίζοντας ότι δεν ήταν σύμφωνη με το πολωνικό σύνταγμα και ως εκ τούτου δεν ήταν δεσμευτική. Στη Γερμανία, το Συνταγματικό Δικαστήριο αμφισβήτησε τις αρμοδιότητες τόσο του Δικαστηρίου της Ε.Ε. όσο και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Και οι δύο περιπτώσεις εξόργισαν τις Βρυξέλλες και οδήγησαν σε διαδικασίες παράβασης.

*Associate Partner Ernst & Young για θέματα Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων Χρηματοδότησης –Επικεφαλής Τομέα Ασφάλειας και Άμυνας – Πρώην ανώτερο στέλεχος της Ε.Ε. για θέματα Ασφάλειας και Άμυνας