Εν μέσω θέρους, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε ταχύτατα στην υλοποίηση του Κανονισμού του προγράμματος SAFE, καθώς κάλεσε τα κράτη-μέλη να υποβάλλουν αίτηση για τη χρηματοδότησή τους, συνοδευόμενη από τα προγράμματα που προτείνουν να ενταχθούν σε αυτό.

Να θυμίσουμε ότι το πρόγραμμα SAFE -Security Action For Europe- είναι μια έκτακτη, προσωρινή χρηματοδοτική πρωτοβουλία της Ε.Ε. με στόχο να επιταχύνει την αύξηση της παραγωγικής ικανότητας της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και να διευκολύνει κοινές προμήθειες οπλικών συστημάτων και συναφούς εξοπλισμού.

Η πρωτοβουλία προέκυψε ως τμήμα του ευρύτερου σχεδίου «ReArm Europe», που παρουσίασε η Επιτροπή τον Μάρτιο του 2025, ως απάντηση της Ε.Ε. στη σημαντική επιδείνωση του γεωπολιτικού περιβάλλοντος και στην ανάγκη άμεσης ενίσχυσης της αμυντικής ετοιμότητας της Ένωσης. Η συμβατική μορφή του SAFE επισημαίνει ότι πρόκειται για προσωρινό μέτρο για «επείγουσες και μεγάλες δημόσιες επενδύσεις» στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης.

Τουλάχιστον 18 κράτη-μέλη της Ε.Ε. υπέβαλαν αιτήσεις για χρηματοδότηση και το συνολικό ύψος των αιτημάτων έχει φτάσει περίπου € 127 δισ., με την Πολωνία να διεκδικεί το μεγαλύτερο μερίδιο ύψους €45 δισ., ενώ η χώρα μας διεκδικεί χρηματοδότηση ύψους €1,2 δις. Στη φωτογραφία, πολωνικά τεθωρακισμένα στις ασκήσεις “Steadfast Defender 24” με τη συμμετοχή εννέα ΝΑΤΟΪκών χωρών.

Η νομική βάση του SAFE είναι ο αντίστοιχος Κανονισμός του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θεσπίστηκε το Μάϊο του 2025. Ο Κανονισμός ορίζει ρητά ότι το SAFE λειτουργεί ως χρηματοδοτικό εργαλείο χορήγησης δανείων από την Ένωση προς κράτη-μέλη για κοινές προμήθειες και επενδύσεις στις προτεραιότητες που έχουν καθοριστεί (π.χ. αεροπορική και αντιπυραυλική άμυνα, πυροβολικό, πύραυλοι και πυρομαχικά, μη επανδρωμένα συστήματα κ.λπ.).

Το κείμενο του Κανονισμού ορίζει, επίσης, λεπτομέρειες όπως όρους επιλεξιμότητας, διαδικασίες δημόσιων προμηθειών, όρους συμβολαίων και θέματα προστασίας εμπιστευτικών πληροφοριών.

Το SAFE διαθέτει ανώτατο όριο χρηματοδότησης έως €150 δισεκατομμύρια συνολικά για την Ε.Ε. Η Επιτροπή θα αντλήσει τους πόρους αυτούς από τις κεφαλαιαγορές, εκδίδοντας χρέος στο όνομα της Ένωσης — δηλαδή η Ένωση θα δανειστεί πόρους που θα υποστηρίζονται από εγγύηση και διασφαλίσεις του προϋπολογισμού της.

Βάσει του Κανονισμού, τουλάχιστον το 65% του κόστους των αμυντικών συστημάτων πρέπει να προέρχεται από την Ε.Ε., αλλά πρακτικά είναι ακόμα άγνωστο τι θα γίνει μετά την πρόσφατη συνάντηση Τραμπ-φον ντερ Λάιεν για τους δασμούς μεταξύ ΗΠΑ-Ε.Ε., καθώς οι Βρυξέλλες δεσμεύτηκαν και για προμήθεια αμυντικού εξοπλισμού από την Ουάσιγκτον.

Ο μηχανισμός δανεισμού βασίζεται στην εμπειρία προηγούμενων προσωρινών εργαλείων (π.χ. του SURE/Support to Mitigate Unemployment Risks in an Emergency, που εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης του Covid-19) και αξιοποιεί την πιστοληπτική ικανότητα της Ε.Ε. για να προσφέρει προνομιακούς όρους δανεισμού στα κράτη-μέλη που θα λάβουν τη χρηματοδότηση. Με άλλα λόγια, η Ε.Ε. θα δανειστεί και κατόπιν θα χορηγήσει δάνεια σε κράτη-μέλη υπό συγκεκριμένους ευνοϊκούς όρους.

Οι πιο σημαντικές δεσμεύσεις που προβλέπει ο Κανονισμός για τη χορήγηση της χρηματοδότησης είναι οι εξής:

α) Η μορφή της χρηματοδότησης από το SAFE αφορά χρηματοδότηση αποκλειστικά με τη μορφή δανείων και δεν πρόκειται για επιδοτήσεις. Ο τρόπος όμως που τα κράτη-μέλη θα χορηγήσουν, με τη σειρά τους, τα ποσά αυτά δεν αφορά δανεισμό αλλά χρήση τους ως μέρος του εθνικού τους προϋπολογισμού για αμυντικούς σκοπούς.

β) Τα κονδύλια πρέπει να χρησιμοποιηθούν για δραστηριότητες που πραγματοποιούνται μέσω κοινών προμηθειών μεταξύ κρατών-Μελών ή με χώρες της EEA και της EFTA, την Ουκρανία ή άλλες συνεργαζόμενες τρίτες χώρες σε ειδικές περιπτώσεις. Ο στόχος είναι να μειωθεί το κόστος, να γίνουν οικονομίες κλίμακας και να αποφευχθεί ενδεχόμενος κατακερματισμός στην παραγωγή.

γ) Στον Κανονισμό περιλαμβάνεται ρήτρα που ορίζει ότι τα συμβόλαια κοινών προμηθειών πρέπει να περιλαμβάνουν τουλάχιστον 65% κόστος αμυντικών συστημάτων που προέρχονται από την Ε.Ε. (ή τις προαναφερθείσες ομάδες συνεργαζόμενων χωρών), ώστε να διασφαλίζεται πρόσθετη αξία εντός της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Βιομηχανικής και Τεχνολογικής Βάσης. Τώρα, κατά πόσο αυτό θα επηρεαστεί από την πρόσφατη συμφωνία για τους δασμούς μεταξύ ΗΠΑ-Ε.Ε., καθώς οι Βρυξέλλες δεσμεύτηκαν και για προμήθεια αμυντικού εξοπλισμού από την Ουάσιγκτον, μένει να επιβεβαιωθεί στην πράξη.

δ) Οι συμμετέχοντες ανάδοχοι ή οι υπεργολάβοι πρέπει κατ’ αρχήν να είναι εγκατεστημένοι στην Ένωση ή στις συνεργαζόμενες χώρες και να μην τελούν υπό έλεγχο τρίτων χωρών που θα μπορούσαν να θίξουν τα συμφέροντα ασφάλειας της Ε.Ε. Υπάρχει η δυνατότητα περιορισμένων εξαιρέσεων υπό αυστηρούς όρους. Πρόκειται για ένα δύσκολο εγχείρημα, καθόσον είναι γνωστό ότι υπάρχουν στην Ε.Ε. αμυντικές βιομηχανίες που ελέγχονται από αμερικανικά, ισραηλινά, τουρκικά και άλλα funds.

ε) Λόγω του επείγοντος, ο Κανονισμός προβλέπει διευκολύνσεις και προσωρινές εξαιρέσεις από ορισμένες διατάξεις της κοινοτικής νομοθεσίας περί δημοσίων συμβάσεων, για να επιτραπεί ταχύτερη υπογραφή ή τροποποίηση συμβάσεων-πλαίσιο όπου απαιτείται. Επίσης, προβλέπεται προσωρινή απαλλαγή από ΦΠΑ για ορισμένες εισαγωγές και παροχές που συνδέονται στο πλαίσιο των κοινών αμυντικών προμηθειών που θα υλοποιηθούν.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα προβεί στην έκδοση χρέους στις κεφαλαιαγορές με εγγύηση του προϋπολογισμού της Ε.Ε., προκειμένου να διατεθούν τα κεφάλαια.

Η διαδικασία

Με βάση τον Κανονισμό, κάθε ενδιαφερόμενο κράτος-μέλος καλείται να ζητήσει χρηματοδότηση, προσκομίζοντας ένα Ευρωπαϊκό Σχέδιο Επενδύσεων για τη Βιομηχανία Άμυνας που περιγράφει τα έργα και τις προμήθειες, το χρονοδιάγραμμα, τη συμμετοχή εταίρων και τη συμμόρφωση με τους κανόνες επιλεξιμότητας. Οι πληρωμές και αιτήσεις πληρωμής των κρατών-μελών προς την Ένωση μπορούν να υποβάλλονται έως δύο φορές το χρόνο. Κάθε αίτηση συνοδεύεται από αναφορά προόδου υλοποίησης. Τα δάνεια χορηγούνται με όρους που θα καθοριστούν βάσει των δανειακών εκδόσεων της Ένωσης – δηλαδή, τα κράτη-μέλη θα αποπληρώσουν τα ποσά σύμφωνα με τους όρους δανεισμού που η Ένωση έχει προηγουμένως εξασφαλίσει.

Μετά την ενεργοποίηση του SAFE και την έναρξη της δυνατότητας υποβολής σχεδίων, δημοσιεύθηκαν τα πρώτα στοιχεία για τις αιτήσεις. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιοποίησε η Επιτροπή, τουλάχιστον 18 κράτη-μέλη υπέβαλαν αιτήσεις για χρηματοδότηση και το συνολικό ύψος των αιτημάτων έχει φτάσει περίπου € 127 δισ., με την Πολωνία να διεκδικεί το μεγαλύτερο μερίδιο ύψους €45 δισ., ενώ η χώρα μας διεκδικεί χρηματοδότηση ύψους €1,2 δις.

Μετά την υποβολή των σχεδίων από τα κράτη-μέλη, η Επιτροπή τώρα καλείται να αξιολογήσει τα σχέδια ως προς την επιλεξιμότητα, τη συμμόρφωση με τις προϋποθέσεις (κοινή προμήθεια, 65% «ευρωπαϊκή προτίμηση», ασφάλεια εφοδιασμού, μη έλεγχος από τρίτες χώρες κ.λπ.) και να προχωρήσει στην έγκριση των σχετικών δανείων.

Στη συνέχεια, η Επιτροπή θα προβεί στην έκδοση χρέους στις κεφαλαιαγορές με εγγύηση του προϋπολογισμού της Ε.Ε., προκειμένου να διατεθούν τα κεφάλαια. Τα κράτη-μέλη, που θα λάβουν δάνεια, θα προχωρήσουν σε κοινές προμήθειες, θα υποβάλουν αιτήσεις πληρωμής (έως δύο φορές ετησίως) και θα υπόκεινται σε εποπτεία, ώστε να διασφαλισθεί ότι τα κεφάλαια χρησιμοποιούνται όπως προβλέπεται.

Το SAFE αποτελεί ένα σημαντικό και, παράλληλα, πρωτοφανές εργαλείο στην ιστορία της Ε.Ε. σχετικά με την άμυνα, καθώς χρηματοδοτεί άμεσες, μαζικές και κοινές αμυντικές προμήθειες με όρους που στοχεύουν στη διατήρηση και ενίσχυση της ευρωπαϊκής αξίας και παραγωγής.

Για τη χώρα μας, ίσως είναι η τελευταία ευκαιρία να ενισχυθεί η αμυντική μας βιομηχανία με σχέδιο σε ό,τι αφορά τα προγράμματα που θα επιλεγούν, ώστε να οδηγηθεί για πρώτη φορά στην παραγωγή ενός ή περισσοτέρων τελικών αμυντικών προϊόντων, στον εκσυγχρονισμό και την ενίσχυση της καινοτομίας της βιομηχανικής της βάσης και στη συμπερίληψη \ στις εφοδιαστικές αλυσίδες μεγάλων διεθνών οίκων. Στη φωτογραφία, αεροσκάφος P-3 του ΠΝ στις εγκαταστάσεις της ΕΑΒ.

Είναι σημαντικό ότι, μέσω του SAFE, αλλά και επιπλέον χρηματοδοτικών εργαλείων της Ε.Ε. που αφορούν επιχορηγήσεις και ασφαλώς τις επιπλέον επενδύσεις (που τα κράτη-μέλη θα διαθέσουν από τους εθνικούς τους προϋπολογισμούς, λόγω της χαλάρωσης του φρένου-χρέους) όχι μόνο θα επιταχυνθεί η ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων των «27», αλλά θα χρηματοδοτηθεί και θα ενισχυθεί η ανάπτυξη των βιομηχανικών και τεχνολογικών δυνατοτήτων της Ε.Ε..

Για τη χώρα μας, ίσως είναι η τελευταία ευκαιρία να ενισχυθεί η αμυντική μας βιομηχανία με σχέδιο σε ό,τι αφορά τα προγράμματα που θα επιλεγούν, ώστε να οδηγηθεί για πρώτη φορά στην παραγωγή ενός ή περισσοτέρων τελικών αμυντικών προϊόντων, στον εκσυγχρονισμό και την ενίσχυση της καινοτομίας της βιομηχανικής της βάσης και στη συμπερίληψη ελληνικών εταιρειών στις εφοδιαστικές αλυσίδες μεγάλων αμυντικών βιομηχανιών.

Η υποχρέωση υλοποίησης κοινών προμηθειών επιβάλλει στις ξένες εταιρείες, που θα επιθυμούν να συμμετάσχουν στο ελληνικό πρόγραμμα, τη συνεργασία με ελληνικές εταιρείες. Μια ουσιαστικά καθ´ υποβολή εγχώριας βιομηχανικής συμμετοχής κάτι που μέχρι σήμερα επισήμως δεν ήταν αποδεκτό με βάση τις προβλέψεις της Ε.Ε. περί δημόσιων προμηθειών. Δεδομένου αυτού, δεν υπάρχει πλέον καμία δικαιολογία για τη μη συμμετοχή ελληνικών εταιρειών. Σημασία έχει, όμως, όχι μόνο το ποσοτικό χαρακτηριστικό, αλλά και το ποιοτικό κυρίως σε ό,τι αφορά τη μεταφορά τεχνολογίας, αλλά και την απαίτηση για πραγματική εγχώρια παραγωγή.