Του Ανδρέα Υφαντίδη

Τελειόφοιτος φοιτητής του Τμήματος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστήμιου Πειραιώς

Η εποχή στην οποία βρισκόμαστε χαρακτηρίζεται, όσο καμία άλλη εποχή της ανθρώπινης Ιστορίας, από την ανάγκη για την απόκτηση πληροφοριών, αλλά και από την ρευστότητα που χαρακτηρίζει το σύνολο αυτών των πληροφοριών και των δικτύων που επιτυγχάνουν την διανομή και ανάλυσή τους.

Ενώ, παλαιότερα, ο ισχυρός δρών αποσκοπούσε στην απόκτηση ισχύος που θα τον καθιστούσε αδιαφιλονίκητο στα πεδία των μαχών, στο πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα κάτι τέτοιο δεν επαληθεύεται επακριβώς. Κι αυτό οφείλεται στο γεγονός πως οι σύγχρονοι πόλεμοι δεν είναι αντικείμενο που κρίνεται αποκλειστικά και μόνον στα φυσικά πεδία των μαχών, αλλά εκτείνονται, πλέον και σε άλλα περιβάλλοντα με μεγαλύτερη πολυπλοκότητα.

Ένα εξ αυτών είναι το ηλεκτρομαγνητικό περιβάλλον και οι ιδιαιτερότητες που το χαρακτηρίζουν. Συνοπτικά, θα λέγαμε πως το ηλεκτρομαγνητικό περιβάλλον ταυτίζεται με το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα (εφεξής Η/Μ φάσμα) εντός του οποίου λαμβάνει χώρα η προσπάθεια κυριαρχίας του από διάφορους δρώντες που επιθυμούν να υποκλέψουν, παρεμβάλλουν ή ακόμα και να προστατεύσουν τις συχνότητες στις οποίες γίνεται η μετάδοση της πληροφορίας (Electronic Warfare/Lockheed Martin, 2016). Αυτή η προσπάθεια για κυριαρχία στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα ονομάζεται, εν συντομία, Ηλεκτρονικός Πόλεμος και αποτελεί μια βασική λειτουργία την οποία επιτελούν όλοι οι σύγχρονοι στρατοί.

Στην παρούσα ανάλυση, θ’ ασχοληθούμε συνοπτικά με τον Ηλεκτρονικό Πόλεμο ως μέρος της σύγχρονης στρατηγικής που διαθέτουν οι Μεγάλες Δυνάμεις (περιφερειακού και παγκόσμιου βεληνεκούς) για ν’ ανταποκρίνονται στα σύγχρονα περιβάλλοντα μάχης, εστιάζοντας μ’ εμπειρική μέθοδο στην περίπτωση των σύγχρονων σχέσεων ΝΑΤΟ-Ρωσίας στον ανατολικό ευρωπαϊκό χώρο, χωρίς όμως να προβούμε στην παράθεση εξεζητημένων τεχνικών λεπτομερειών που θα καταστήσουν την ανάλυση δυσνόητη για τον αναγνώστη. Σε τελική ανάλυση, θ’ ασχοληθούμε με την περίπτωση της Ελλάδας και, κυρίως, με μερικούς προβληματισμούς που θα μπορούσαν να συντελέσουν στην βελτίωση της ελληνικής άμυνας και αποτροπής μέσω της βέλτιστης χρήσης του Η/Μ φάσματος, αλλά και της αποτελεσματικής παρεμπόδισης διαρροής πληροφοριών μέσα από τα δυνητικά ηλεκτρονικά αντίμετρα της τουρκικής πλευράς.

Ο Ηλεκτρονικός Πόλεμος ως οργανικό στοιχείο στη στρατηγική ατζέντα των περιφερειακών δυνάμεων 

Όπως προαναφέρθηκε, ο Ηλεκτρονικός Πόλεμος (Η.Π εφεξής) αποτελεί οργανικό στοιχείο για την κατάρτιση μιας σύγχρονης στρατηγικής ατζέντας διεξαγωγής πολέμου. Η περίπτωση των σχέσεων Ρωσίας-ΝΑΤΟ παρέχει πλούσια παραδείγματα και μας αναδεικνύει, στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, το λόγο για τον οποίο το ενδιαφέρον, σκόπιμα, μετατίθεται στην υποκλοπή της πληροφορίας ή και παρεμπόδισης απόκτησης της από τον αντίπαλο.

Η Ρωσική Ομοσπονδία, κατά το διεθνές στρατιωτικό-τεχνολογικό φόρουμ του Αυγούστου του 2017 που έλαβε χώρα λίγο έξω από τη Μόσχα, έδειξε με χαρακτηριστικό τρόπο την σημασία που αποδίδει στον Η.Π και, πιο συγκεκριμένα, ανέδειξε τη σημασία που έχει η έρευνα και εξέλιξη αλλά και η τελική κατοχή τεχνολογικά προηγμένων συστημάτων Ηλεκτρονικού Πολέμου που θα μπορούν να παρεμβάλλουν τα αντίπαλα μέσα επικοινωνίας και επιτήρησης και να ενισχύουν, κατ’ αυτόν τον τρόπο, τη στρατιωτική παρουσία τους με πυραυλικά μέσα σε περιοχές περιορισμένης πρόσβασης και απαγόρευσης εναέριων μέσων(Συντομογραφικά A2AD[1]). Η Ρωσία εξαρχής, δείχνοντας ενδιαφέρον σ’ αυτόν τον τομέα, επενδύει σ’ εξοπλισμό Η.Π, αποσκοπώντας στην ενίσχυσή της στο «δυτικό στρατιωτικό διαμέρισμα» το οποίο συνορεύει με την Ουκρανία, αλλά και με την Εσθονία, τη Λετονία και Λιθουανία. Όπως φαίνεται στο χάρτη, η πυραυλική ασπίδα της Ρωσικής Ομοσπονδίας δημιουργεί αυτόν τον χώρο «απαγόρευσης» για τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ, ενώ ο συνδυασμός της με τα σύγχρονα μέσα Η.Π που διαθέτει και παρουσιάστηκαν στην Διεθνές Φόρουμ, δηλαδή τα «Vitebsk», «Krasuha» και «Moskva», δύνανται να καλύψουν πλήρως τις ρωσικές θέσεις και να δημιουργήσουν κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα προστατευτικό παραπέτασμα τ’ οποίο θα διαμοιράζει πληροφορίες μέσω του Η/Μ φάσματος σε 9 διαφορετικά συστήματα Ηλεκτρονικού Πολέμου(Bendett, 2017).

Δυνατότητες και προοπτικές της Βορειοατλαντικής συμμαχίας

Σε αυτό το σημείο, είναι σημαντικό ν’ αναφερθούν οι δυνατότητες και προοπτικές της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας απέναντι σ’ αυτήν τη μίξη πυραυλικών και ηλεκτρονικών μέσων, που πραγματοποιεί στο δυτικό στρατιωτικό διαμέρισμα της επικράτειάς της η Ρωσική Ομοσπονδία.

Όπως είχε εξηγήσει και το ινστιτούτο αμυντικών και στρατιωτικών ερευνών, Stratfor, η παρουσία των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων στο ανατολικό και βορειοανατολικό άκρο της συμμαχίας είναι συγκριτικά ανίσχυρη σε σχέση με το μέγεθος του αντιπάλου που έχει ν’ αντιμετωπίσει. Ενώ η πυραυλική παρουσία του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη είναι σαφώς πιο αδύναμη σε σχέση με την αντίστοιχη παρουσία της Ρωσικής Ομοσπονδίας, χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια πως δεν προστατεύεται επαρκώς ο εναέριος χώρος που βρίσκεται υπό την εποπτεία των χωρών του Βορειοατλαντικού Συμφώνου.

Η περίπτωση του Η.Π απαιτεί μια συνεκτική ιδέα διεξαγωγής επιχειρήσεων (Concept of Operations) Ηλεκτρονικού Πολέμου, βάσει της οποίας θα γίνεται αφενός η βέλτιστη χρήση των διαθέσιμων μέσων κι αφετέρου θα καθορίζονται οι στρατηγικοί σκοποί των επιχειρήσεων Η.Π. Μια τέτοια ιδέα, απαιτεί το συνδυασμό της χαρτογράφησης των δυνητικών θέσεων των μέσων του αντιπάλου (στην προκειμένη περίπτωση της Ρωσικής Ομοσπονδίας) και, σε δεύτερο χρόνο, τη δυνατότητα παρεμβολής και ανάπτυξης των ίδιων μέσων επικοινωνίας, πράγμα που συνεπάγεται την κυριαρχία στο Η/Μ φάσμα (Roberts, 2009).

Βέβαια, η απόλυτη κυριαρχία δεν είναι ένας εφικτός στόχος αλλά σε κάθε περίπτωση το ΝΑΤΟ διαθέτει την επιχειρησιακή δομή και δυνατότητα να προβεί σε επαρκή χαρτογράφηση και μέσω διακλαδικής συνεργασίας (μέσων Η.Π στρατού ξηράς, ναυτικού και αεροπορίας), να επιτύχει την παρεμπόδιση της έγκαιρης διάδοσης της πληροφορίας σ’ αυτόν τον σπουδαίο γεωγραφικό χώρο.

Σκέψεις για την ελληνική περίπτωση

Ο Ηλεκτρονικός Πόλεμος και η εκδήλωσή του, ανάμεσα σε Ρωσία και ΝΑΤΟ, μπορούν να δώσουν σημαντικά μαθήματα και για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το παίγνιο που διαδραματίζεται ανάμεσα στα δυο κράτη στο Η/Μ φάσμα.

Η αλήθεια είναι πως το πεδίο του Η.Π δεν είναι ευρέως γνωστό στην Ελλάδα και θεωρείται πως το μεγάλο βάρος πρέπει να δίδεται αποκλειστικά σε στρατιωτικούς εξοπλισμούς συμβατικού πολέμου είτε στο Στρατό Ξηράς, είτε στο Πολεμικό Ναυτικό και την Πολεμική Αεροπορία. Αυτό, παρότι δεν είναι μια αναγκαία εσφαλμένη αντίληψη, εντούτοις μας απομακρύνει απ’ αυτό που αναλύσαμε πιο πάνω ως αναγκαίο πρώτο βήμα για την Βορειοατλαντική Συμμαχία, δηλαδή την ιδέα διεξαγωγής επιχειρήσεων που θα κατευθύνουν την ελληνική στρατηγική ατζέντα στη λήψη ορθών αποφάσεων.

Βέβαια, όπως είδαμε, η διεξαγωγή του Η.Π απαιτεί κυρίως την επάρκεια μέσων και στη συνέχεια τη σωστή και λειτουργική επάνδρωση των μέσων αυτών με προσωπικό τ’ οποίο θα μπορεί να διαχειριστεί ορθά αυτά τα μέσα. Η αλήθεια είναι πως η τουρκική πλευρά, αντιλαμβανόμενη τις δυνατότητες που παρέχει ο Η.Π λόγω της διάδοσης της πληροφορίας, έχει προβεί στην ανάπτυξη Μ.Ε.Α (Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών) με πολλαπλές δυνατότητες στην παρεμβολή, αναγνώριση, διάδοση πληροφορίας και εν τέλει στην κυριαρχία στο Η/Μ φάσμα (Νατσιόπουλος, 2014). Γίνεται αντιληπτό, μ’ αυτόν τον τρόπο, πως είναι αναγκαία μια αλλαγή της αντίληψης των ένοπλων δυνάμεων στη διεξαγωγή των επιχειρήσεων Η.Π, στην απαραίτητη λήψη μέτρων προστασίας των ίδιων συχνοτήτων, αλλά και τη διάθεση δαπανών για τον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση των δυνατοτήτων που διαθέτει η Ελλάδα στο Η/Μ φάσμα, καθώς, όπως είδαμε η πληροφορία και η ασφαλής διάδοσή της σ’ οποιοδήποτε περιβάλλον, είναι αυτή που θα καθορίζει τις μελλοντικές συγκυρίες στο στρατιωτικό και όχι μόνον, τομέα.

Βιβλιογραφία

Bendett, S. (2017, Σεπτέμβριος 19). America Is Getting Outclassed by Russian Electronic Warfare. Ανάκτηση από National Interest: http://nationalinterest.org/feature/america-getting-outclassed-by-russian-electronic-warfare-22380

Electronic Warfare/Lockheed Martin. (2016). Electronic Warfare. Lockheed Martin. Ανάκτηση από https://www.lockheedmartin.com/us/products/electronic-warfare.html

Natsiopoulos, K. (2014, Ιανουάριος 14). Deploying UAVs as Jammers in the Aegean Sea. Ανάκτηση από Defencegreece: https://defencegreece.wordpress.com/2014/01/14/deploying-uavs-as-jammers-in-the-aegean-sea/

Roberts, A. (2009). Electronic Warfare: A Concept of Operations. NATO. Science and Technology Organization.

[1] Anti-Access Area Denial ονομάζεται μια περιοχή στην οποία ένα κράτος έχει την δυνατότητα άμεσου πλήγματος από το έδαφος, τον αέρα και την θάλασσα ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζει και την αμυντική του υπεροχή μέσα σ’ αυτόν τον χώρο.