Του Βασίλη Τσιάμη*

Σε προηγούμενο άρθρο, αναφερθήκαμε στην ψηφιοποίηση, μία από τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης  για τα επόμενα χρόνια, τόσο σε ότι αφορά τις πολιτικές της όσο και σχετικά με τις κοινοτικές χρηματοδοτήσεις.

Η άλλη παράλληλη προτεραιότητα, ίσης σημασίας και σπουδαιότητας, είναι η επένδυση στην προστασία του περιβάλλοντος, στις εναλλακτικές μορφές ενέργειας, καθώς και τις «πράσινες» τεχνολογίες. Αναμφίβολα, ο τομέας που τέμνει όλες αυτές τις δράσεις είναι η Ηλεκτροκίνηση με την οποία θα ασχοληθούμε σε αυτό το άρθρο.

Ηλεκτροκίνηση είναι η χρήση ηλεκτρικών κινητών μέσων είτε είναι αυτοκίνητα κοινής χρήσης, φορτηγά  ή λεωφορεία είτε ποδήλατα ή μοτοσικλέτες. Το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών είναι ότι κινούνται πλήρως ή εν μέρει ηλεκτρικά, έχοντας ενσωματωμένο ένα μέσο αποθήκευσης ενέργειας, αλλιώς μίας μορφής μπαταρία, λαμβάνοντας την ενέργειά τους κυρίως από το ηλεκτρικό δίκτυο όταν φορτίζονται. Η ηλεκτρική ενέργεια, ως φορέας ενέργειας για την προώθηση του οχήματος, προσφέρει τη δυνατότητα αντικατάστασης του καυσίμου άνθρακα, την κοινή βενζίνη ή το πετρέλαιο κίνησης, με μεγάλη ποικιλία πρωτογενών πηγών ενέργειας.

Απαιτείται μία ολοκληρωμένη πολιτική της Ε.Ε. για την τόνωση της ζήτησης για οχήματα μηδενικών εκπομπών, χωρίς εμπόδια στην ενιαία αγορά, με πλήρη σεβασμό των διεθνών υποχρεώσεων της Ε.Ε., όπως η συμμετοχή της στη Συμφωνία του Παρισιού. Στη φωτογραφία, από την πανηγυρική υπογραφή το Δεκέμβριο του 2015, (δεξιά) ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας Φρ. Ολάντ και (δεύτερος από αριστερά) ο τότε γ.γ. του ΟΗΕ Μπαν Κι-Μουν.

Το ενεργειακό μέλλον της Ευρώπης, με βάση τις υιοθετημένες πολιτικές της Ε.Ε,. βασίζεται πλέον σε ένα συνεχώς αυξανόμενο μερίδιο γεωγραφικά κατανεμημένων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, που να ενσωματώνουν με ευέλικτο τρόπο διαφορετικούς ενεργειακούς φορείς, ενώ παραμένει αποδοτικό σε πόρους και αποφεύγει τη ρύπανση του περιβάλλοντος και την απώλεια της βιοποικιλότητας.

Η βασική πολιτική της Ε.Ε., ως προς τον τομέα του περιβάλλοντος (Green Deal), έχει θέσει την Ε.Ε. σε μια πορεία προς τη λεγόμενη «κλιματική ουδετερότητα» με στόχους τη συστηματική μείωση των λεγόμενων «εκπομπών αερίων θερμοκηπίου» μέχρι το 2030 και την πλήρη απεξάρτηση όλων των τομέων της οικονομίας από τον άνθρακα έως το 2050.

Μέχρι το 2025, θα πρέπει να υπάρχουν, σε επίπεδο Ε.Ε., τουλάχιστον ένα εκατομμύριο σημεία επαναφόρτισης και ανεφοδιασμού ηλεκτροκίνητων οχημάτων και, μέχρι το 2030, τουλάχιστον 30 εκατομμύρια αυτοκίνητα μηδενικών εκπομπών να κινούνται στους ευρωπαϊκούς δρόμους με παράλληλη εγκατάσταση 3 εκατομμυρίων δημόσιων σημείων φόρτισης.

Σε αυτή την προσπάθεια, ο τομέας των μεταφορών έχει σημαντικό μερίδιο και, προς τούτο, η στρατηγική της Ε.Ε. για την «αειφόρο και έξυπνη κινητικότητα» καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο το σύστημα μεταφορών πρέπει να αποδεσμευθεί και να εκσυγχρονιστεί έτσι, ώστε να μειώσει τις εκπομπές του κατά 90% μέχρι το 2050. Οι γενικές κατευθύνσεις προς τούτο έχουν ως ακολούθως:

  • Όλοι οι τρόποι κινητικότητας και μεταφοράς πρέπει να γίνουν πιο βιώσιμοι και προσιτοί σε όλους, με πράσινες εναλλακτικές λύσεις, οι οποίες πρέπει να είναι ευρέως διαθέσιμες με παράλληλη παροχή των κατάλληλων κίνητρων για τη μετάβαση, συμπεριλαμβανομένων των απαιτούμενων χρηματοδοτικών εργαλείων. Διαθέσιμη κινητικότητα λοιπόν και προσιτή σε όλους.
  • Ο τομέας των μεταφορών, παρά τις όποιες αλλαγές, πρέπει να συνεχίσει να προσφέρει καλές κοινωνικές συνθήκες και να προσφέρει ελκυστικές θέσεις εργασίας. Ταυτόχρονα, οι αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές πρέπει να παραμείνουν συνδεδεμένες.
  • Απαιτείται μια ολοκληρωμένη πολιτική της Ε.Ε. για την τόνωση της ζήτησης για οχήματα μηδενικών εκπομπών, χωρίς εμπόδια στην ενιαία αγορά, με πλήρη σεβασμό των διεθνών υποχρεώσεων της Ε.Ε. -για παράδειγμα, τη συμμετοχή της στην Συμφωνία του Παρισιού (The Paris Agreement).
  • Πρέπει να ληφθούν μέτρα για την αύξηση της ζήτησης για εναλλακτικά οχήματα (π.χ. τιμολόγηση άνθρακα, φορολογία, οδική χρέωση, αναθεώρηση των κανόνων για τα βάρη και τις διαστάσεις των βαρέων επαγγελματικών οχημάτων κ.ά).
  • Πρέπει να προταθούν δράσεις για την ενίσχυση της ενσωμάτωσης οχημάτων μηδενικών εκπομπών σε εταιρικούς και αστικούς στόλους οχημάτων (π.χ. εταιρικά οχήματα, αστικά λεωφορεία, απορριμματοφόρα κ.ά.
  • Απαιτείται ένας νέος κανονισμός για τις μπαταρίες που να διασφαλίζει ότι οι μπαταρίες που διατίθενται στην αγορά της Ε.Ε. είναι βιώσιμες και ασφαλείς καθόλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Η πολιτική που σχετίζεται με τα οχήματα με μπαταρία εστιάζεται κυρίως στην τεχνολογική βελτιστοποίηση και την ανάπτυξη της αγοράς.
  • Οι απαιτήσεις βιωσιμότητας στο τέλος του κύκλου ζωής, συμπεριλαμβανομένου του αποτυπώματος άνθρακα και η ηθική και βιώσιμη προμήθεια πρώτων υλών, είναι απαραίτητες για τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των ηλεκτρικών οχημάτων.
  • Δημιουργία αντίστοιχων συνθηκών ενσωμάτωσης σε πιο «πράσινες πόλεις».

Η υλοποίηση αυτών των πολιτικών έχει θέσει σαφείς στόχους έτσι, ώστε:

  • Μέχρι το 2025, να υπάρχουν σε επίπεδο Ε.Ε. τουλάχιστον ένα εκατομμύριο σημεία επαναφόρτισης και ανεφοδιασμού ηλεκτροκίνητων οχημάτων.
  • Μέχρι το 2030, τουλάχιστον 30 εκατομμύρια αυτοκίνητα μηδενικών εκπομπών να κινούνται στους ευρωπαϊκούς δρόμους με παράλληλη εγκατάσταση 3 εκατομμυρίων δημόσιων σημείων φόρτισης και επιπλέον 100 τουλάχιστον ευρωπαϊκές πόλεις να είναι «κλιματικώς ουδέτερες. Και τέλος,
  • Μέχρι το 2050, σχεδόν όλα τα αυτοκίνητα, τα φορτηγά, τα λεωφορεία, καθώς και τα νέα βαρέα επαγγελματικά οχήματα, να μην έχουν καθόλου εκπομπές ρύπων, ενώ παράλληλα να έχει εγκατασταθεί ένα πλήρως λειτουργικό, πολυτροπικό και διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών για βιώσιμες και «έξυπνες» μεταφορές. Δηλαδή, με συνδεσιμότητες υψηλής ταχύτητας με παράλληλη ενίσχυση της καινοτομίας και χρήση μεγάλων δεδομένων (bid data) και τεχνητής νοημοσύνης (Artificial Intelligence).

Δεν είναι τυχαίο ότι η Ε.Ε. δίνει τόσο μεγάλο βάρος στην Ηλεκτροκίνηση, δεδομένης της εκπεφρασμένης στόχευσης της Ε.Ε., μέχρι το 2050, να γίνει η πρώτη ήπειρος στον κόσμο που δεν θα εξαρτάται από τον άνθρακα. Η Ηλεκτροκίνηση όντως έχει σημαντική επίδραση στη μείωση των εκπομπών επιβλαβών καυσαερίων, καθώς οι έρευνες δείχνουν ότι ο συνολικός υπολογισμός των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου για ηλεκτρικά αυτοκίνητα είναι πολύ χαμηλότερος από αυτές των συμβατικών οχημάτων. Η μείωση του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) κυμαίνεται από 11% έως και 100%, ανάλογα με το αν η ηλεκτρική ενέργεια που χρησιμοποιείται για τη φόρτιση του αυτοκινήτου παράγεται από πηγές ενέργειας που επηρεάζουν αρνητικά το περιβάλλον ή από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Τόσο σε ότι αφορά την ψηφιοποίηση, όσο και σχετικά με την «πράσινη» πολιτική της Ε.Ε., ο υπέρτατος στόχος της Ε.Ε. είναι ένα νέο παραγωγικό μοντέλο της στα επόμενα χρόνια σε τεχνολογίες και πρακτικές που δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή, αλλά και που είναι δύσκολο να αναπτυχθούν σε άλλες προηγμένες οικονομίες του πλανήτη, όπως οι ΗΠΑ γιατί θα είχαν μεγάλο κόστος σε ότι αφορά την μετατροπή του υπάρχοντος μοντέλου τους (δεν ήταν τυχαία η επιμονή του απελθόντος προέδρου Ντ. Τραμπ για έξοδο της Ουάσιγκτον από την Συμφωνία του Παρισιού την οποία προέβλεπε ως το τέλος της βιομηχανικής ηγεμονίας των ΗΠΑ στον πλανήτη).

Ο στόχος της Ε.Ε. είναι όντως  η πορεία προς την ολοκλήρωση του νέου ενεργειακού τοπίου να ενεργοποιήσει πλήθος νέων επενδύσεων, θέσεων εργασίας και ανάπτυξης και τελικά εξασφάλισης της ηγεμονίας της Ε.Ε. βιομηχανικά σε παγκόσμιο επίπεδο.  Ταυτόχρονα, η Ε.Ε. θεωρεί αυτή την μετάβαση ως το θεμέλιο λίθο της οικονομικής ανάκαμψης μετά την κρίση του COVID-19, αλλά για να επιτευχθεί αυτό είναι απαραίτητο να ελαχιστοποιηθεί το κόστος μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα για την αγορά και τους καταναλωτές.

Αναμφίβολα όμως μία τέτοια μετάβαση συμβάλλει ταυτόχρονα σε προστασία του περιβάλλοντος μέσω της μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου σε τομείς που είναι πιο δύσκολο να ανεξαρτητοποιηθούν από την χρήση άνθρακα (π.χ. χρήση ανανεώσιμης ηλεκτρικής ενέργειας στις οδικές μεταφορές) και της εξασφάλισης αποτελεσματικότερης χρήσης των πηγών ενέργειας, μειώνοντας την ποσότητα ενέργειας που απαιτείται με τελικό αποτέλεσμα θετικές επιπτώσεις στο κλίμα και το περιβάλλον.

Ο στόχος της Ε.Ε. είναι όντως η πορεία προς την ολοκλήρωση του νέου ενεργειακού τοπίου, αλλά για να επιτευχθεί αυτό είναι απαραίτητο να ελαχιστοποιηθεί το κόστος μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα για την αγορά και τους καταναλωτές και να υπάρξουν ρεαλιστικά μέτρα μέχρι το σύστημα μεταφορών να αποδεσμευθεί και να εκσυγχρονιστεί έτσι, ώστε να μειώσει τις εκπομπές του κατά 90% μέχρι το 2050.

Για όλα τα παραπάνω η Ηλεκτροκίνηση είναι το κλειδί που θα επιταχύνει την απαλλαγή από τον άνθρακα και θα μειώσει τη ατμοσφαιρική ρύπανση, ειδικά στις πόλεις μας, και οι νέες υπηρεσίες κινητικότητας (mobility: αυτός είναι πλέον ο όρος που χρησιμοποιεί η Ε.Ε. αντί του παραδοσιακού όρου των «μεταφορών») θα αυξήσουν την αποτελεσματικότητα του συστήματος μεταφορών και θα μειώσουν την κυκλοφοριακή συμφόρηση. Με εξασφάλιση ενός ταχέως μειωμένου κόστους των ηλεκτρικών οχημάτων, αυτά θα μπορούσαν να είναι ανταγωνιστικά με τα οχήματα κινητήρων εσωτερικής καύσης γύρω στο 2025, με βάση το συνολικό κόστος ιδιοκτησίας. Πέρα όμως από το κόστος είναι και η απόδοση. Η απόδοση του ηλεκτρικού οχήματος αναμένεται να φτάσει σε ένα παράγοντα περίπου 3 προς 1 σε σύγκριση με τα οχήματα με κινητήρα εσωτερικής καύσης. Τα ηλεκτρικά οχήματα δεν θα εκπέμπουν CO2 και άλλους ρύπους όπως NOx, NMHC και PM στο σημείο χρήσης και θα παρέχουν αθόρυβη και ομαλή λειτουργία και συνεπώς λιγότερο θόρυβο στην πόλη και κραδασμούς.

Η παράλληλη ανάπτυξη υποδομής «έξυπνης επαναφόρτισης» θα βοηθήσει στην παροχή χωρητικότητας αποθήκευσης και ευελιξίας στο όλο δίκτυο. Τα δίκτυα φόρτισης στις διάφορες πόλεις θα είναι συμβατά μεταξύ τους και επομένως αυτό προσδώσει τη δυνατότητα σε ακόμη περισσότερους πολίτες να επωφεληθούν από τη διασυνοριακή ηλεκτροκίνηση.

Το ζητούμενο όμως είναι ποιος θα απορροφήσει το κόστος αυτής της μετάβασης τόσο σε βιομηχανικό και επαγγελματικό επίπεδο, όσο και κυρίως στο επίπεδο του απλού καταναλωτή. Όπως ισχύει πάντα, η Επιτροπή εφόσον υιοθετήσει πολιτικές θέτει πάντα στην διάθεση της κοινωνίας τα κατάλληλα εργαλεία, πρωτίστως χρηματοδοτικά αλλά και άλλα, προκειμένου αυτές οι πολιτικές να υλοποιηθούν στον χρόνο που απαιτείται.

Προς τούτο, στο νέο 7ετες  χρηματοδοτικό σχήμα 2021-2027 η Ε.Ε. έχει συμπεριλάβει σχεδόν σε όλα τα χρηματοδοτικά εργαλεία την «πράσινη» διάσταση αλλά και πιο συγκεκριμένα την Ηλεκτροκίνηση ως άμεσο ή έμμεσο αντικείμενο χρηματοδότησης. Για το σκοπό αυτό, υιοθέτησε επιπλέον νέους μηχανισμούς χρηματοδότησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή/και μείωσης των εκπομπών επιβλαβών για το περιβάλλον αερίων/ρύπων. Προς αυτή την κατεύθυνση, 9,9 δισ. Ευρώ προβλέπονται για ανάπτυξη βιώσιμων και ασφαλών υποδομών μεταφορών και λύσεων κινητικότητας. 11,4 δισ. Ευρώ, με περαιτέρω χαρτογράφηση ευκαιριών χρηματοδότησης και ρυθμιστικών πρωτοβουλιών, για την ανάπτυξη της υποδομής επαναφόρτισης. 10 δις. Ευρώ προβλέπονται για την μείωση των επικίνδυνων ρύπων μέχρι το 2030. Επιπλέον, 44,8 δις. Ευρώ θα διατεθούν στο σύμπλεγμα δράσεων Κλίματος, Ενέργειας και Κινητικότητας, συμπεριλαμβανομένων νέων καινοτόμων τεχνολογιών όπως τα προγράμματα «Batteries», «2Zero» και «Clean Hydrogen». Στοχευμένες δράσεις και χρηματοδοτήσεις έχουν επίσης προβλεφθεί όπως η μετάβαση στην μετα-λιγνίτη εποχή, θέμα που αφορά άμεσα την χώρα μας και, κυρίως, τη Δυτική Μακεδονία και την Πελοπόννησο.

Τέλος, στα πλαίσια του προγράμματος ανάκαμψης της οικονομίας της Ε.Ε. μετά το COVID, μία από τις προτεραιότητες που πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα Κράτη-Μέλη να υιοθετήσουν στα πλαίσια του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Fund)  ήταν η ηλεκτροκίνηση, προτεραιότητα που υιοθέτησε η Ελληνική Κυβέρνηση στις προτάσεις της του Νοεμβρίου προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Οι ΗΠΑ θα είχαν μεγάλο κόστος σε ότι αφορά την μετατροπή του υπάρχοντος μοντέλου τους και δεν ήταν τυχαία η επιμονή του απελθόντος προέδρου Ντ. Τραμπ για έξοδο της Ουάσιγκτον από την Συμφωνία του Παρισιού την οποία προέβλεπε ως το τέλος της βιομηχανικής ηγεμονίας των ΗΠΑ στον πλανήτη.

Πέραν των χρηματοδοτήσεων όμως, η Ε.Ε. έχει συμπεριλάβει και επιπλέον κίνητρα στις πολιτικές της όπως για παράδειγμα, μέσω των τομεακών στόχων που ορίζονται στην Οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στις μεταφορές μέσω προτύπων CO2 για οχήματα, στην Οδηγία για την υποδομή εναλλακτικών καυσίμων και στην Οδηγία για τα καθαρά οχήματα. Η πρωτοβουλία Renovation Wave προσφέρει επίσης ευκαιρίες προώθησης ηλεκτρικών φορτιστών και σταθμών φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων.

Είναι σαφές ότι η Ε.Ε. μέσω των δράσεων της για το περιβάλλον ασφαλώς προσβλέπει σε ένα καθαρότερο περιβάλλον για τις επόμενες γενιές. Παράλληλα όμως αυτό είναι ένα μέσο για την βιομηχανική και οικονομική ηγεμονία της Ε.Ε. με στόχο το 2050. Σε αυτή τη διαδικασία, η Ηλεκτροκίνηση είναι ουσιαστικά ο Δούρειος Ίππος για την υλοποίηση αυτών των στόχων. Εδώ το ερώτημα, αν η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα, είναι δύσκολο να απαντηθεί και δεν είμαι βέβαιος αν χρειάζεται να απαντηθεί, εφόσον τελικά μία τέτοια μετάβαση προστατεύει το περιβάλλον, ενισχύει την οικονομία της Ε.Ε., δημιουργεί πλούτο, αλλά και πολλές νέες θέσεις εργασίας. Σε μία τέτοια win-win-win υπόθεση αυτό που μετράει είναι το αποτέλεσμα.

*Associate Partner Ernst & Young για θέματα Ευρωπαϊκών
Προγραμμάτων Χρηματοδότησης –Επικεφαλής Τομέα Ασφάλειας και Άμυνας – Πρώην ανώτερο στέλεχος της Ε.Ε. για
θέματα Ασφάλειας και Άμυνας