Η σύγκρουση στον Καύκασο και οι διεθνείς απολήξεις της
Στη φωτογραφία: Βομβαρδισμένη πολυκατοικία, στο Στεπανακέρτ, κατά τον πόλεμο των 24 ωρών της 19ης Σεπτεμβρίου 2023.
Ευεπίφορα σε εντάσεις, σκληροτράχηλα και αιματοβαμμένα, τα εδάφη του Καυκάσου βρέθηκαν μεταξύ αυτοκρατοριών (της Περσικής, της Οθωμανικής, της Ρωσικής) και έγιναν πεδίο πολεμικών συγκρούσεων κατ’ επανάληψη στο μακρινό παρελθόν, αλλά και τα τελευταία χρόνια με τη σύγκρουση για το διαφιλονικούμενο θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Πληθυσμιακά αρμενικό, αλλά ευρισκόμενο εντός των αζερικών συνόρων, το Ναγκόρνο Καραμπάχ (ή Αρτσάχ) αποτελεί παλαιόθεν μήλον της έριδος ως εκκρεμότητα στην αντιπαράθεση μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν.
Μετά την κατάρρευση της τσαρικής Ρωσίας, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν συγκρούστηκαν για τον έλεγχο περιοχών, όπως του Ναχιτσεβάν, του Ζανγκεζούρ και του Καραμπάχ. Το Ναχιτσεβάν κατέληξε υπό αζερικό έλεγχο και το Ζανγκεζούρ υπό αρμενικό. Το διαφιλονικούμενο καθεστώς του Καραμπάχ όμως διαιωνίστηκε ως εκκρεμότητα. Επί Σοβιετικής Ένωσης, η διαφιλονικούμενη αυτή περιοχή δεν ήταν κομμάτι της Αρμενικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Αντιθέτως, με απόφαση του Στάλιν διατήρησε την αυτονομία της μεν, αλλά εντός των γεωγραφικών ορίων της Αζερικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας (ως Αυτόνομη Διοικητική Περιφέρεια του Ορεινού Καραμπάχ).
Όταν η ΕΣΣΔ κατέρρευσε, Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν επέστρεψαν σε τροχιά σύγκρουσης. Ο πρώτος πόλεμος του Ναγκόρνο Καραμπάχ (1988 – 1994) έληξε το Μάιο του 1994, με την Αρμενία νικήτρια στο στρατιωτικό μέτωπο, αλλά χωρίς να ακολουθήσει κάποια κοινά αποδεκτή συνθήκη ειρήνης. Ο θύλακας του Ναγκόρνο Καραμπάχ ή ορεινού Καραμπάχ (ο καλούμενος και Δημοκρατία του Αρτσάχ από τους Αρμένιους), βγήκε, μέσα από εκείνη τη σύγκρουση, έχοντας εξασφαλίσει μια ντε φάκτο ανεξαρτησία του, αλλά χωρίς να καταφέρει να εξασφαλίσει συνακόλουθα και τη διεθνή αναγνώριση.
Συρράξεις
Κάπως έτσι λοιπόν, η εκκρεμότητα διαιωνίστηκε μέσα στις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν, αποκτώντας χαρακτηριστικά παγωμένης σύγκρουσης έως το 2020, οπότε ξέσπασε ένας νέος πόλεμος στην περιοχή, γνωστός και ως «Ο Πόλεμος των 44 Ημερών», με την εμπλοκή της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν και των δυνάμεων του Αρτσάχ. Νικητής, αυτή τη φορά, ήταν το Αζερμπαϊτζάν το οποίο επέκτεινε τις εδαφικές του κτήσεις στις έως τότε διαφιλονικούμενες περιοχές, θέτοντας υπό τον έλεγχό του εδάφη πέριξ του Αρτσάχ, όπως την πόλη Σούσα για παράδειγμα, αλλά όχι και την ίδια την πρωτεύουσα Στεπανακέρτ.
Βάσει της εκεχειρίας που είχε υπογραφεί το Νοέμβριο του 2020, από τις ηγεσίες σε Μπακού και Γερεβάν με τη διαμεσολάβηση της Ρωσίας, οι Αρμένιοι έχασαν εδάφη τα οποία ήλεγχαν ως θύλακες εντός του Αζερμπαϊτζάν. Το Στεπανακέρτ παρέμεινε ντε φάκτο αυτόνομο, ενώ ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις ανέλαβαν τη φύλαξη του διαδρόμου του Λατσίν που αποτελεί και τη μοναδική εναπομείνασα γέφυρα σύνδεσης του Αρτσάχ με την Αρμενία μέσω των αζερικών εδαφών.
Οι Αζέροι, ωστόσο, θα επέλεγαν, από το Δεκέμβριο του 2022 και έπειτα, να μπλοκάρουν αυτόν τον διάδρομο, εγκαθιστώντας εκεί στρατιωτικό φυλάκιο. Οι Αρμένιοι εγκάλεσαν την αζερική πλευρά, υποστηρίζοντας, ότι, κατά αυτόν τον τρόπο, οδηγεί σε ασφυξία μια περιοχή με περίπου 120.000 κατοίκους που προμηθεύονται όλα όσα έχουν ανάγκη για να συνεχίσουν να ζουν μέσα από ακριβώς αυτόν τον διάδρομο, του Λατσίν.
Από τις 44 μέρες… στις 24 ώρες
Εν έτει 2023 πια, οι Αζέροι έβαλαν εκ νέου στο στόχαστρο το Στεπανακέρτ, επιχειρώντας να θέσουν ένα τέλος στην αυτονομία των Αρμένιων που έχουν απομείνει στη διαφιλονικούμενη περιοχή.
Εάν το 2020 είχαν χρειαστεί 44 ημέρες για να επισφραγιστεί η αζερική στρατιωτική νίκη, τώρα χρειάστηκαν μόλις 24 ώρες! Οι (όποιες) αυτονομιστικές ένοπλες δυνάμεις δεν μπόρεσαν να αποκρούσουν το νέο μπαράζ επιθέσεων. Οι δε ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις έμειναν να κοιτούν επί της ουσίας αμέτοχες, παρά το γεγονός ότι οι επιτιθέμενοι Αζέροι παραβίασαν τους όρους της εκεχειρίας του 2020, ενώ υπήρξαν και Ρώσοι στρατιώτες που έπεσαν νεκροί από αζερικά πυρά κατά τη διάρκεια της επίθεσης. Η Αρμενία δεν ενεπλάκη στρατιωτικά και, από την πλευρά της, η Δύση περιορίστηκε σε φραστικές καταγγελίες. Κάπως έτσι, ο χάρτης της περιοχής άλλαξε!
Υπό τον τίτλο «Διδάγματα από το Ναγκόρνο Καραμπάχ: όταν οι ‘σύμμαχοι’ σε αφήνουν ακάλυπτο και η ήπια ισχύς δεν αρκεί», γράφαμε, σχετικά, στον ιστοχώρο της «Α&Δ», στις 22 Σεπτεμβρίου 2023: ««με τον αφοπλισμό και την ‘παράδοση’ των Αρμένιων αυτονομιστών στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, κλείνει πια ο κύκλος που είχε ανοίξει τον Δεκέμβριο του 1991 με το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία του αρμενικού αυτού θύλακα. Μια ανεξαρτησία την οποία όμως ουδέποτε αναγνώρισε επισήμως κανείς πέραν των ιδίων των αυτονομιστών, ούτε καν η Αρμενία. Τρεις δεκαετίες και τρεις πολέμους μετά, ο αρμένικος θύλακας του Ναγκόρνο Καραμπάχ, η επονομαζόμενη Δημοκρατία του Αρτσάχ από τους Αρμένιους, περνάει πια πρακτικά υπό τον έλεγχο των Αρχών και των δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν και η ντε φάκτο αυτονομία που απολάμβανε επί δεκαετίες χάνεται. Το εάν θα καταφέρουν όσοι Αρμένιοι παραμείνουν τελικώς εκεί, από τους περίπου 120.000 που ζούσαν στην εν λόγω περιοχή μέχρι πρότινος, να διατηρήσουν ψήγματα αυτονομίας είναι κάτι το οποίο μένει να φανεί».
Πληγές που κλείνουν και πληγές που ανοίγουν
Τα τελευταία χρόνια, οι Αζέροι, υπό τον πρόεδρο Ιλχάμ Αλίεφ, έχουν ισχυροποιηθεί ενεργειακά ως εξαγωγείς υδρογονανθράκων, αλλά και στρατιωτικά, αγοράζοντας οπλικά συστήματα από χώρες, όπως το Ισραήλ και η Τουρκία. Και θεωρούν, πλέον, ότι αποκαθιστούν την εδαφική ακεραιότητα εντός των αζερικών συνόρων, κλείνοντας μια αυτονομιστική πληγή.
Η Αρμενία, από την άλλη πλευρά, η οποία πάντως δεν είχε αναγνωρίσει επισήμως τη Δημοκρατία του Αρτσάχ, πλέον «χάνει» κάποιες από τις ιστορικές και πατρογονικές εστίες της στον Καύκασο. Επίσης, η πολιτική ηγεσία του Γερεβάν έχει πια λόγους να προβληματίζεται και για τη στάση του Ρώσου προέδρου Βλ. Πούτιν, καθώς η Μόσχα δεν κατάφερε -ή δεν θέλησε καν- να συγκρατήσει το Αζερμπαϊτζάν. Η Ρωσία και η Αρμενία ανήκουν στον Οργανισμό της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (Collective Security Treaty Organization – CSTO), το επονομαζόμενο και «ρωσικό ΝΑΤΟ». Έπειτα από τις τελευταίες εξελίξεις, διερωτάται ωστόσο κανείς πια τι σημαίνει αυτό στην πράξη για τους Αρμένιους, εάν σημαίνει κάτι. Η πρόσφατη «φιλοδυτική», «φιλο-ουκρανική» στροφή του Γερεβάν θα μπορούσε να εξηγηθεί μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, δηλαδή ως απόρροια της ανασφάλειας που γεννά στην αρμενική πλευρά η στάση της Μόσχας.
Από εκεί και πέρα, βέβαια, οι Τούρκοι έχουν κάθε λόγο να πανηγυρίζουν τις στρατιωτικές νίκες των «αδελφών» τους Αζέρων («ένα έθνος, δύο κράτη», λένε άλλωστε χαρακτηριστικά όταν αναφέρονται στο δίδυμο Τουρκίας- Αζερμπαϊτζάν). Θεωρώντας ότι, μέσα από αυτές ενισχύονται, και οι ίδιοι στην περιοχή του Καυκάσου έναντι της Ρωσίας, της Κίνας και, προφανώς, του Ιράν το οποίο, αντιθέτως, ανησυχεί βλέποντας τις δυνάμεις του Μπακού να ενισχύονται.
