«Δεν έχουμε χάσει τίποτα, και δεν πρόκειται να χάσουμε τίποτα», δήλωνε ο Βλαντιμίρ Πούτιν μόλις την περασμένη Τετάρτη, 07 Σεπτεμβρίου, από το Βλαδιβοστόκ, στο πλαίσιο του Eastern Economic Forum που διεξάγεται εκεί κάθε χρόνο.

Ωστόσο μόλις λίγα 24ωρα αργότερα, οι ρωσικές δυνάμεις μετρούσαν απώλειες στο μέτωπο της ανατολικής Ουκρανίας, απώλειες και ήττες που επιβεβαιώνονται μάλιστα από την ίδια τη Μόσχα και τους φιλορώσους (Πουσίλιν κ.ά.) γεννώντας γκρίνια και αμφιβολίες στις τάξεις των Ρώσων εθνικιστών.

Από την περασμένη Τετάρτη και έπειτα, οι Ουκρανοί έχουν ανακτήσει χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα γης εντός της ουκρανικής επικράτειας, απωθώντας τις ρωσικές δυνάμεις, κυρίως στην περιοχή του Χαρκόβου στα βορειοανατολικά και προς τη Χερσώνα στον νότο.

Η ουκρανική αντεπίθεση για την οποία είχε γίνει πολύς λόγος τις περασμένες εβδομάδες, κυρίως από τον Ιούλιο και έπειτα, τελικώς πέρασε από τη θεωρία στην πράξη, χωρίς όμως να περιορίζεται στη Χερσώνα, όπως είχαν αφήσει σκοπίμως να εννοηθεί οι ουκρανικές δυνάμεις, αλλά καταγράφοντας ακόμη μεγαλύτερα εδαφικά κέρδη στον ουκρανικό βορρά (βλ. Μπαλακλίγια, Κουπιάνσκ, Ιζιούμ κ.ά.).

Εάν πριν από επτά μήνες όλοι συζητούσαν για το εύρος της επέλασης των ρωσικών δυνάμεων εντός των ουκρανικών συνόρων, πλέον το ενδιαφέρον στρέφεται στο εύρος της ρωσικής υποχώρησης.

Μέσα σε μόλις τέσσερις με πέντε ημέρες, οι ρωσικές δυνάμεις φέρονται να έχασαν πάνω από 3.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης από τα κερδισμένα της εισβολής, μεταξύ αυτών και εδάφη που κατείχαν εδώ και μήνες.

Ενόψει χειμώνα

Περνώντας από τη θεωρία της αντεπίθεσης στην πράξη, οι Ουκρανοί από την άλλη πλευρά ανέκτησαν τον έλεγχο εδαφών στρατηγικής σημασίας, πλήττοντας παράλληλα κρίσιμες γραμμές ανεφοδιασμού των Ρώσων.

Κι αυτό, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα χρονική συγκυρία: καθώς η Ευρώπη προετοιμάζεται για μια ολοκληρωτική ρήξη με τη Ρωσία στα ενεργειακά ενόψει του χειμώνα και ενώ ο Πούτιν επιχειρεί να εκβιάσει με «όπλο» το φυσικό αέριο (βλ. διακοπές στη ροή του αγωγού Nord Stream 1) όλους εκείνους που στέλνουν όπλα στην Ουκρανία.

Κι όμως, την ώρα που πολλοί στην Ευρώπη παρουσιάζονταν έτοιμοι να αρχίσουν να «μετρούν» τα αυξημένα ενεργειακά κόστη με όρους κόπωσης και ενδεχόμενης απομείωσης της στήριξης προς την Ουκρανία, οι Ουκρανοί άρχισαν να σημειώνουν εντυπωσιακές νίκες στο στρατιωτικό μέτωπο, αλλάζοντας το αφήγημα.

Απώλειες και όρια

Ως έχουν σήμερα τα πράγματα, η ρωσική επέλαση εντός των ουκρανικών εδαφών μοιάζει να έχει αγγίξει τα γεωγραφικά όριά της. Εάν δεν είσαι σε θέση να κρατήσεις τα εδάφη που κατέλαβες, τότε δεν μπορείς να πας παραπέρα. Αντιθέτως, η συζήτηση μετατοπίζεται πλέον στο ακόμη πόσα από τα κερδισμένα της εισβολής θα μπορούσαν να χάσουν οι Ρώσοι το προσεχές διάστημα;

Έλεγχος εδαφών

Ωστόσο, οι ρωσικές δυνάμεις εξακολουθούν να ελέγχουν σημαντικά περισσότερα εδάφη εντός της Ουκρανίας σε σύγκριση με τις 24 Φεβρουαρίου: περίπου το 20% της χώρας. Η Μαριούπολη παραμένει υπό ρωσικό έλεγχο, όπως άλλωστε και το σύνολο των ακτών της Αζοφικής ως την (επίσης ελεγχόμενη από τη Ρωσία ήδη από το 2014) Κριμαία.

Από εδαφική σκοπιά, η Ρωσία εξακολουθεί να μετρά κέρδη τα οποία έχουν έρθει, βέβαια, με διόλου ευκαταφρόνητο κόστος (σε ζωές στρατιωτών, οπλικά συστήματα, χαμένο διπλωματικό κεφάλαιο, χαμένη αξιοπιστία, διεθνείς κυρώσεις, δυσοίωνες προοπτικές για τη ρωσική οικονομία κ.ά.). Εάν οι δυτικές κυρώσεις όντως ωφελούσαν τη Ρωσία μεσομακροπρόθεσμα, τότε η ρωσική ηγεσία θα έπρεπε τώρα να πανηγυρίζει, όχι να ζητά την άρση τους προσπαθώντας να πείσει την Ευρώπη ότι αυτοϋπονομεύεται.

Τα επόμενα βήματα των Ουκρανών

Το κρίσιμο επόμενο βήμα για τους Ουκρανούς θα είναι να καταφέρουν να απωθήσουν τους Ρώσους ανατολικά του Δνείπερου ποταμού, παίρνοντας πίσω πόλεις όπως είναι η Χερσώνα, η Νόβα Κάκοβκα (από την οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και η υδροδότηση της ελεγχόμενης από τη Ρωσία Κριμαίας) και το Λισιτσάνσκ. Εάν τα καταφέρουν, εν συνεχεία θα μπορούσαν να προχωρήσουν πιο βαθιά εντός των Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ.

Υπενθυμίζεται πως οι ουκρανικές δυνάμεις, παρά τις διόλου ευκαταφρόνητες απώλειές τους, έχουν σημειώσει σειρά από επιτυχίες κατά τις πρώτες 200 ημέρες του πολέμου (υπερασπιζόμενες επιτυχώς το Κίεβο, βυθίζοντας τη ρωσική ναυαρχίδα Moskva, παίρνοντας πίσω το Φιδονήσι, πλήττοντας ρωσικούς στρατιωτικούς στόχους εντός της Κριμαίας κ.ά.).

Οι μεγαλύτερες προκλήσεις ωστόσο για τους Ουκρανούς έπονται.

Το ζητούμενο για τους Ρώσους

Το κρίσιμο ζητούμενο για τις ρωσικές δυνάμεις από την άλλη πλευρά είναι να καταφέρουν να παγιώσουν τον ρωσικό έλεγχο στις εκτάσεις που κατέχουν. Το εάν θα τα καταφέρουν ή όχι, παραμένει αμφίβολο.

Στο βιβλίο του «Η κατάρρευση μιας αυτοκρατορίας: Μαθήματα για τη σύγχρονη Ρωσία» (εκδ. Παπαδόπουλος), ο Γιεγκόρ Γκαϊντάρ (1956-2009), πάλαι ποτέ αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ρωσικής Ομοσπονδίας, υπουργός Οικονομικών και επί σειρά ετών βουλευτής στη ρωσική Δούμα… γράφει αυτό που έγινε επίκαιρο και πάλι πρόσφατα, έπειτα από την αρχική αποτυχία της ρωσικής επίθεσης στο Κίεβο, όπως σημειώναμε σε παλαιότερο άρθρο του Α&Δ: Ότι «για την αποτελεσματική εξασφάλιση του ελέγχου επί (σ.σ. ξένων) εδαφών… απαιτούνται δυνάμεις που να υπερισχύουν αριθμητικά (σ.σ. των αμυνόμενων) κατά δέκα φορές περίπου».

Ωστόσο, την περασμένη εβδομάδα στο Χάρκοβο, οι Ουκρανοί που αντεπιτέθηκαν ήταν οχτώ φορές περισσότεροι από τους Ρώσους που τράπηκαν σε φυγή, όπως αναφέρεται.

Ρωσική δυσφορία

Ακόμη και ρωσικές πηγές (Ραμζάν Καντίροφ, Alexander Khodakovsky, Zakhar Prilepin, Pyotr Lundstrem, Igor Strelkov, Yuri Podolyaka κ.ά.) βγαίνουν πλέον ανοιχτά και αμφισβητούν είτε το αξιόμαχο των ρωσικών δυνάμεων που πολεμούν στην Ουκρανία, είτε την ορθότητα των αποφάσεων της ρωσικής ηγεσίας, είτε όλα μαζί τα προαναφερθέντα.

Αξίζει να σημειωθεί, δε, πως Ρώσοι μπλόγκερ προειδοποιούσαν ήδη από τις 30 Αυγούστου, με αναρτήσεις τους, για αντεπίθεση των Ουκρανών κοντά στη Μπαλακλίγια.

Εάν υπήρχε ο στόχος από την πλευρά της Ρωσίας και των φιλορώσων να προχωρήσουν το προσεχές διάστημα (στις 4 Νοεμβρίου, κατά την «ημέρα εθνικής ενότητας», ή και νωρίτερα: στα μέσα Σεπτεμβρίου) σε δημοψηφίσματα υπέρ της προσάρτησης ουκρανικών εδαφών στη Ρωσική Ομοσπονδία, τότε αυτός ο στόχος πλέον χάνεται ή τουλάχιστον αναβάλλεται μέχρι νεωτέρας.

Εάν το – νομιμοποιητικό της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία – ρωσικό αφήγημα είχε να κάνει με την «αποκατάσταση της ενότητας των ρωσικών εδαφών», τότε αυτό το αφήγημα πλέον καταρρέει, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως ο πόλεμος έχει κριθεί.

Από την άλλη πλευρά, βέβαια, οι τελευταίες εξελίξεις θα μπορούσαν να δώσουν στον Πούτιν την αφορμή που εκείνος χρειάζεται προκειμένου να κηρύξει τον πόλεμο (ή, πιο σωστά, τη μετεξέλιξη της επονομαζόμενης «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» σε πόλεμο) διευρύνοντας έτσι την επιστράτευση εντός των ρωσικών συνόρων.

Ωστόσο, ακόμη και μια τέτοια εξέλιξη θα αποτελούσε ήττα. Θα σήμαινε πρακτικά πως η καλούμενη ειδική στρατιωτική επιχείρηση απέτυχε και πως για αυτόν τον λόγο θα πρέπει πλέον να γίνει πόλεμος… προς μεγάλη απογοήτευση των Ρώσων ψηφοφόρων που είναι προφανές πως δεν έχουν καμία διάθεση να πολεμήσουν εκτός των ρωσικών συνόρων.

Σύμφωνα με δημοσκόπηση (Levada) του περασμένου Αυγούστου, το 48% των Ρώσων δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για όσα συμβαίνουν επί του παρόντος στην Ουκρανία.

Λούνα παρκ στη Μόσχα

Ενδεικτικά, το περασμένο Σαββατοκύριακο, ενώ ο πόλεμος στην Ουκρανία συμπλήρωνε 200 ημέρες και οι ρωσικές δυνάμεις οπισθοχωρούσαν χάνοντας εδάφη, πίσω στη ρωσική πρωτεύουσα ο πρόεδρος Πούτιν εγκαινίαζε… λούνα παρκ στο πλαίσιο των εορτασμών για την «ημέρα της Μόσχας».

Δυτικοί αναλυτές υποστηρίζουν, ωστόσο, πως οι εξελίξεις στην Ουκρανία θα μπορούσαν να κρίνουν παράλληλα και το πολιτικό μέλλον του ιδίου του Ρώσου προέδρου.

Το μέλλον του Πούτιν

«Η απελευθέρωση κατεχόμενων από τη Ρωσία εδαφών μπορεί να οδηγήσει στην πτώση του Βλαντιμίρ Πούτιν», γράφει η Αν Άπλμπαουμ στο Atlantic, ενώ το Al Jazeera διερωτάται την ίδια στιγμή «Τι θα γίνει εάν ο Ρώσος πρόεδρος ξαφνικά πεθάνει;» («Russia post-Putin: What happens if the president suddenly dies?»).

Δημοτικοί σύμβουλοι σε Μόσχα και Αγία Πετρούπολη έχουν πάντως ήδη ζητήσει την παραίτηση Πούτιν, υποστηρίζοντας ότι με τις ενέργειές του ο πρόεδρος «βλάπτει το μέλλον της Ρωσίας και των πολιτών της».

Ασάφεια στόχων

«Η στρατιωτική επιχείρηση συνεχίζεται», δηλώνει από την πλευρά του, σε πείσμα των επικρίσεων, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ. «Και θα συνεχιστεί έως ότου επιτευχθούν οι στόχοι που ορίστηκαν αρχικά». Ποιοι ακριβώς είναι όμως αυτοί οι στόχοι; Κανείς δεν ξέρει πια.

Από τότε που η Ρωσία υποχώρησε τον Απρίλιο από την προσπάθειά της να καταλάβει το Κίεβο, οι στόχοι του Κρεμλίνου είναι ασαφείς αποπροσανατολίζοντας τους υποστηρικτές του Πούτιν, λέει ο Ρομπ Λι του Foreign Policy Research Institute.

Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο ωστόσο, οι επιλογές για τον Ρώσο πρόεδρο περιορίζονται σημαντικά, πράγμα που μπορεί να τον κάνει και πιο επικίνδυνο. Οι ρωσικές δυνάμεις θα μπορούσαν να συνεχίσουν να σφυροκοπούν ανηλεώς από απόσταση τις ουκρανικές πόλεις αναβιώνοντας πρακτικές τύπου Τσετσενίας, ωστόσο ακόμη και τα πυρομαχικά κοστίζουν και κάποια στιγμή εξαντλούνται (βλ. πρόσφατες αναφορές για μεταφορές πυρομαχικών στη Ρωσία από τη… Βόρεια Κορέα).

Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, Ουκρανοί στρατιωτικοί έχουν χαρακτηριστικά προειδοποιήσει ακόμη και για το ενδεχόμενο περιορισμένων πυρηνικών πληγμάτων… και ο πόλεμος συνεχίζεται στον δρόμο που έναν χειμώνα που αναμένεται να κρίνει πολλά.