Ακραία καιρικά φαινόμενα και θολές συνοριακές γραμμές που μετατοπίζονται… ελλείψεις σε βασικά αγαθά και νέα γεωλογικά δεδομένα… ακραίες θερμοκρασίες και μεγάλες φυσικές καταστροφές… έρχονται να αλλάξουν το φυσικό φόντο μέσα στο οποίο εκτυλίσσονται οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί, δοκιμάζοντας έτσι στην πράξη όχι μόνο την αποτελεσματικότητα των κρατικών μηχανισμών απέναντι στις κλιμακούμενες προκλήσεις αλλά και τις σχέσεις σε διακρατικό/διεθνές επίπεδο.

Από τον Γαλάζιο Νείλο έως και τον Αρκτικό Κύκλο, οι ανταγωνισμοί τρέχουν πια μέσα σε ένα περισσότερο «θερμό» περιβάλλον, υπό μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες, με τις προκλήσεις που απορρέουν από την κλιματική κρίση να αποτελούν επί της ουσίας ζήτημα εθνικής ασφαλείας και την Ελλάδα να τοποθετείται γεωγραφικά σε μια ζώνη πολύ πιο «κόκκινη» από όσο θα ήθελαν πολλοί να παραδεχθούν.

Η Ελλάδα φιγουράρει, για παράδειγμα, στη θέση νούμερο 28 της λίστας του Ινστιτούτου Παγκοσμίων Πόρων (WRI) με τις χώρες που αναμένεται να αντιμετωπίσουν πολύ σοβαρά προβλήματα λειψυδρίας («extremely high water stress») έως το 2040. Ποιοι άλλοι βρίσκονται στην ίδια λίστα; Η γειτονική μας Τουρκία, η Ισπανία, το Ισραήλ, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, αλλά και το μεγαλύτερο μέρος του αραβικού κόσμου.

Το νερό ως καύσιμο έντασης

Η λειψυδρία ήδη πρωταγωνιστεί ως παράγοντας σε μια σειρά από διακρατικές κρίσεις. Τα παραδείγματα, πολλά: Αίγυπτος εναντίον Αιθιοπίας αλλά και Σουδάν εναντίον Αιθιοπίας, Ιράν εναντίον Αφγανιστάν, Ινδία εναντίον Πακιστάν… Ενώ και η εσωτερική-εμφύλια αστάθεια που προκαλείται σε πολλές περιπτώσεις και από την κλιματική κρίση (υπενθυμίζεται, επί παραδείγματι, πως οι αιτίες πίσω από την Αραβική Άνοιξη είχαν και περιβαλλοντική διάσταση) αποκτά εκ των πραγμάτων διεθνείς απολήξεις με το ντόμινο των εξελίξεων να εκτείνεται πέραν των εθνικών συνόρων.

Κλιματικοί πρόσφυγες

Και εάν οι προσφυγικές/μεταναστευτικές ροές, οι σχετιζόμενες με πολεμικές συρράξεις και οικονομικά προβλήματα, έχουν ήδη εργαλειοποιηθεί λειτουργώντας ως μέσο πίεσης με σκοπό την εξασφάλιση ανταλλαγμάτων στη διεθνή κονίστρα (στα χέρια χωρών όπως είναι για παράδειγμα η Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν), τότε θα μπορούσαν «φυσικά» να εργαλειοποιηθούν και οι κλιματικοί πρόσφυγες/μετανάστες οι αριθμοί των οποίων αναμένεται άλλωστε να πολλαπλασιαστούν τις επόμενες δεκαετίες.

Όταν το φυσικό τοπίο όμως αλλάζει εξαιτίας των μεταβαλλόμενων κλιματικών συνθηκών, μαζί του συμβαίνει ενίοτε να αλλάζουν και τα διαφιλονικούμενα όρια των υπό διεκδίκηση εθνικών δικαιοδοσιών. Το λιώσιμο των πάγων στην Αρκτική έχει πυροδοτήσει – εδώ και χρόνια – μια νέα κούρσα ανταγωνισμών που μπορεί κατά καιρούς να χάνεται από την ειδησεογραφία χωρίς όμως να χάνεται και στην πραγματικότητα. Κάθε άλλο.

«Λιγότερος πάγος σημαίνει περισσότερα πλοία», σημειώνει χαρακτηριστικά σε πρόσφατο άρθρο του ο αμερικανικός ιστοχώρος Defense One. Το λιώσιμο των πάγων ανοίγει νέες οδούς ναυσιπλοΐας, δίνει πρόσβαση σε πόρους μέχρι πρότινος απροσπέλαστους και αλλάζει τα σύνορα στη βόρεια γειτονιά των υπερδυνάμεων, θα προσθέταμε εμείς.

Πάγοι που λιώνουν και συνοριακές διαφορές

Με το βλέμμα στη συγκεκριμένη περιοχή (και πιο συγκεκριμένα στις κινήσεις Ρώσων και Κινέζων), οι Αμερικανοί άλλωστε εξοπλίζονται ποικιλοτρόπως (με παγοθραυστικά, με ski-planes όπως τα ski-equipped C-130 κ.ά.), αναπτύσσοντας παράλληλα νέες στρατηγικές («Arctic Strategy») και ενισχύοντας τη συνεργασία τους με χώρες όπως είναι η Νορβηγία.

«Η Αρκτική αντιμετωπιζόταν ιστορικά ως ένα κατά κύριο λόγο ειρηνικό πεδίο, όπως άλλωστε και το διάστημα. Αυτό όμως αλλάζει με την επεκταθείσα θαλάσσια πρόσβαση, τους νεοανακαλυφθέντες πόρους και τα ανταγωνιστικά συμφέροντα», δήλωνε η Μπάρμπαρα Μπάρετ (πλέον πρώην πολιτικός επικεφαλής της αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας) το καλοκαίρι του 2020.

Αλλά και νοτιότερα, στην κεντρική Ασία, η κλιματική αλλαγή (οι βροχοπτώσεις που έχουν μειωθεί, η θερμοκρασία του εδάφους που αυξήθηκε, τα προβλήματα στις καλλιέργειες) παρουσιάζεται να φέρει ευθύνη και για την άνοδο της έντασης ανάμεσα σε χώρες που έχουν συνοριακές διαφορές όπως είναι για παράδειγμα η Κιργιζία και το Τατζικιστάν (μεταξύ των οποίων είχαν σημειωθεί συγκρούσεις με δεκάδες νεκρούς τον περασμένο Απρίλιο), όπως προκύπτει μέσα από πρόσφατη σχετική έρευνα του ιστοχώρου Bellingcat.

Η Ελλάδα που καίγεται

Κατά τα λοιπά βέβαια, η κλιματική κρίση (και όσα ακραία τη συνοδεύουν) αποτελεί τεστ τόσο για τις ίδιες τις Αρχές πολιτικής προστασίας και τα σώματα ασφαλείας σε κάθε χώρα (ζητούμενα: ο συντονισμός στρατού, πυροσβεστικής, αστυνομίας και λοιπών σωμάτων, αλλά και η μεγαλύτερη αξιοποίηση νέων μέσων όπως είναι για παράδειγμα τα drones) όσο και για τη διακρατική συνεργασία στην αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης όποτε που εκείνες προκύπτουν.

Παράγοντες από το εξωτερικό (όπως για παράδειγμα ο Ισραηλινός αναλυτής Γκάμπριελ Μίτσελ) υποστηρίζουν πως στη βάση της αντιμετώπισης των κοινών προκλήσεων που θέτει η κλιματική αλλαγή θα μπορούσαν πλέον να αναπτυχθούν και νέοι μηχανισμοί διακρατικής συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο ή να μετεξελιχθούν-διαφοροποιούν-ενισχυθούν κάποιοι από τους ήδη υπάρχοντες (όπως για παράδειγμα το EastMed Gas Forum-EMGF).

Ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας με τις τελευταίες πυρκαγιές, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας λειτούργησε μεν και η βοήθεια από το εξωτερικό υπήρξε αν μη τι άλλο αξιοσημείωτη (από Κύπρο, Γαλλία, Κροατία, Σουηδία, Ρουμανία, Ισπανία, Τσεχία, Γερμανία, Πολωνία, Σλοβακία, Αυστρία, Ουκρανία, Ισραήλ, Αίγυπτο, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο, Μολδαβία, Κουβέιτ, Κατάρ, ΗΑΕ, Σερβία), χωρίς όμως δυστυχώς να μπορεί στην πράξη να πανηγυρίσει κανείς. Η καταστροφή είναι πια τόσο μεγάλη, ειδικά στη βόρεια Εύβοια…