Του Βασίλη Τσιάμη*

Εν αναμονή της οριστικής κατανομής των κονδυλίων, ανά θεματική ενότητα, του προϋπολογισμού της Ε.Ε. για την προγραμματική περίοδο 2021-2027, είναι χρήσιμο να επικεντρώσουμε την προσοχή μας στις κύριες πολιτικές της Ε.Ε. που αυτός ο προϋπολογισμός έρχεται να υλοποιήσει. Γιατί είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι o προϋπολογισμός της Ε.Ε. έχει ως κύρια στόχευση την υλοποίηση  των πολιτικών προτεραιοτήτων της, όπως αυτές συμφωνούνται μεταξύ των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και υλοποιούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάτω από τον έλεγχο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Είναι σαφές ότι, ως συνέχεια της προηγούμενης Επιτροπής Juncker, η Επιτροπή von der Leyen διατήρησε ως προτεραιότητες της Ε.Ε., για την νέα εποχή της Ένωσης, τους στόχους του 2030 και 2050 για την Προστασία του Περιβάλλοντος ή τις στοχεύσεις για μία ψηφιοποιημένη Ευρώπη. Αυτές οι προτεραιότητες ήταν και ο οδηγός σε ό,τι αφορά την κατανομή και τη διάρθρωση των ευρωπαϊκών κονδυλίων για το 2021-2027. Για τη μετά-Covid εποχή, η Επιτροπή von der Leyen  υποχρεώθηκε να αναπροσαρμόσει τις στοχεύσεις του προϋπολογισμού της Ε.Ε. για την περίοδο 2021-2027, ώστε να αντιμετωπίσει τόσο αυτή καθαυτή την υγειονομική διάσταση του νέου ιού, όσο και τις συνέπειές του στις εθνικές οικονομίες. Παρά ταύτα, οι προτεραιότητες της Πράσινης ή της Ψηφιακής Ευρώπης, παρέμειναν υψηλά αν όχι και ενισχύθηκαν.

Αυτό, ασφαλώς, δεν είναι τυχαίο. Η κρίση του Covid αφενός ανέδειξε την ανάγκη πλήρους αξιοποίησης του διαδικτύου για προσωπικές και επαγγελματικές δράσεις, αφετέρου επιβεβαίωσε ότι απειλές, που άπτονται του οικοσυστήματος και του περιβάλλοντος, απαιτούν ετοιμότητα και πολυεθνική συντονισμένη δράση.

Για τη μετά-Covid εποχή, η Επιτροπή von der Leyen υποχρεώθηκε να αναπροσαρμόσει τις στοχεύσεις του προϋπολογισμού της Ε.Ε. για την περίοδο 2021-2027, ώστε να αντιμετωπίσει τόσο αυτή καθαυτή την υγειονομική διάσταση του νέου ιού, όσο και τις συνέπειές του στις εθνικές οικονομίες.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι οι προτεραιότητες αυτές δεν προγραμματίζονται να υλοποιηθούν μόνο μέσω στοχευμένων χρηματοδοτικών προγραμμάτων και δράσεων, αλλά επιπλέον αποτελούν υποχρεωτική κατεύθυνση για κάθε χρηματοδοτικό σχήμα και προγραμματιζόμενη δραστηριότητα  της Ε.Ε. ανεξαρτήτως αντικειμένου. Σκοπός είναι προκειμένου να συμπεριλαμβάνονται ως διακριτή διάσταση, όπως για παράδειγμα η ψηφιοποίηση του αγροτικού τομέα σε ότι αφορά τα κονδύλια της Ε.Ε. για την αγροτική πολιτική, τα «πράσινα» προγράμματα στο νέο ΕΣΠΑ κ.ο.κ.

Η Ε.Ε., βάζοντας ως οδηγό τις πολιτικές για Πράσινη και Ψηφιακή Ευρώπη για τα αμέσως επόμενα έτη, δεν στοχεύει μόνο στην προστασία του περιβάλλοντος ή τη δημιουργία προϋποθέσεων καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και απλούστευσης του τρόπου ζωής, επικοινωνίας και εργασίας για τους πολίτες της Ε.Ε. Πρωτίστως θέτει τις προϋποθέσεις και την αναγκαία βάση, ώστε η Ε.Ε., μέσω επενδύσεων στην καινοτομία σε αυτούς τους τομείς, να αποτελέσει τον στρατηγικό ηγέτη (leader) σε παγκόσμια κλίμακα και, επομένως, να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα της Ε.Ε. στην παγκόσμια οικονομία και άρα να επιτύχει βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και θέσεις εργασίας.

Σε αυτό το άρθρο, θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στο πρόγραμμα της Ψηφιακής Ευρώπης, ενώ η Πράσινη Ευρώπη θα αποτελέσει αντικείμενο του επόμενου τεύχους.

Όντως στο πλαίσιο του επόμενου μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της Ε.Ε. ή αλλιώς του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου, η Επιτροπή πρότεινε το πρόγραμμα της Ψηφιακής Ευρώπης, το οποίο επικεντρώνεται στη δημιουργία στρατηγικών ψηφιακών δυνατοτήτων και στην εξασφάλιση ευρείας ανάπτυξης ψηφιακών τεχνολογιών στην Ε.Ε..

Ο προγραμματισμένος συνολικός προϋπολογισμός για το σκοπό αυτό, στην  επταετία 2021-2027 είναι περίπου  8,2 δισ. Ευρώ και έχει σαν σκοπό να διαμορφώσει και να υποστηρίξει τον ψηφιακό μετασχηματισμό της ευρωπαϊκής κοινωνίας και οικονομίας.

Το πρόγραμμα θα ενισχύσει τις επενδύσεις σε τέσσερις κύριους τομείς: τους υπερυπολογιστές (supercomputing), την τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence), την ασφάλεια του κυβερνοχώρου (cybersecurity), καθώς και τις προηγμένες ψηφιακές δεξιότητες (digital skills).

Στόχος του είναι η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης στην παγκόσμια ψηφιακή οικονομία και η επίτευξη τεχνολογικής κυριαρχίας. Επιπλέον, με τον ψηφιακό μετασχηματισμό, η Ε.Ε. θα εγγυηθεί υψηλής ποιότητας δημόσιες υπηρεσίες προς όφελος των πολιτών και των επιχειρήσεων.

Ξεκινώντας με τους υπολογιστές υψηλής απόδοσης (High Performance Computers), επίσης γνωστοί ως υπερυπολογιστές, αναφερόμαστε σε συστήματα υπολογιστών με εξαιρετικά υψηλή υπολογιστική ισχύ που είναι σε θέση να διαχειριστούν ή και να αποθηκεύσουν  μεγάλο αριθμό δεδομένων (υπολογίζεται ότι από 33 zettabytes παγκοσμίως το 2018 η πρόβλεψη σε ότι αφορά τις ανάγκες για δεδομένα παγκοσμίως θα είναι 175 zettabytes το 2025)[1]. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την πλήρη αλλαγή της φύσης των υπολογιστών, καθόσον οι υπερυπολογιστές θα είναι το κλειδί για την επεξεργασία και την ανάλυση αυτού του όγκου δεδομένων με σκοπό την αξιοποίηση στο έπακρο προς όφελος των Ευρωπαίων πολιτών, των επιχειρήσεων, των ερευνητών και των δημόσιων διοικήσεων, συμπεριλαμβανομένων -και θα έλεγα κυρίως- των υπηρεσιών  που σχετίζονται με την ασφάλεια και την άμυνα.  Όντως, οι υπερυπολογιστές μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε μεγάλο αριθμό τομέων εφαρμογής: από την παρακολούθηση και το μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, την παραγωγή ασφαλέστερων και πιο πράσινων οχημάτων και το σχεδιασμό φαρμάκων (θέμα άμεσα σχετιζόμενο με τη μετά-Covid εποχή και την ανάγκη διαχείρισης μεγάλης ποσότητας δεδομένων για την ανακάλυψη εμβολίου ή θεραπείας) έως την αύξηση της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο και τη διαχείριση δεδομένων στα πλαίσια της άμυνας.

Το πρόγραμμα 2021-2027 θα ενισχύσει, μεταξύ άλλων, την ασφάλεια του κυβερνοχώρου.

Σε ότι αφορά την Τεχνητή Νοημοσύνη, εκεί πραγματικά η Ε.Ε. επιχειρεί μία επανάσταση, καθώς για την επόμενη προγραμματική περίοδο αυξάνει τις ετήσιες επενδύσεις της σε τεχνολογίες Τεχνητής Νοημοσύνης κατά 70%. Η Τεχνητή Νοημοσύνη όμως, ως πλαίσιο, απαιτεί πολυδιάστατη προσέγγιση: σε επίπεδο πολιτικών, ειδικών προγραμμάτων κατάρτισης, εκπαίδευσης και επανεκπαίδευσης για επαγγελματίες (δεδομένων των προβλεπόμενων αλλαγών στην αγορά εργασίας και την αναντιστοιχία των υπαρχουσών με τις απαιτούμενες δεξιότητες) αλλά παράλληλα και της εξασφάλισης του κατάλληλου ηθικού και νομικού πλαισίου.

Η προβλεπόμενη χρηματοδότηση της Ε.Ε., αλλά και τα συνακόλουθα σχεδιαζόμενα μέτρα, θα εξορθολογήσουν την έρευνα, θα ενθαρρύνουν τη συνεργασία μεταξύ των Κρατών-Μελών και θα αυξήσουν τις επενδύσεις στην ανάπτυξη και εφαρμογή της Τεχνητής Νοημοσύνης. Επιπλέον, με τις πολιτικές της πρωτοβουλίες η Ε.Ε., θα προωθήσει ένα κανονιστικό νομικό πλαίσιο, με ιδιαίτερη έμφαση στις εφαρμογές υψηλού κινδύνου και επιπλέον θα οριοθετήσει  την ηθική διάσταση της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Σχετικά με την κυβερνοάμυνα, η εξασφάλιση των δικτυακών συστημάτων σε ότι αφορά την διακίνηση δεδομένων καθώς και την επεξεργασία πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ύψιστης σημασίας. Στην μετά-Covid εποχή όπου η χρήση και οι εφαρμογές του διαδικτύου αποτελούν πλέον όχι απλά ένα επαγγελματικό εργαλείο αλλά αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας μας, η αποτελεσματική διασφάλιση της επικοινωνίας και των δεδομένων μας, εξασφαλίζει την διαδικτυακή κοινωνία και οικονομία εν λειτουργία. Σε καιρούς υβριδικών απειλών και προκλήσεων, η περαιτέρω έκθεση της Ε.Ε. ως κοινωνίας  πολιτών στο διαδίκτυο προκαλεί αυξημένες υποχρεώσεις για ακόμη ισχυρότερη διασφάλιση. Η Ε.Ε. με στοχευμένες δράσεις, αλλά και με χρηματοδοτικά σχήματα που τις υποστηρίζουν, στοχεύει σε διάφορα μέτωπα για την προώθηση της αποτελεσματικής προστασίας του κυβερνοχώρου. Μεταξύ αυτών των δράσεων και δεδομένου ότι δίκτυα 5G σχεδιάζεται να αναπτυχθούν τάχιστα σε ολόκληρη την Ε.Ε., η Ένωση συμπεριλαμβάνει στις δράσεις της μέτρα για την ενίσχυση των απαιτήσεων ασφαλείας για δίκτυα 5G καθώς και σχετικούς περιορισμούς για προμηθευτές που θεωρούνται υψηλού κινδύνου. Είναι αληθές ότι τα δίκτυα 5G αφενός προσφέρουν τεράστια οφέλη, αφετέρου παρέχουν περισσότερα πολλαπλά σημεία εισόδου για ενδεχόμενους «εισβολείς» λόγω της αποκεντρωτικής αρχιτεκτονικής τους, των περισσότερων κεραιών και άρα διαδρομών του σήματος και της αυξημένης εξάρτησης από το λογισμικό.

Για να υλοποιηθούν όλα τα ανωτέρω, είναι προφανές ότι νέου τύπου ψηφιακές δεξιότητες απαιτούνται για το εργατικό δυναμικό όλων των επιπέδων, αλλά ακόμα και για τους πολίτες που ενεργούν ταυτόχρονα ως καταναλωτές και χρήστες ψηφιακών υπηρεσιών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί διάφορες πρωτοβουλίες με στόχο την αύξηση της κατάρτισης, για να ενισχύσει την  αξιοποίηση των νέων ψηφιακών τεχνολογιών. Αυτό είναι εξαιρετικής σημασίας για μία ισχυρή ψηφιακή οικονομία της Ε.Ε., αλλά και  για την επιδιωκόμενη καινοτομία, ανάπτυξη, ενίσχυση της απασχόλησης και τελικά την ισχυροποίηση της Ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας. Οι προγραμματιζόμενες -συμπληρωματικές και συγχρηματοδοτούμενες- από την Ε.Ε. δράσεις προς αυτή την κατεύθυνση θα εξασφαλίσουν ότι οι νέες τεχνολογίες, αλλά και οι καινοτόμες λύσεις, που θα αναπτυχθούν από τους προηγούμενους τρεις τομείς, θα είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν και να κεφαλαιοποιηθούν έγκαιρα τόσο από την επιχειρηματικότητα και την αγορά εργασίας, όσο και από την ίδια την κοινωνία.

H Ένωση συμπεριλαμβάνει στις δράσεις της μέτρα για την ενίσχυση των απαιτήσεων ασφαλείας για δίκτυα 5G, καθώς και σχετικούς περιορισμούς για προμηθευτές που θεωρούνται υψηλού κινδύνου, σε μια περίοδο που εξελίσσεται και η γνωστή αντιπαράθεση ΗΠΑ-Κίνας, για το ίδιο θέμα, με επίκεντρο τη Huawei.

Γίνεται εμφανές ότι, αν η ψηφιοποίηση του μέλλοντός μας ήταν ένα όραμα πριν μερικά χρόνια και ένα πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο μέχρι πρόσφατα, η προγραμματική περίοδος 2021-2027 θα μετατρέψει το όραμα και τις πολιτικές σε δράσεις που παρέχουν ευκαιρίες για την επιχειρηματικότητα και την αγορά εργασίας αλλά ταυτόχρονα και για την απλοποίηση της καθημερινότητας μας ως πολίτες.

Προκειμένου να διευκολύνει τη διάχυση αυτών των ευκαιριών, η Ε.Ε., την περίοδο 2021-2027, προγραμματίζει χρηματοδοτικά σχήματα  με ένα πλέγμα συγχρηματοδότησης, δανείων και εγγυήσεων ύψους που δεν έχει ιστορικό προηγούμενο, προκειμένου, με την κατάλληλη τεχνογνωσία, να αξιοποιηθούν από   οργανισμούς και επιχειρήσεις και τελικά από την ίδια την κοινωνία.

[1] 1 zettabyte ισούται με 1 τρισεκατομμύριο gigabytes

*Associate Partner Ernst & Young για θέματα Ευρωπαϊκών
Προγραμμάτων Χρηματοδότησης –Επικεφαλής Τομέα Ασφάλειας και Άμυνας – Πρώην ανώτερο στέλεχος της Ε.Ε. για
θέματα Ασφάλειας και Άμυνας