Η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης: το «τραίνο» ξεκίνησε

Του Βασίλη Τσιάμη*

Η πανδημική κρίση ανέδειξε μια ισχυρή βούληση των Ευρωπαίων πολιτών για αλληλεγγύη και συμμετοχή.  Η πανδημία όμως, δυστυχώς, προσέφερε και μία μοναδική ευκαιρία -κατά πολλούς την τελευταία- στα θεσμικά όργανα της Ευρώπης, κυρίως στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή αλλά και γενικότερα στην Ε.Ε. σαν θεσμό, να επιδείξει τα αντανακλαστικά της και να αποδείξει την αξία ύπαρξης της στους Ευρωπαίους πολίτες. Και δεν τα πήγε άσχημα ομολογουμένως.

Το ζήτημα είναι πώς αυτή η βούληση για αλληλεγγύη και συμμετοχή, στο πλαίσιο μιας ενδυναμωμένης αξιοπιστίας της Ε.Ε. προς τους πολίτες, θα μπορούσε να κεφαλαιοποιηθεί στην συζήτηση για το Μέλλον της Ευρώπης.

Όπως ανέφερα στο προηγούμενο σχετικό άρθρο μου η πανδημία επέφερε αναπόφευκτη καθυστέρηση στην έναρξη της συζήτησης. Παρά ταύτα, απ’ ότι φαίνεται, η στιγμή έφτασε. Στις 10 Μαρτίου 2021, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, David Sassoli, ο πρωθυπουργός της Πορτογαλίας António Costa, εξ ονόματος της Προεδρίας του Συμβουλίου, και η Πρόεδρος της Επιτροπής Ursula von der Leyen, υπέγραψαν μία Κοινή Δήλωση σχετικά με τη διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης, η οποία ουσιαστικά σημαίνει την έναρξη της διαδικασίας.

Είναι σημαντικό ότι η ηγεσία της Ε.Ε., σε θεσμικό επίπεδο, δεσμεύτηκε οι επιθυμίες των Ευρωπαίων πολιτών να ακουστούν σε ότι αφορά το μοναδικό μοντέλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μετά την αναταραχή που αντιμετώπισε η Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω της πανδημίας COVID-19, η Ευρώπη είναι έτοιμη να μάθει τα διδάγματα από αυτήν την κρίση και επομένως να επιδιώξει την στενή συμμετοχή πολιτών και κοινοτήτων.

Είναι η στιγμή που η Ε.Ε. πρέπει να δείξει ότι είναι σε θέση και μπορεί να προσφέρει όραμα στις φιλοδοξίες των πολιτών, παρέχοντας ολοκληρωμένες απαντήσεις κυρίως στις ανησυχίες και τις απαιτήσεις της νέας γενιάς, με την επίτευξη της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης, σε ένα παράλληλο  συμβόλαιο ανθεκτικότητας της κοινωνίας και ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής βιομηχανίας.  Η Ε.Ε. πρέπει να αποδείξει ότι είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις ανισότητες και να διασφαλίσει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια δίκαιη, βιώσιμη, καινοτόμος και ανταγωνιστική οικονομία που δεν αφήνει κανέναν πίσω.  Όλα αυτά σε ένα πολύπλοκο γεωπολιτικό περιβάλλον με πολυεπίπεδες προκλήσεις, μέσα στο οποίο η Ευρώπη πρέπει να είναι πιο αποφασιστική, λαμβάνοντας τον ηγετικό της ρόλο παγκοσμίως σε ότι αφορά την προώθηση των αξιών και των προτύπων της.

Όπως δήλωσαν οι ηγέτες, η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης θα ανοίξει ένα νέο πεδίο για συζήτηση με τους Ευρωπαίους πολίτες για την αντιμετώπιση των προκλήσεων και των προτεραιοτήτων της Ε.Ε., επιδιώκοντας συμμετοχή των πολιτών από όλα τα κοινωνικά στρώματα και από όλες τις γωνιές της Ένωσης, με την νέα γενιά στο επίκεντρο οι οποίοι τελικά καλούνται να σχεδιάσουν την Ε.Ε. του μέλλοντος τους. Η συμμετοχή λοιπόν είναι ζήτημα επιτακτικό.

Η Διάσκεψη σκοπεύει να διοργανώσει εκδηλώσεις σε συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών και τους ενδιαφερόμενους σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, με τα εθνικά και περιφερειακά κοινοβούλια, την Επιτροπή των Περιφερειών, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή , τους κοινωνικούς εταίρους και την ακαδημαϊκή κοινότητα. Απτά αποτελέσματα αναμένονται την Άνοιξη του 2022. Πρωτοβουλίες αναμένεται να αναληφθούν σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Το στοίχημα είναι πώς θα εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη και ενεργή συμμετοχή των πολιτών σε οποιοδήποτε επίπεδο ώστε να αποκτήσουν τον αντικειμενικό τους ρόλο στη διαμόρφωση της Ευρώπης.

Σε όλη την Ε.Ε., μια πληθώρα συνεδρίων-εκδηλώσεων και συζητήσεων θα διοργανωθούν μέσω μιας διαδραστικής πολυγλωσσικής ψηφιακής πλατφόρμας που θα δημιουργηθεί. Η φυσική συμμετοχή και οι προσωπικές ανταλλαγές θα αποτελέσουν το ουσιαστικό μέρος του Συνεδρίου.

Σε επίπεδο Ε.Ε., τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα δεσμεύονται να οργανώσουν ομάδες ευρωπαίων πολιτών. Αυτά πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικά όσον αφορά τη γεωγραφική προέλευση, το φύλο, την ηλικία, το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο και το επίπεδο εκπαίδευσης των πολιτών. Η κοινωνία αυτή των πολιτών προβλέπεται να παράσχει συμβουλές στην Ολομέλεια της Διάσκεψης διατυπώνοντας μια σειρά συστάσεων για την Ε.Ε., η οποία με την σειρά της θα πρέπει να τις λάβει υπόψη στην περαιτέρω συζήτηση. Η πρόκληση εδώ είναι πώς θα επιλέγουν αυτές οι ομάδες πολιτών;

Από την άλλη, πώς είναι δυνατόν να κινητοποιήσουμε τους πολίτες, ώστε να συμμετάσχουν ενεργά, τόσο αυτούς που έχουν αντίθετη προσέγγιση στο Ευρωπαϊκό μοντέλο όσο και αυτούς που το υποστηρίζουν με τις οποίες βελτιώσεις; Αναμφίβολα, εδώ μία προσέγγιση διαδραστικής και δημιουργικής μορφής συμμετοχής, αξιοποιώντας όλα τα σύγχρονα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης είναι αναγκαία, κυρίως, σε ότι αφορά την νέα γενιά. Προς υποστήριξη αυτής της διαδικασίας, σε εθνικό επίπεδο, τα Κράτη-Μέλη καλούνται ομοίως να διοργανώσουν θεματικές εκδηλώσεις ώστε να κινητοποιήσουν τους πολίτες σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

Το δεύτερο βήμα είναι η συλλογή, ανάλυση και δημοσίευση των στοιχείων που παρέχονται από πρωτοβουλίες πολιτών στην πολύγλωσση ψηφιακή πλατφόρμα. Για να διασφαλιστεί η πλήρης διαφάνεια μεταξύ των πολιτών και των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε., και να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός διαδραστικότητας και ανατροφοδότησης.

Η Διάσκεψη θα εποπτεύεται από μια Μικτή Προεδρία αποτελούμενη από τους Προέδρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Για να διασφαλιστεί η ισότιμη εκπροσώπηση των τριών θεσμικών οργάνων, θα συσταθεί Εκτελεστική Επιτροπή, όπου καθένα από τα θεσμικά όργανα θα αντιπροσωπεύεται με τρεις εκπροσώπους και έως τέσσερις παρατηρητές. Απ’ ότι φαίνεται (και σωστά), η ιδέα ενός Προέδρου της Διάσκεψης εγκαταλείπεται. Η ιδέα είχε ήδη προκαλέσει αντιδράσεις για «καπέλωμα» μόνο που εδώ ενέχεται και πάλι ο φόβος μιας άλλης μορφής χειραφέτησης από τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε.. Ίδωμεν.

Μία κοινή γραμματεία θα επικουρεί την Εκτελεστική Επιτροπή για να εξασφαλίσει μια ομοιόμορφη εκπροσώπηση. Ως παρατηρητές θα μπορούν να κληθούν, η Επιτροπή των Περιφερειών, η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, καθώς και εκπρόσωποι άλλων οργάνων της Ε.Ε. και κοινωνικοί εταίροι, όπου απαιτείται.

Οι συστάσεις των Ευρωπαίων πολιτών προβλέπεται να συζητηθούν, όπως υποστηρίζουν στην δήλωση τους οι ηγέτες της Ε.Ε. χωρίς προκαθορισμένο αποτέλεσμα, στην Ολομέλεια της Διάσκεψης. Η Ολομέλεια θα συνεδριάζει τουλάχιστον κάθε έξι μήνες και θα απαρτίζεται από εκπροσώπους των τριών θεσμικών οργάνων, καθώς και από εκπροσώπους όλων των εθνικών κοινοβουλίων. Η Εκτελεστική Επιτροπή θα αναλάβει την κατάρτιση και δημοσίευση των συμπερασμάτων της Ολομέλειας της Διάσκεψης, ενώ θα αναφέρει το τελικό αποτέλεσμα στη Μικτή Προεδρία της Ε.Ε..

Αναμφίβολα, το εγχείρημα είναι δύσκολο κυρίως σε ότι αφορά την αξιοπιστία του αποτελέσματος, εξ ονόματος του οποίου θα παρθούν σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον της Ε.Ε. Για το μέλλον των Κρατών-Μελών, αλλά και αυτό των Πολιτών. Η διαδικασία επίφοβη που προκαλεί όμως ταυτόχρονα αισιοδοξία υπό την αίρεση της ενεργού συμμετοχής τον Ευρωπαίων πολιτών, δηλαδή ημών.

Η ανάγκη για διαφάνεια, ένταξη και συμμετοχή τονίζονται στην Κοινή Δήλωση. Το ζήτημα είναι πώς εξασφαλίζεται. Σε κάθε περίπτωση όμως η διαδικασία είναι επί θύραις και, επομένως, κάθε ανήσυχος πολίτης για το αύριο της Ευρώπης, για το αύριο των παιδιών μας, οφείλει να προσφέρει άποψη και να συμμετάσχει στον προβληματισμό. Το «τραίνο» λοιπόν άφησε τον σταθμό, θα έχει πολλές στάσεις και από εμάς εξαρτάται αν θα σταματήσει και στην γειτονιά μας αλλά κυρίως για το ποιος θα είναι ο τελικός του προορισμός.

* Associate Partner Ernst & Young για θέματα Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων Χρηματοδότησης – Επικεφαλής Τομέα Ασφάλειας και Άμυνας – Πρώην ανώτερο στέλεχος της Ε.Ε. για θέματα Ασφάλειας και Άμυνας