Του Αντιναυάρχου (ε.α.) Δημητρίου Καβουλάκου ΠΝ

Με την πρόσφατη τοποθέτηση των νέων Αρχηγών ΓΕΕΘΑ, ΓΕΣ, ΓΕΝ και ΓΕΑ, ο Πρωθυπουργός και η Κυβέρνηση έδωσαν τον τόνο για τα επόμενα 3+1 (για τον Α/ΓΕΕΘΑ) και 2+1 (για τους Α/ΓΕΣ, Α/ΓΕΝ, Α/ΓΕΑ) χρόνια της θητείας τους που, κατά βάση, συμπίπτουν με τη δεύτερη θητεία συνεχούς διακυβερνήσεως του πλειοψηφούντος κόμματος.

Με την Τουρκία να αυξάνει τις δυνατότητες της και -επί του παρόντος- να έχει χαμηλώσει τους τόνους, αλλά να μην έχει υπαναχωρήσει στις διεκδικήσεις της, η κυβέρνηση πρέπει να δώσει ένα αφήγημα για το πώς θα πορευτεί στον τομέα της Άμυνας. Οι αγορές Rafale και FDI καλύπτουν ένα μικρό μέρος των αναγκών της τωρινής Δομής Δυνάμεων, οι διαθέσιμες πιστώσεις για την Άμυνα αυτή την τετραετία είναι μάλλον περιορισμένες και πρέπει να εξετασθούν και υπό το πνεύμα των εκλογών του 2027, ενώ οι αποφάσεις που χρειάζονται για δομικές αλλαγές στις Ένοπλες Δυνάμεις έχουν πολιτικό κόστος.

Παράλληλα από το 2027, καθώς οι τουρκικές εκλογές πρόκειται να γίνουν το 2028, θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε και εντάσεις με την Τουρκία, ενώ θα οξύνεται η αντιπαράθεση μεταξύ των τουρκικών κομμάτων. Είναι γεγονός ότι, για την τουρκική κοινή γνώμη, η «σθεναρή στάση» προς την Ελλάδα είναι ζητούμενο και πολιτικό κεφάλαιο.

Με βάση τις επιλογές προσώπων και τις σχετικές κυβερνητικές ανακοινώσεις, μπορεί κανείς να προβλέψει, σε κάποιο βαθμό, ποιες είναι οι κινήσεις που αναμένονται αυτήν την τετραετία. Η χροιά του στρατηγού Φλώρου ως προς τις Ειδικές Δυνάμεις, τα εξοπλιστικά και τον τρόπο Διοικήσεως των ΕΔ -τη δική του προσέγγιση της Διακλαδικότητας/Ομογενοποίησης (η ελληνική απόδοση και ερμηνεία του όρου Jointness που σημαίνει Διάρθρωση)- ήταν απόλυτα ευθυγραμμισμένες με τις κατευθύνσεις του Πρωθυπουργού. Γεγονός που επαληθεύεται από την επιλογή του Διοικητού των Δυνάμεων Ειδικού Πολέμου ως νέου Α/ΓΕΕΘΑ, επηρεάζοντας, σε μεγάλο βαθμό, τις αποστρατείες και τις τοποθετήσεις των Αρχηγών των Γενικών Επιτελείων. Αυτή η γενικότερη ευθυγράμμιση είναι, φυσικά, στο πλαίσιο του Συντάγματος που καθορίζει ότι Αρχηγός των ΕΔ είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και τις ΕΔ τις διοικεί η Κυβέρνηση, όπως νόμος ορίζει.

Το Συμβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων (ΣΑΓΕ) με την προηγούμενη (πριν από τις κρίσεις) σύνθεσή του.

Οι εξαγγελίες για αναθεώρηση της Δομής Δυνάμεων και Δομής Διοίκησης των ΕΔ, σε πιο ευέλικτο σχήμα, με νέες τεχνολογίες, καινοτομία, εγχώρια παραγωγή, νέα εκπαίδευση των αξιωματικών, αναθεώρηση του ρόλου των υπαξιωματικών, μέριμνα για συνθήκες διαβίωσης των στελεχών και νέα προσέγγιση του θεσμού της θητείας θα απαιτήσουν σημαντικό χρονικό διάστημα για να θεσμοθετηθούν, όπως έχει δείξει και η πρότερη εμπειρία. Αφού αυτό γίνει, το πιθανότερο είναι να σημαίνουν ότι αρχικά θα θεσμοθετηθεί (γιατί η υλοποίηση είναι ένα ακόμα μεγαλύτερο στάδιο) ένα μικρότερο και πιο ευέλικτο ομογενοποιημένο σχήμα ΕΔ που, λόγω περιορισμένων πιστώσεων, δεν θα προορίζεται να προβάλλει ισχύ πέρα από τα σύνορα, αλλά να υπερασπίζεται σύνορα, δηλαδή στον χερσαίο χώρο, στα χωρικά ύδατα και τον εθνικό εναέριο χώρο. Προβολή ισχύος εκτός συνόρων δεν εννοώ την αποστολή Μονάδων σε Διεθνείς Αποστολές καθώς αυτές είναι συνήθως μικρής κλίμακας. Προβολή ισχύος εκτός συνόρων εννοώ τη δυνατότητα, ποιοτικά και ποσοτικά, να κρατάς τον αναθεωρητή και επίβουλο εντός των συνόρων του, εφόσον αυτός επιλέξει στρατιωτική αναμέτρηση, ώστε να μην έλθει στα δικά σου.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, στις εξαγγελίες και στη συζήτηση, ακούγεται σχεδόν μόνο το Αιγαίο, ενώ σταδιακά η Ανατολική Μεσόγειος -η θαλάσσια περιοχή μεταξύ Σικελίας και Μέσης Ανατολής που έχει άμεσο ενδιαφέρον για την Ελλάδα- περιλαμβάνεται όλο και λιγότερο στην ημέτερη ρητορική και συζήτηση, όπως έχει συμβεί ξανά στο παρελθόν.

Οι νέες τεχνολογίες και τα μη επανδρωμένα συστήματα, που χωράνε στο «budget» μας και στις κατασκευαστικές μας δυνατότητες, αναμένεται να είναι συστήματα «denial». Δηλαδή, συστήματα που θα εμποδίζουν την απειλή να χρησιμοποιεί τον ευρύτερο επιχειρησιακό χώρο, αλλά όχι συστήματα που θα επιτρέπουν σε εμάς να δραστηριοποιούμαστε εκεί, κρατώντας τον εχθρό μακριά και εκτός εμβελείας των συστημάτων του. Εγχώρια παραγωγή συστημάτων μεγαλύτερων δυνατοτήτων απαιτεί σχήματα συμπαραγωγής και συμμετοχή σε κοινοπραξίες, δράση στην οποία μέχρι στιγμής δεν έχουμε προχωρήσει σημαντικά. Αύτη όμως είναι η μόνη ουσιαστική και μακροπρόθεσμη λύση με τα οικονομικά μας μεγέθη, αφενός μεν γιατί δίνει στις ΕΔ ότι χρειάζονται, αφετέρου δε γιατί αρχικά επιστρέφει και μετά φέρνει πόρους στην εθνική οικονομία.

Το Συμβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων (ΣΑΓΕ) με την παρούσα σύνθεσή του.

Όμως αποτελούν οι εξαγγελίες για νέες ΕΔ κάτι καινούριο; Μάλλον όχι. Δεν είναι η πρώτη φορά που μία κυβέρνηση ενώπιον της απαίτησης για κάλυψη αμυντικών δαπανών, χωρίς να διαθέτει -είτε γιατί δεν επιθυμεί είτε γιατί δεν δύναται- τις απαραίτητες πιστώσεις ή/και χωρίς να επιθυμεί να προβεί σε δομικές αλλαγές με πολιτικό κόστος, εξαγγέλλει αναδιοργάνωση ή/και αλλάζει μαζικά την ηγεσία, για να κερδίσει χρόνο και χρήμα.

Η Διακλαδικότητα (ελληνική ερμηνεία του Jointness ως Ομογενοποίηση), όχι το Jointness αυτό προϋπήρχε ως όρος από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ως έννοια από την αρχαιότητα, γεννήθηκε στις αρχές του 2000 ως προϊόν της Αμυντικής Στρατηγικής Αναθεώρησης (ΑΣΑ). Η ΑΣΑ είχε σκοπό ένα μικρότερο αποτύπωμα των ΕΔ λόγω διαλύσεως, μεταξύ άλλων, της ΕΣΣΔ και παύσης των απαιτήσεων για αντιμετώπιση απειλής στα βόρεια σύνορα από τον Στρατό.

Μαζική αλλαγή ηγεσίας, όταν μάλιστα δύο από τους αρχηγούς είχαν τοποθετηθεί μόλις τον προηγούμενο χρόνο και δεν είχαν συμπληρώσει τη θητεία τους, είναι ανάλογη εκείνης των κρίσεων του 2011, όταν αποστρατεύθηκαν όλοι οι Αρχηγοί και ως Α/ΓΕΕΘΑ τοποθετήθηκε ο στρατηγός Μιχαήλ Κωσταράκος. Ο τότε πρωθυπουργός, Γεώργιος Παπανδρέου ο νεότερος, είχε πει στην Βουλή ότι οι Αρχηγοί ήταν εν δυνάμει πραξικοπηματίες και γι’ αυτό έπρεπε να αντικατασταθούν. Βέβαια, παρά το στίγμα του εν δυνάμει «πραξικοπηματία», δύο από τους αρχηγούς που αποστρατεύθηκαν πήραν θέση υπηρεσιακού υπουργού και υφυπουργού τα επόμενα χρόνια! Ένα χρόνο πριν, το 2010, είχε ψηφισθεί από την Κυβέρνηση Παπανδρέου ο Νόμος 3883/2010, ένας νόμος που τροποποιούσε τον Νόμο 2292/95 (Οργάνωση και λειτουργία του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, Διοίκηση και Έλεγχος των Ενόπλων Δυνάμεων και άλλες διατάξεις) και έδινε ακόμα πιο αυξημένες αρμοδιότητες στον Α/ΓΕΕΘΑ.

Η θητεία του μακαρίτη στρατηγού Κωσταράκου χαρακτηρίσθηκε από ιδιαίτερη θέρμη στην εδραίωση της εξουσίας του Α/ΓΕΕΘΑ και της Διακλαδικότητας της Ομογενοποίησης που και τότε ήταν εναρμονισμένη με την θέληση των διαδοχικών Κυβερνήσεων που σχηματίσθηκαν από όλα τα κόμματα εξουσίας, αλλά και μείωση των δαπανών για την Άμυνα και τις ΕΔ. Πριν από το 2010, ο πολιτικός κόσμος έβλεπε τις επιπτώσεις από την κρίση χρέους που ερχόταν και τις δημοσιονομικές συμπληγάδες, οπότε ήταν απαραίτητη μια ομογενοποίηση που θα περιόριζε τις αντιδράσεις σε αυτό που έρχονταν, δηλαδή μείωση πιστώσεων για τις ΕΔ και την Άμυνα. Καλό είναι, επίσης ,να θυμηθούμε ότι, το 2012, το Μετοχικό Ταμείο Ναυτικού (ΜΤΝ) και το Μετοχικό Ταμείο Αεροπορίας (ΜΤΑ) είχαν δώσει μεγάλο μέρος του αποθεματικού τους για τη μείωση του δημοσίου χρέους.

Τώρα, οι άλλες διατάξεις του 3883/2010 αφορούσαν και θέματα σταδιοδρομίας των υπαξιωματικών, προαγωγή τους σε αξιωματικούς ύστερα από 19 χρόνια υπηρεσίας, δίνοντας από τότε έναν διευρυμένο ρόλο στους υπαξιωματικούς, όπως εξαγγέλλεται και σήμερα. Ο ν.3883/2010 είχε, επίσης, άρθρα για τους εξοπλισμούς των ΕΔ τα οποία διατηρούνται στον Νόμο περί Προμηθειών των ΕΔ, τον 3978/2011.

Οποιαδήποτε αναθεώρηση της Δομής Δυνάμεων για τις ΕΔ του 2030 θα είναι κενή περιεχομένου, εάν δεν αναθεωρηθεί το νομικό, λειτουργικό και σταδιοδρομικό πλαίσιο που διέπει το ΠΝ, σε όλα τα επίπεδα και σε όλο του το εύρος.

Αυτοί οι δύο νόμοι εκείνης της εποχής, έστω και με κάποιες αλλαγές στην διάρκεια των 13 ετών που πέρασαν από τότε, εξακολουθούν να κυριαρχούν στην λειτουργία των ΕΔ μέχρι και σήμερα. Τώρα, είναι η διοίκηση του Α/ΓΕΕΘΑ πλήρης; Ναι, όχι όμως απόλυτη. Με το υφιστάμενο πλαίσιο, αυτός που έχει πλήρη και κάθετη διοίκηση είναι ο υπουργός Εθνικής Άμυνας, όπως άλλωστε προβλέπεται από το Σύνταγμα. Οι Αρχηγοί των Κλάδων διοικούν τους Κλάδους τους σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του ΥΕΘΑ και του Α/ΓΕΕΘΑ. Είναι υπεύθυνοι για τον εξοπλισμό και τη διοικητική μέριμνα των Κλάδων τους. Οι αποφάσεις του ΣΑΓΕ είναι συμβουλευτικές για τον υπουργό, αλλά δεσμευτικές για τον Α/ΓΕΕΘΑ. Το ΚΥΣΕΑ τοποθετεί την ηγεσία και εγκρίνει τα μεγάλα εξοπλιστικά κ.λπ.

Είναι η Διακλαδικότητα της Ομογενοποίησης εγγύηση της επιτυχίας της αποστολής των ΕΔ; Όχι απαραίτητα. Η συναντίληψη και η στενή συνεργασία πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας των ΕΔ όμως είναι. Το 1987, η ελληνοτουρκική κρίση αντιμετωπίσθηκε με επιτυχία χωρίς σχετικές ρυθμίσεις, αλλά η κρίση του 1996 (Ιμίων) πήγε πολύ άσχημα, παρά τον 2292/95 που έδινε αυξημένες αρμοδιότητες στον Α/ΓΕΕΘΑ, ο οποίος, ως Στόλαρχος, το 1987 είχε μεγάλη εμπειρία. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004, στους οποίους αναπτύχθηκε το σύνολο του Στόλου στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή για τέσσερεις μήνες και συνεργάσθηκε το σύνολο των ΕΔ και Σωμάτων Ασφαλείας, υποστηρίχθηκαν θεσμικά από τον 2292/95 και άλλες διατάξεις, χωρίς να χρειάζονται τον 3883/2010. Κοινό χαρακτηριστικό της επιτυχίας η συναντίληψη και η στενή συνεργασία πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας.

Δεδομένου ότι η Διακλαδικότητα της Ομογενοποίησης μειώνει το αποτύπωμα των ΕΔ, τις σχετικές δαπάνες και τις σχετικές εσωτερικές αντιδράσεις (ακόμα και οι εύλογες αντιδράσεις χαρακτηρίζονται ως «αντιδιακλαδικές» και οι εκφραστές τους απομακρύνονται), χωρίς απαραίτητα να διατηρεί ή να αυξάνει την αποδοτικότητα ή την αποτελεσματικότητά τους, η νέα στρατιωτική ηγεσία καλείται να χειριστεί και να επωμιστεί, για λογαριασμό της πολιτικής ηγεσίας, αυτό ακριβώς το θέμα: τη μείωση του αποτυπώματος των ΕΔ και των σχετικών δαπανών, χωρίς να γίνει κάποια ανεπίστροφη ζημιά στα εθνικά θέματα κατά τη διάρκεια της θητείας της και χωρίς κινήσεις με πολιτικό κόστος.

Είναι δεδομένο ότι ζητείται μικρότερο αποτύπωμα από τις ΕΔ. Όμως αυτό  σημαίνει ότι το Πολεμικό Ναυτικό πρέπει να μικρύνει έτσι ή αλλιώς; Το αντίθετο. Κατά την άποψή μου, η αεροναυτική φύση των επιχειρήσεων και το εθνικό συμφέρον για παρουσία και ρόλο (όχι απλά επίδειξη σημαίας) στις ελληνικές θάλασσες, στην Ανατολική Μεσόγειο και όπου απαιτηθεί, οδηγούν σε μεγέθυνση του ΠΝ ακόμα και εάν οι ΕΔ συνολικά μικρύνουν. Ιδιαίτερα μετά το 2010, το ΠΝ μικραίνει και πλέον τείνει σε δυνατότητες και μέγεθος μικρότερο της κρίσιμης μάζας που απαιτείται να έχει για να είναι Ναυτικό ενός έθνους που εξαρτάται από τη θάλασσα και όχι διοίκηση ή υπηρεσία.

Η νέα στρατιωτική ηγεσία καλείται να χειριστεί και να επωμιστεί, για λογαριασμό της πολιτικής ηγεσίας, τη μείωση του αποτυπώματος των ΕΔ και των σχετικών δαπανών, χωρίς να γίνει κάποια ανεπίστροφη ζημιά στα εθνικά θέματα κατά τη διάρκεια της θητείας της και χωρίς κινήσεις με πολιτικό κόστος.

Από την εποχή της ΑΣΑ και κυρίως από τη θεσμοθέτηση της Διακλαδικότητας με τον 3883/2010, στο Πολεμικό Ναυτικό οι φωνές που εξέφραζαν διαφορετική άποψη, προειδοποιώντας για αυτό που έρχεται, απομακρύνονταν από την εκάστοτε ηγεσία. Διαδικασία που ολοκληρώθηκε κατά τη θητεία του στρατηγού Φλώρου. Έτσι, ο νέος Α/ΓΕΝ δεν θα έχει να αντιμετωπίσει εσωτερικές φωνές.

Ωστόσο, ο νέος Α/ΓΕΝ θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της ευθυγράμμισης με τη Διακλαδικότητα της Ομογενοποίησης ήτοι:

  • α) το γηράσκοντα Στόλο σε σχέση με τον Τουρκικό Στόλο που συνεχώς ενισχύεται.
  • β) την υποστήριξη των μονάδων, νέων και υφισταμένων, την ενσωμάτωση των νέων, αλλά λίγων αριθμητικά μονάδων που έρχονται, την εκκίνηση προγράμματος νέων μονάδων, συστημάτων και όπλων (συνολικά όχι μόνο φρεγατών).
  • γ) την παραμόρφωση της πυραμιδικής μορφής του ΠΝ που, ύστερα από 13 χρόνια εφαρμογής του 3883/2010, έχει γίνει ρόμβος από τη συσσώρευση αξιωματικών σε μέσο επίπεδο.
  • δ) τη μετάγγιση προσωπικού από την δεξαμενή των υπαξιωματικών στην δεξαμενή των αξιωματικών, καθώς και τη στέρηση εξειδικευμένου προσωπικού από το πεδίο (επιχειρησιακό, τεχνικό, επισκευαστικό).
  • ε) την αύξηση του μέσου όρου ηλικίας στις επιχειρησιακές μονάδες και
  • στ) τη μείωση της θέρμης, την οποία διαχρονικά είχε το προσωπικό του Ναυτικού, αλλά μετατράπηκε σε απογοήτευση και εκφράζεται με τις συνεχείς παραιτήσεις αξιόλογων συναδέλφων. Απόδειξη του γεγονότος ότι δεν βλέπουν προοπτική και αξιόλογο μέλλον στο «ομογενοποιημένο» Πολεμικό Ναυτικό, όπου ωστόσο οι σταδιοδρομικοί κανόνες δεν είναι ίδιοι για όλους.

Οποιαδήποτε αναθεώρηση της Δομής Δυνάμεων για τις ΕΔ του 2030 θα είναι κενή περιεχομένου, εάν δεν αναθεωρηθεί το νομικό, λειτουργικό και σταδιοδρομικό πλαίσιο που διέπει το ΠΝ, σε όλα τα επίπεδα και σε όλο του το εύρος. Αλλά και το μισθολόγιο, ώστε οι αποδοχές του προσωπικού να ταιριάζουν με το επίπεδο ευθύνης που αναλαμβάνει και να μη χρειάζεται να προαχθεί, για να αμειφθεί όπως πρέπει. Όλα αυτά αποτελούν ριζική αναδιοργάνωση του ΠΝ και, φυσικά, θα έχουν επιπτώσεις. Όπως, επίσης, το πολιτικό και οικονομικό κόστος και η τελική απόφαση για την ανάληψή τους δεν είναι αρμοδιότητα του Α/ΓΕΝ, του Α/ΓΕΕΘΑ ή του ΥΕΘΑ. Απαιτούν όμως στήριξη και από τους τρεις για να ξεκινήσουν κάποτε και ενημέρωση της κοινωνίας.

Σε αυτό το δύσκολο έργο, όλοι ευχόμαστε Φώτιση, Δύναμη και Καλή Επιτυχία.