Του Βασίλη Τσιάμη

Στη φωτογραφία: Όσον αφορά την καινοτομία, οι δράσεις του ΝΑΤΟ σχεδόν αντιγράφουν τις αντίστοιχες της Ε.Ε., με αποτέλεσμα να γίνεται προφανής η ανάγκη αποφυγής επικάλυψης δράσεων, όπως ήδη συζητούν, σε συνέχεια σύσκεψής τους τον Ιούνιο του 2022 (φωτογραφία), η πρόεδρος της Κομισιόν Ουρ. φον ντερ Λάιεν (κέντρο αριστερά) και ο γ.γ. της Ατλαντικής Συμμαχίας Γ. Στόλτενμπεργκ (κέντρο δεξιά).

Τα τέλη Αυγούστου 2023, ήταν η καταληκτική ημερομηνία για τις ενδιαφερόμενες εταιρείες χωρών-μελών του ΝΑΤΟ να υποβάλλουν προτάσεις για υποστήριξη από τον Επιταχυντή Καινοτομίας της Ατλαντικής Συμμαχίας (NATO ’s Defence Innovation Accelerator for the North Atlantic –  DIANA). Η συμμετοχή ήταν αρκετά υψηλή και αναμένονται τα αποτελέσματα.

Το ενδιαφέρον σημείο, που θα απασχολήσει αυτό το άρθρο, είναι οι πρωτοβουλίες καινοτομίας του ΝΑΤΟ, καθώς και η συμπληρωματικότητά τους (ή όχι) με τις αντίστοιχες της Ε.Ε. στον τομέα της Άμυνας.

Πριν την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την Ε.Ε. και για πολλά χρόνια, το ΝΑΤΟ ασχολείτο με θέματα καινοτομίας και τεχνολογικού μετασχηματισμού (technology transformation) κυρίως, όμως, σε επίπεδο εννοιολογικό (concept) σχετικά με τις ανάγκες των στρατιωτικών δυνατοτήτων του μέλλοντος σε ότι αφορά την καινοτομία.

Το Μάρτιο του 2023, ο βοηθός γ.γ. του ΝΑΤΟ M. Γκεοανά (αριστερά) και ο τότε υπουργός Αμυντικών Προμηθειών (και νυν Δικαιοσύνης) του Ηνωμένου Βασιλείου, Αλεξ Τσαλκ (δεξιά), εγκαινίασαν τη λειτουργία του Πρώτου Περιοχικού Γραφείου της DIANA στον Κόμβο Καινοτομίας του φημισμένου Imperial College του Λονδίνου.

Από την πλευρά της Ε.Ε., μετά το 2018, ξεκίνησε μία ομολογουμένως γρήγορη εξελικτική διαδικασία που κατέληξε στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας το οποίο χρηματοδοτεί τόσο αμυντικά προγράμματα στρατιωτικών δυνατοτήτων, όσο και προγράμματα αμυντικών τεχνολογιών που επεκτείνονται και σε ερευνητικά προγράμματα σχετικά με τεχνολογίες, όπως τεχνητής νοημοσύνης ή τεχνολογίες disruptive. Παράλληλα, η Ε.Ε. διαθέτει και άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία τα οποία προϋπήρχαν του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας, όπως ο Ευρωπαϊκός Επιταχυντής (EIC Accelerator), το πρόγραμμα του Ορίζοντα (European Horizon) και άλλα. Όλα δύνανται να υποστηρίξουν ή και να ωριμάσουν τεχνολογίες διττής χρήσης και, αντίστοιχα, εταιρείες start-ups ή scale-ups.

Μετά το BREXIT, η Μεγάλη Βρετανία, δεδομένου και του αποκλεισμού της από τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα (μόλις πρόσφατα επετεύχθη η συμφωνία για την επιστροφή της στο πρόγραμμα του Ορίζοντα/κάτι αντίστοιχο για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας θα χρειαστεί πολύ περισσότερο χρόνο), έθεσε ως θέμα προτεραιότητας την δημιουργία κάποιας μορφής ταμείου καινοτομίας για την Άμυνα. Μία συζήτηση που, ούτως ή άλλως, είχε ξεκινήσει στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, αλλά εξελισσόταν αργά και μετά το BREXIT επιταχύνθηκε. Έτσι η Συμμαχία μετά από διαβουλεύσεις ανέλαβε δύο πρωτοβουλίες:

  • Τη δημιουργία του Επιταχυντή Καινοτομίας του ΝΑΤΟ (NATO’s Defence Innovation Accelerator for the North Atlantic – DIANA), και
  • Τη δημιουργία το Ταμείου Καινοτομίας του ΝΑΤΟ (NATO Innovation Fund – NIF)

Ο Επιταχυντής Καινοτομίας (DIANA) είναι, ουσιαστικά, ένα πρόγραμμα υποστήριξης εταιρειών start-ups, για να κατανοήσουν τις απαιτήσεις του τομέα της άμυνας ως προς τις μελλοντικές απαιτήσεις σε τεχνολογίες των στρατιωτικών δυνατοτήτων που χρειάζεται το ΝΑΤΟ αλλά και εκπαίδευσης, ενημέρωσης για επιχειρηματικά θέματα ως προς την λειτουργία εταιρειών, mentoring και δικτύωσης. Για το σκοπό αυτό, μία σειρά ερευνητικών κέντρων των Συμμάχων του ΝΑΤΟ θα χρησιμοποιηθούν προκειμένου να παρέχουν την ανωτέρω υποστήριξη.

Το NIF είναι ένα αυτόνομο ταμείο επιχειρηματικών κεφαλαίων (venture capital) ύψους ενός δισεκατομμυρίου ευρώ που υποστηρίζει εταιρείες ή ακόμα και ερευνητές που αναπτύσσουν αναδυόμενες τεχνολογίες ή τεχνολογίες disruptive. Ως κλάδοι προτεραιότητας έχουν επιλεγεί: η τεχνητή νοημοσύνη (AI), τα αυτόνομα συστήματα, οι κβαντικές τεχνολογίες, οι υπερηχητικές τεχνολογίες, η βιοτεχνολογία, η ενέργεια και πρόωση, τα νέα υλικά και το Διάστημα (θα έλεγε κανείς ότι δεν είναι κάτι καινοφανές, αφού οι ίδιες προτεραιότητες, περίπου, συμπεριλαμβάνονται και σε προσκλήσεις χρηματοδότησης του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας). Η επιλογή δεν είναι τυχαία, καθώς ανταποκρίνεται στη λίστα των κρίσιμων περιοχών που είχαν συμφωνήσει στο παρελθόν οι Σύμμαχοι στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.

Η ίδρυση της DIANA και του NIF αποτελούν μέρος της προσέγγισης του ΝΑΤΟ για την προώθηση και προστασία των οικοσυστημάτων καινοτομίας των χωρών της Συμμαχίας. Ουσιαστικά, πρόκειται για συμπληρωματικές πρωτοβουλίες που έχουν σχεδιαστεί για να αλληλοεπιδρούν και να παρέχουν μία συνεχή υποστήριξη σε όλο τον κύκλο ζωής μέχρι την  πρόσβαση στην αγορά, σε start-up επιχειρήσεις ενθαρρύνοντας τους να αναπτύξουν τεχνολογίες που έχει ανάγκη το ΝΑΤΟ.

Η DIANA και η NIF είναι δύο νομικά ξεχωριστές οντότητες. Η DIANA διοικείται και χρηματοδοτείται και από τις 31 Συμμαχικές χώρες, ενώ η NIF διοικείται και χρηματοδοτείται μόνο από τα συμμετέχοντα έθνη της (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας) που έχουν δεσμευτεί στην χρηματοδότηση του αρχικού ενός δισεκατομμυρίου ευρώ.

Ο γ.γ. του ΝΑΤΟ Γ. Στόλτενμπεργκ (πάνω) και οι ηγέτες χωρών-μελών της Συμμαχίας, όπως οι Κυρ. Μητσοτάκης και Ο. Σολτς (μεσαία φωτογραφία) και Μπ. Τζόνσον (κάτω), υπέγραψαν τη λεγόμενη Επιστολή Δέσμευσης στον DIANA κατά τη λήξη των εργασιών της Συνόδου Κορυφής της Μαδρίτης, πέρυσι τον Ιούνιο.
Kyriakos Mitsotakis (Prime Minister of Greece) and Olaf Scholz (Chancellor of Germany)
Boris Johnson (Prime Minister, United Kingdom)

Ενώ το Ταμείο Καινοτομίας του ΝΑΤΟ υποστηρίζει με ανεξάρτητες δράσεις εταιρείες των συμμετεχόντων κρατών, είναι δυνατόν παράλληλα να χρηματοδοτήσει και εταιρίες που θα επιλεγούν να υποστηριχτούν από το πρόγραμμα DIANA. Άλλωστε, οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα επιτάχυνσης DIANA θα έχουν τακτική έκθεση σε ειδικούς επενδύσεων από το Ταμείο Καινοτομίας του NATO.

Παρατηρώντας τις δράσεις του ΝΑΤΟ, θα έλεγε κανείς ότι σχεδόν αντιγράφουν αυτές της Ε.Ε.. Από την στιγμή που η Ε.Ε. ανέλαβε δράσεις και πρωτοβουλίες στον τομέα της Άμυνας και της Ασφάλειας, η Ατλαντική Συμμαχία, και, κυρίως, τα μη-μέλη της Ε.Ε. που είναι Σύμμαχοι του ΝΑΤΟ, επεσήμαιναν συνεχώς την ανάγκη αποφυγής επικάλυψης δράσεων που εξελίσσονται ήδη στο ΝΑΤΟ. Δεδομένου ότι τα κοινά μέλη των δύο οργανισμών έχουν ένα σετ στρατιωτικών δυνάμεων και, επομένως, δεν υπάρχει η πολυτέλεια επικαλύψεων. Ο τομέας της καινοτομίας είναι ο πρώτος, όπου η Ε.Ε. πρωτοστάτησε και αυτό που παρατηρούμε είναι ότι το ΝΑΤΟ ουσιαστικά αναπτύσσει παρόμοιες δράσεις, με σχεδόν πανομοιότυπα εργαλεία και για τις ίδιες προτεραιότητες.

Ασφαλώς, αυτό έχει ένα θετικό αντίκτυπο εφόσον εταιρείες, που έχουν τη δυνατότητα να εμπλακούν στις πρωτοβουλίες και των δύο Οργανισμών λόγω της έδρας τους (για τις υπόλοιπες δεν τίθεται ζήτημα), αξιοποιούν ένα πλουσιότερο μενού πρωτοβουλιών, για να αναζητήσουν υποστήριξη. Από την άλλη πλευρά, ελλοχεύει βεβαίως ο κίνδυνος οι διάφορες πρωτοβουλίες να υποστηρίζουν πανομοιότυπες δράσεις ανάπτυξης τεχνολογιών και άρα οι επενδύσεις να πολυ-διασπώνται. Όπως ισχύει λοιπόν στον καθορισμό των προτεραιοτήτων των στρατιωτικών δυνατοτήτων των δύο Οργανισμών, όπου υφίσταται ένας μηχανισμός αποφυγής επικαλύψεων (τουλάχιστον αυτών που δεν είναι απαραίτητες/unnecessary duplication), ομοίως είναι απαραίτητο να συμφωνηθεί μία διαδικασία αποφυγής επικαλύψεων και στην ανάπτυξη των τεχνολογιών.

Λαμβάνοντας υπόψη την ταχεία ανάπτυξη τεχνολογιών αιχμής, καθώς και εξέλιξης της καινοτομίας σε χώρες εκτός Ε.Ε. και ΝΑΤΟ, όπως η Ρωσία και η Κίνα, οι δύο Οργανισμοί πρέπει να βρουν ένα modus operandi που να εξασφαλίσει ότι η Δύση είναι και θα παραμείνει στην κορυφή της παγκόσμιας ανάπτυξης της τεχνολογίας στον τομέα της Άμυνας. Αυτό αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για την εξασφάλιση της παγκόσμιας ειρήνης, αλλά και την απρόσκοπτη ανάπτυξη των δυτικών κοινωνιών σε ένα κλίμα ασφάλειας και προοπτικής.