Στη φωτογραφία σε αντίθεση με την κάλυψη από τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, το ναυάγιο του X-Press Pearl στις 20 Μαΐου 2021, στα ανοιχτά της Σρι Λάνκα, συγκέντρωσε διεθνές ενδιαφέρον, επειδή φαίνεται ότι πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές καταστροφές στην ιστορία.

Το ναυάγιο του, υπό σημαία Σιγκαπούρης, πλοίου X-Press Pearl στις 20 Μαΐου 2021, στα ανοιχτά της Σρι Λάνκα, πέρασε σχεδόν απαρατήρητο από τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, αν και φαίνεται ότι πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές καταστροφές στην ιστορία και η ρύπανση διαχύθηκε σε μια τεράστια περιοχή από την Αραβική Θάλασσα ως τον Ινδικό Ωκεανό. Το X-Press Pearl μετέφερε 1.486 κοντέινερ και καιγόταν, ούτε λίγο ούτε πολύ, για δύο ολόκληρες εβδομάδες ως τις αρχές Ιουνίου.

Όμως, με το πέρασμα του χρόνου, η υπόθεση του ναυαγίου αποκτά και πολιτική-κατασκοπευτική διάσταση. Η γνωστή ιστοσελίδα Iran Watch και μια εφημερίδα της Σρι Λάνκα, η Ceylon Today, αποκάλυψαν στις 2 Οκτωβρίου ότι, πέραν των διαφόρων άλλων χημικών, δύο από τα κοντέινερ περιείχαν μεγάλες ποσότητες νιτρικού οξέος ιρανικής προέλευσης. Νέο δημοσίευμα της Ceylon Today, στις 9 Οκτωβρίου, περιείχε πρόσθετα αποκαλυπτικά στοιχεία μαζί με την επισήμανση ότι ούτε οι αρχές της Σρι Λάνκα ούτε η πρεσβεία του Ιράν, στο Κολόμπο, διέψευσαν τα προηγούμενα. Άλλωστε βρίσκεται σε εξέλιξη μια μεγάλη νομική μάχη, οπότε κανείς δεν διακινδυνεύει να κάνει σχόλια.

Δημοσίευμα της Ceylon Today, στις 9 Οκτωβρίου, περιείχε πρόσθετα αποκαλυπτικά στοιχεία και φωτογραφίες από τη διαρροή του νιτρικού οξέος μαζί με την επισήμανση ότι ούτε οι αρχές της Σρι Λάνκα ούτε η πρεσβεία του Ιράν, στο Κολόμπο, διέψευσαν όσα είχαν αποκαλυφθεί μία εβδομάδα νωρίτερα.

Τα επίμαχα κοντέινερ φέρεται να φορτώθηκαν στο X-Press Pearl στο λιμάνι Τζαμπέλ Άλι στο Ντουμπάϊ. Κατά τις πληροφορίες της εφημερίδας, τα συνοδευτικά έγγραφα ήταν παραποιημένα, ενώ δεν υποβλήθηκαν τα απαραίτητα πιστοποιητικά από την ιρανική Isfahan Chemical Industries (ICI) και τους συνεργαζόμενους ναυτιλιακούς πράκτορες. Η ICI αποτελεί τμήμα του Ομίλου Χημικών Βιομηχανιών (CIDMG) του Οργανισμού Αμυντικών Βιομηχανιών του Ιράν στον οποίο έχουν επιβληθεί κυρώσεις από τον ΟΗΕ λόγω της -αποδιδόμενης σε αυτόν- συμμετοχής στο βαλλιστικό πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης.

Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εφημερίδας που επικαλείται αξιόπιστες πηγές,  τα δύο κοντέινερ, με τους αριθμούς FSCU7712264 και GESU2837027, φορτώθηκαν αρχικά στο πλοίο MV Ronika στις 29 Απριλίου 2021 στο λιμάνι Μπαντάρ Αμπάς του Ιράν. Καθένα από τα κοντέινερ περιείχε 25 τόνους νιτρικού οξέος. Το φορτηγό πλοίο απέπλευσε λίγες ημέρες αργότερα και κατέπλευσε στο Τζαμπέλ Άλι στις 3 Μαΐου. Την ίδια ημέρα ή την επομένη, τα -μάλλον ελαττωματικά ή φθαρμένα- κοντέινερ φορτώθηκαν στο X-Press Pearl με τελικό προορισμό την Τζακάρτα της Ινδονησίας.

Τις πρώτες ημέρες μετά το ναυάγιο, οι αρχές της Σρι Λάνκα ήταν πολύ ανοιχτές και πρόθυμες στις ενημερώσεις τους προς τα τοπικά και ξένα μέσα ενημέρωσης, αλλά ξαφνικά έγιναν φειδωλές και αρνούνταν να παράσχουν στοιχεία ακόμα και για την πορεία της απορρύπανσης της θάλασσας και των ακτών. Η υπόθεση έγινε ακόμα πιο περίεργη, όταν η αρμόδια εισαγγελία της Σρι Λάνκα χαρακτήρισε απόρρητο το φάκελο του ναυαγίου. Σχεδόν ταυτόχρονα, ο πιο σημαντικός εμπειρογνώμονας και ωκεανολόγος του κρατικού φορέα της Σρι Λάνκα, που είναι αρμόδιος για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, παραιτήθηκε από τη θέση του το Μάιο, εξαφανίστηκε για μερικές μέρες και μετά επανεμφανίστηκε, διδάσκοντας σε τοπικό πανεπιστήμιο.

Ολέθριο φορτίο

Σύμφωνα με τον ιστότοπο Iran Watch, τον Ιούλιο του 2021 η ICI χαρακτηρίστηκε από την καναδική κυβέρνηση ως οντότητα που συνεισφέρει στις ευαίσθητες πυρηνικές δραστηριότητες του Ιράν ή και στην ανάπτυξη χημικών, βιολογικών ή πυρηνικών όπλων και των συστημάτων διανομής τους. Η απόφαση της καναδικής κυβέρνησης συνοδεύθηκε και από άμεση απαγόρευση, στις εταιρίες της χώρας, να παρέχουν αγαθά ή χρηματοοικονομικές υπηρεσίες στην ICI ή να συναλλάσσονται με περιουσιακά στοιχεία που κατέχονται από αυτόν το φορέα.

Δέκα χρόνια νωρίτερα, το 2011, η ICI είχε χαρακτηριστεί από τη βρετανική κυβέρνηση ως νομικό πρόσωπο που πιθανώς συνδέεται με όπλα μαζικής καταστροφής. Το ίδιο έτος και η κυβέρνηση της Ιαπωνίας εξέφρασε την ανησυχία της για την ανάμιξη της ICI στη διάδοση βιολογικών και χημικών όπλων. Είχε προηγηθεί αρκετά παλαιότερα, το 1998, η δημοσιοποίηση στοιχείων στη Βρετανία για προσπάθειες της ICI να προμηθευτεί αγαθά ή/και τεχνολογία για προγράμματα όπλων μαζικής καταστροφής (συγκεκριμένα για πυραύλους).

Σύμφωνα με την ενημέρωση του Iran Watch το 2012, η ​​ICI είχε ανάμιξη στην προμήθεια προϊόντων στρατιωτικής χρήσης που περιλαμβάνουν TNT, δινιτροτολουόλιο (DNT), εξογόνο (RDX-εκρηκτικό υλικό), νιτροκυτταρίνη σε πυρίτιδα, χημικά στοιχεία ψηλής και χαμηλής νιτροποίησης, πλαστικά εκρηκτικά και πολλά άλλα.

Η ICI φέρεται να εξάγει, τακτικά, μεγάλες ποσότητες νιτρικού οξέος, το οποίο αποτελεί σημαντική πηγή εισοδήματος για τη χρηματοδότηση και  ανάπτυξη νέων προγραμμάτων όπλων. Επιπλέον, κατά τα δημοσιεύματα, η ίδια ιρανική εταιρεία απέκρυψε από τις λιμενικές αρχές και τις ναυτιλιακές εταιρίες την κακή κατάσταση των IBC (των ειδικών κοντέινερ που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά νιτρικού οξέος) που είχαν φορτωθεί στο X-Press Pearl. Κατά την επικρατέστερη εκδοχή, τα IBC άρχισαν να παρουσιάζουν διαρροές ήδη από το χρόνο αναχώρησης του φορτίου από το Ιράν και, από εκεί και πέρα, η καταστροφή ήταν, αργά ή γρήγορα, προδιαγραμμένη είτε στο Ντουμπάϊ είτε στον πλου προς την Ινδονησία.

Η ICI αποτελεί τμήμα του Ομίλου Χημικών Βιομηχανιών (CIDMG) του Οργανισμού Αμυντικών Βιομηχανιών του Ιράν στον οποίο έχουν επιβληθεί κυρώσεις από τον ΟΗΕ λόγω της -αποδιδόμενης σε αυτόν- συμμετοχής στο βαλλιστικό πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης.

Φωτογραφίες, που ελήφθησαν από πυροσβέστες και δημοσίευσε η Ceylon Today, απεικονίζουν το κοντέινερ IBC, με το νιτρικό οξύ, μέσα σε αυτό. Η ίδια εφημερίδα δημοσίευσε και e-mails μεταξύ στελεχών μιας ιρανικής εξαγωγικής εταιρίας, που δρα ως εργολάβος της ICI, και μίας μεταφορικής εταιρίας των ΗΑΕ. Από τα e-mails προκύπτει πως έγιναν προσπάθειες για την εκφόρτωση του προβληματικού και διαρρέοντος κοντέινερ στο Χαμάντ του Κατάρ και στο Χαζίρα της Ινδίας, αλλά και στις δύο περιπτώσεις απαγορεύτηκε από τις αντίστοιχες λιμενικές αρχές. Το νιτρικό οξύ, που διέρρευσε, έφτασε σε άλλους χώρους του πλοίου με κοντέινερ που περιείχαν εξίσου επικίνδυνα υλικά, όπως υδροξείδιο του νατρίου (καυστική σόδα) και μεθανόλη. Τα ίδια e-mails δείχνουν ότι η, κατά τη φόρτωση στο Ντουμπάϊ, εντοπίστηκε διαρροή νιτρικού οξέος στο κοντέινερ GESU2837027, η οποία προκλήθηκε πιθανώς από λανθασμένη και ελαττωματική συσκευασία του προϊόντος.

Μετά από επιθεώρηση, στις 11 Μαΐου, το GESU2837027 αποθηκεύτηκε στις εγκαταστάσεις του Τζαμπέλ Άλι και επετράπη μόνον η φόρτωση, στο X-Press Pearl, του δεύτερου κοντέινερ, του FSCU7712264, το οποίο είχε περιείχε το ίδιο επικίνδυνο υλικά με την ίδια ελαττωματική συσκευασία που είχε γίνει στο Ιράν. Την ίδια ημέρα, ο πλοίαρχος του X-Press Pearl έστειλε σήμα στην ιρανική μεταφορική εταιρία Transvision Shipping, που δρούσε για λογαριασμό της ICI, ότι είχε εντοπιστεί διαρροή και από το δεύτερο κοντέινερ FSCU7712264, υπολογίζοντας και τονίζοντας ότι, κάθε ώρα, περίπου ένα λίτρο νιτρικού οξέος θα διέρρεε στο κατάστρωμα του πλοίου, προκαλώντας σημαντικές ζημιές. Η διαρροή προκάλεσε, πολύ γρήγορα, φωτιά, η οποία έκαιγε μέχρι και τις 2 Ιουνίου, οπότε και το πλοίο βυθίστηκε.

Η περιβαλλοντική τραγωδία σε τρία «κλικ»: τα πυροσβεστικά πλοιάρια προσπαθούν να σβήσουν τη φωτιά στις 20 Μαΐου, το πλοίο καίγεται επί μέρες, βυθίζεται στις 2 Ιουνίου και έκτοτε τα συνεργεία του Πολεμικού Ναυτικού της Σρι Λάνκα προσπαθούν να καθαρίσουν τις ακτές.

Μετά τη βύθιση, οι αρχές της Σρι Λάνκα ζήτησαν, από τις εμπλεκόμενες μεταφορικές εταιρίες, στοιχεία και εξηγήσεις για την ελαττωματικότητα του κοντέινερ FSCU7712264. Τα ελάχιστα έγγραφα που διαβιβάστηκαν είχαν λανθασμένα στοιχεία, αποκρύβοντας κάθε σύνδεση με το Ιράν.

Πέρα από τη μεγάλη περιβαλλοντική καταστροφή, ατυχής εξέλιξη ήταν και το γεγονός ότι, αν και μεσολάβησαν δύο εβδομάδες μέχρι τη βύθιση του X-Press Pearl, αυτή αποδείχθηκε, τελικά, πολύ γρήγορη και κατά της διαλεύκανσης της υπόθεσης. Πολλά από τα στοιχεία, που θα έριχναν πρόσθετο φως στην υπόθεση, βρίσκονται πια στο βυθό.