Του Διπλωματικού

AUKUS = Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ. Αυτό το ακρωνύμιο θα μας απασχολήσει τα επόμενα χρόνια. Αλλά τα πράγματα με την σειρά:

Η ανακοίνωση της AUKUS, από τον Αμερικανό πρόεδρο Τζ. Μπάιντεν, τον Βρετανό πρωθυπουργό Μπ. Τζόνσον και τον Αυστραλό ομόλογό του Σ. Μόρισον, έγινε -σε τηλεδιάσκεψη- έναν ακριβώς μήνα μετά την πτώση της Καμπούλ και την αποχώρηση των δυνάμεων των ΗΠΑ.

Την 15η Σεπτεμβρίου, ένα μήνα ακριβώς μετά την πτώση της Καμπούλ, σε τηλεδιάσκεψη, ο Αμερικανός Πρόεδρος και οι Πρωθυπουργοί της Βρετανίας και Αυστραλίας, ανεκοίνωσαν μία «νέα ενισχυμένη τριμερή συνεργασία σε ζητήματα ασφαλείας».

Ο Πρωθυπουργός της Αυστραλίας Morrison είπε πως αυτή θα συνενώνει «τους επιστήμονες, την τεχνολογία, τη βιομηχανία και τις ένοπλες δυνάμεις για μία ασφαλέστερη περιοχή (του Ειρηνικού) για το καλό όλων». Συνέχισε, λέγοντας ότι το AUKUS θα ενισχύσει τη συνεισφορά των τριών χωρών σε άλλα δίκτυα συνεργασιών, αναφέροντας το ANZUS, το ASEAN, το QUAD και το Five Eyes. Ως πρώτη πρωτοβουλία του νέου σχήματος ανέφερε τη δημιουργία ενός στόλου πυρηνοκίνητων υποβρυχίων για την Αυστραλία. Ο στόλος αυτός θα ναυπηγηθεί στην Αδελαΐδα και τα σχέδια θα οριστικοποιηθούν τους επόμενους 18  μήνες, σε συνεργασία με ΗΠΑ και Βρετανία. Διευκρίνισε ότι η Αυστραλία δεν θα αποκτήσει πυρηνικά όπλα.

Ο Πρωθυπουργός της Βρετανίας Johnson είπε πως το νέο σχήμα στοχεύει στη σταθερότητα και ασφάλεια του Ινδο-Ειρηνικού. Εξήρε το ρόλο της Αυστραλίας, την οποία χαρακτήρισε όμαιμο έθνος (kindred nation), λέγοντας ότι το πρόγραμμα αυτό θα κρατήσει δεκαετίες, θα δημιουργήσει δε πολλές θέσεις εργασίας στη χώρα του και θα συμβάλλει στην ασφάλεια του κόσμου.

Η πρώτη αντίδραση του εκπροσώπου τύπου του Κρεμλίνου, Ντ. Πέσκοφ, ήταν πολύ προσεκτική με τη δήλωση ότι «θα πρέπει να αντιληφθούμε τους στόχους, τους σκοπούς και τα μέσα», ενώ άλλοι Ρώσοι αξιωματούχοι είπαν πως αρχίζει μία κούρσα εξοπλισμών στον Ειρηνικό ή και πως η νέα αυτή συμμαχία στοχεύει και τη χώρα τους.

Ο Πρόεδρος Biden είπε πως η νέα τριμερής αυτή συνεργασία συνιστά «στρατηγική αποστολή» και θα συμβάλλει στην αποτροπή των απειλών του 21ου αιώνα, όπως έπραξαν τα τρία αυτά κράτη και στον 20ο, δηλαδή από κοινού. Ο Αμερικανός Πρόεδρος ανεφέρθη και στη Γαλλία. Τη χαρακτήρισε κύριο εταίρο με σημαντική παρουσία στον Ινδο-Ειρηνικό, στην ασφάλεια του οποίου δύναται να συμβάλλει. Προσβλέπει δε στη συνεργασία της, καθώς και εκείνη άλλων εταίρων από την Ευρώπη, «καθώς θα προχωρά» η τριμερής αυτή συνεργασία. Διαβεβαίωσε ότι τα υποβρύχια θα είναι μόνο πυρηνοκίνητα και ότι δεν θα φέρουν ατομικά όπλα.

Ουδείς εκ των τριών ανεφέρθη στην Κίνα, αλλά και ουδείς αμφιβάλλει ότι η όλη άσκηση έχει αντικείμενο την ανάσχεση της Κίνας. Τα πυρηνοκίνητα υποβρύχια είναι μεγάλα, έχουν χωρητικότητα για πολλά όπλα, πλέουν κάτω από το νερό επί μήνες και είναι αθόρυβα, άρα και δύσκολα ανιχνεύσιμα. Η απόκτηση μίας τέτοιας τεχνολογίας από την Αυστραλία αλλάζει πολλά στον Ειρηνικό, αλλά θα γίνει σε κάποια χρόνια.

Προκειμένου όλα αυτά να τεθούν σε ένα πλαίσιο χρειάζονται κάποιες ιστορικές αναδρομές και κάποιες διευκρινίσεις.

Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Φόστερ Ντάλες, κατά την υπογραφή του ANZUS, στο Σαν Φρανσίσκο το 1951, μαζί με στελέχη του Στέητ Ντηπάρτμεντ και των αρμόδιων Επιτροπών της Γερουσίας.

A. Κατ’ αρχάς, δεν πρέπει να εκπλήσσει αυτή η νέα συνεργασία μεταξύ των τριών αυτών κρατών, τα οποία είναι αγγλοσαξονικά (όμαιμα), έχουν συμπολεμήσει στον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Κορέα, τον Περσικό Κόλπο, και συνδέονται, παλαιόθεν, με πολλούς δεσμούς, ήτοι:

  1. The Five Eyes. Η συνεργασία στην ανταλλαγή ευαίσθητων και άκρως απόρρητων πληροφοριών χρονολογείται από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Βρετανίας. Από το 1955 περιλαμβάνει και την Αυστραλία, τον Καναδά και την Νέα Ζηλανδία. Βασίζεται σε μυστικές συμφωνίες, τμήματα των οποίων έχουν κατά καιρούς δημοσιοποιηθεί, και είναι γνωστή σήμερα ως ‘’The Five Eyes’’.

Ευσταθεί η υπόθεση ότι τα επόμενα μέλη του AUKUS θα είναι ο Καναδάς και η Νέα Ζηλανδία. Είναι και αυτά αγγλοσαξωνικά κράτη και παραδοσιακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ.

  1. ANZUS. Αρχές δεκαετίας του ’50, οι ΗΠΑ θεώρησαν ότι για την ανάσχεση του κομμουνισμού ήταν αναγκαία μία αμυντική συμφωνία με την Ιαπωνία. Αυτή υπεγράφη την 8η Σεπτεμβρίου 1951 στο San Francisco, μαζί με την Συνθήκη Ειρήνης, η οποία ετερμάτιζε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μεταξύ των δύο χωρών. Οι συζητήσεις Ιαπώνων και Αμερικανών προκάλεσαν την δυσφορία Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας. Προκειμένου να κατευνάσουν τους φόβους δύο συμμάχων τους στον πόλεμο του Ειρηνικού και όχι μόνον, οι ΗΠΑ υπέγραψαν μία εβδομάδα νωρίτερα, την 1η Σεπτεμβρίου, στην ίδια πόλη, μία αμυντική Συνθήκη, στόχος της οποίας ήταν η παροχή διαβεβαιώσεων από τις ΗΠΑ ότι θα συνδράμουν την Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία σε περίπτωση επιθέσεως εις βάρος τους. Η Συνθήκη αυτή αφ’ ενός μεν άμβλυνε τις ανησυχίες των δύο κρατών του Ειρηνικού, αφ’ ετέρου δε ενίσχυε το οπλοστάσιο των ΗΠΑ κατά του κομμουνισμού.
Η συνεργασία ΗΠΑ-Βρετανίας, στην ανταλλαγή ευαίσθητων και άκρως απόρρητων πληροφοριών, από το 1955 περιλαμβάνει και την Αυστραλία, τον Καναδά και την Νέα Ζηλανδία και είναι γνωστή σήμερα ως ‘’The Five Eyes’’.

Ενισχύεται η υπόθεση, λοιπόν, ότι επόμενα μέλη του AUKUS δύνανται να είναι ο Καναδάς και η Νέα Ζηλανδία. Ίσως και η Ιαπωνία, αργότερα. Βρέχεται και αυτή από τον Ειρηνικό.

  1. QUAD (Quadrilateral Security Dialogue). Πρόκειται για τετραμερή διάλογο για ζητήματα ασφαλείας μεταξύ Αυστραλίας, ΗΠΑ, Ιαπωνίας και Ινδίας, ο οποίος άρχισε το 2007, με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού της Ιαπωνίας Shinzo Abe. Ο διάλογος αυτός συνδυάσθηκε και με στρατιωτικά γυμνάσια, τα οποία ερμηνεύθηκαν ως απάντηση στην αυξανόμενη οικονομική και στρατιωτική ισχύ της Κίνας. Τα τέσσερα κράτη-μέλη είναι από τα ισχυρότερα του Ινδο-Ειρηνικού και ο στόχος της συνεργασίας είναι προφανής.
  2. ASEAN. Ιδρύθηκε το 1967 και σήμερα περιλαμβάνει 10 κράτη του Ειρηνικού (Βιετνάμ, Ινδονησία, Καμπότζη, Λάος, Μαλαισία, Μπρουνέι, Μυανμάρ, Σιγκαπούρη, Ταϊλάνδη, Φιλιππίνες). Ο οργανισμός αυτός έχει εμπορικό και οικονομικό χαρακτήρα και συνδέεται με την Κίνα με Συμφωνία Ελευθέρου Εμπορίου (2002). Το γεωγραφικό αποτύπωμα των μελών του είναι ικανό να φράξει τον θαλάσσιο δρόμο της Κίνας προς την Ευρώπη, αλλά αυτό δεν είναι και εύκολο. Απορίας άξιο γιατί ανέφερε το ASEAN ο Αυστραλός Πρωθυπουργός.

Είναι σαφές, από τα προεκτεθέντα, ότι η αυξανόμενη ισχύς της Κίνας έχει δημιουργήσει πολλές ανησυχίες στα κράτη του Ειρηνικού, μικρά ή μεγάλα, τα οποία αισθάνονται μία κινεζική απειλή, πρωτίστως η Ταϊβάν, αλλά δε και οι ΗΠΑ· διότι οι ΗΠΑ έχουν την πρωτοκαθεδρία, την οποία κινδυνεύουν να χάσουν εξ αιτίας της Κίνας.

B. Οι αντιδράσεις

  1. Γαλλία. Το Παρίσι εξεμάνη διότι, με το AUKUS, απώλεσε ένα συμβόλαιο 56 δις ευρώ για τη ναυπήγηση συμβατικών υποβρυχίων από την Groupe Navale, το οποίο είχε ήδη συμφωνήσει με την Αυστραλία. Η αντίδραση της Γαλλίας μάλλον σπασμωδική (ανάκληση Πρέσβεων από Ουάσιγκτον και Καμπέρα, αλλά όχι από Λονδίνο), απειλές της κατασκευάστριας εταιρίας για προσφυγή στην δικαιοσύνη, κ.λπ.
Ο QUAD (Quadrilateral Security Dialogue) είναι ο τετραμερής διάλογος για ζητήματα ασφαλείας μεταξύ Αυστραλίας, ΗΠΑ, Ιαπωνίας και Ινδίας, ο οποίος άρχισε το 2007, με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού της Ιαπωνίας Shinzo Abe. Ο διάλογος συνδυάσθηκε και με τα στρατιωτικά γυμνάσια “Malabar 2020”, πέρυσι το Νοέμβριο, τα οποία ερμηνεύθηκαν ως απάντηση στην αυξανόμενη οικονομική και στρατιωτική ισχύ της Κίνας.

Ο Γάλλος ΥΠΕΞ Jean-Yves Le Drian κατηγόρησε τις ΗΠΑ και την Αυστραλία για  «πισώπλατο μαχαίρωμα» και «ψέματα, διπροσωπία, σοβαρή διάρρηξη της εμπιστοσύνης και περιφρόνηση της χώρας του», ενώ χαρακτήρισε τη Βρετανία «οπορτουνιστική χώρα και τελευταίο τροχό της αμάξης στο AUKUS». Συγχρόνως, επικοινώνησε με τον Ινδό ομόλογό του, με τον οποίο συμφώνησε να εργασθούν από κοινού οι δύο χώρες για μία πολυμερή διεθνή τάξη στον Ινδο-Ειρηνικό (βλ. συνεντεύξεις του σε Radio France, στις 16 Σεπτεμβρίου, και France 2, στις 18 Σεπτεμβρίου). Αλλά η Ινδία είναι μέλος του QUAD, ενώ η Γαλλία δεν είναι. Και ο Ινδός Πρωθυπουργός Narendra Modi ήταν στην Ουάσιγκτον, πριν από λίγες ημέρες για την πρώτη συνάντηση Κορυφής του Quad (24 Σεπτεμβρίου).

Αλλά πέρα από αυτά τα λόγια, μία κοινή δήλωση των υπουργών Εξωτερικών και Άμυνας της Γαλλίας κάνει λόγο για την ανάγκη να αναπτυχθεί η στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης (16 Σεπτεμβρίου)!

  1. Ευρωπαϊκή Ένωση. Όλως τυχαίως, την επομένη της ανακοινώσεως, η Ε.Ε. υιοθέτησε την στρατηγική της για τον Ινδο-Ειρηνικό. Ένα 18σέλιδο κείμενο παρουσιάζει όλες τις πτυχές των προτεινομένων ευρωπαϊκών δράσεων, ακόμη και για ζητήματα ασφάλειας (αποστολές πολεμικών πλοίων στον Ειρηνικό – πώς άραγε;), με στόχο την πολυμερή συνεργασία βάσει κανόνων.

Ωστόσο, όσο καλές και συνεκτικές κι αν είναι οι δράσεις αυτές, δεν συνιστούν απάντηση στην στρατηγική συνεργασία του AUKUS. Και οι παρηγορητικοί λόγοι των Ευρωπαίων αξιωματούχων προς τη Γαλλία μάλλον σαν αμηχανία πρέπει να ειδωθούν. Αμηχανία, η οποία οφείλεται στην έλλειψη αξιόπιστων απαντήσεων, αλλά και τη διαπίστωση ότι οι διατλαντικές σχέσεις δεν είναι στα καλύτερά τους.

  1. Κίνα. Ασφαλώς, το AUKUS προκάλεσε την προσοχή της Κίνας. Αλλά στην λογική του Κομφούκιου, η κινεζική αντίδραση είναι ολιγόλογη και μετρημένη. Δήλωσε πως η κίνηση αυτή στρέφεται κατά της ίδιας και εκπέμπει ψυχροπολεμική λογική. Η ουσιαστική αντίδραση-απάντηση θα έλθει αργότερα, είναι το μόνο βέβαιο.
  2. Ρωσία. Η πρώτη αντίδραση πολύ προσεκτική. Ο εκπρόσωπος τύπου του Κρεμλίνου είπε πως, πριν από την διατύπωση θέσεως, «θα πρέπει να αντιληφθούμε τους στόχους, τους σκοπούς και τα μέσα». Άλλοι Ρώσοι αξιωματούχοι είπαν πως αρχίζει μία κούρσα εξοπλισμών στον Ειρηνικό, πως η νέα αυτή συμμαχία στοχεύει και τη Ρωσία, ή πάλι πως πρόκειται για το πειραματικό μοντέλο ενός ΝΑΤΟ στην Ασία. Γεγονός είναι ότι το AUKUS μπορεί να φέρει πιο κοντά Ρωσία και Κίνα για την από κοινού αντιμετώπισή του, ή πάλι να «ανοίξει» μία νέα αγορά με πολλούς υποψήφιους πελάτες.

Γ. Η ουσία

Το AUKUS επιβεβαιώνει τη στροφή των ΗΠΑ προς την περιοχή του Ειρηνικού για την ανάσχεση της Κίνας. Το λεγόμενο ‘’pivot to Asia’’ άρχισε το 2011 με την ομιλία του Προέδρου Ομπάμα στο Κοινοβούλιο της Αυστραλίας[1], συνεχίσθηκε με άρθρα της τότε Αμερικανίδος ΥΠΕΞ H. Clinton στο Foreign Policy[2], καθώς και εκείνα του H. Kissinger[3] και Z. Brzeziski[4] στο Foreign Affairs.

Η ASEAN ιδρύθηκε το 1967 και σήμερα περιλαμβάνει 10 κράτη του Ειρηνικού. Το γεωγραφικό αποτύπωμα των μελών του είναι ικανό να φράξει τον θαλάσσιο δρόμο της Κίνας προς την Ευρώπη, αλλά αυτό δεν είναι και εύκολο και είναι απορίας άξιο γιατί ανέφερε το ASEAN ο Αυστραλός Πρωθυπουργός.

Η από τηλεοράσεως ενημέρωση της Ευρώπης, για δεύτερη φορά εντός ολίγων μηνών (έχει προηγηθεί το Αφγανιστάν), δείχνει ότι οι ΗΠΑ δεν υπολογίζουν ιδιαίτερα τους Ευρωπαίους εταίρους και συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ. Πολλοί πίστευαν ότι η νέα αμερικανική κυβέρνηση θα σεβόταν περισσότερο την Ευρώπη. Οι τελευταίες εξελίξεις θα πρέπει να έχουν προκαλέσει πολύ μεγάλη ανησυχία σε μικρούς συμμάχους του ΝΑΤΟ, όπως τα Βαλτικά κράτη, τα οποία ζουν και αναπνέουν με το φόβο της Ρωσίας. Βέβαιο είναι ότι θα έχουν συνέπειες στις διατλαντικές σχέσεις.

Ο στόχος του AUKUS είναι η παντός είδους ανάσχεση της Κίνας στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού, μίας περιοχής η οποία εκτείνεται από την Ινδία έως την Ιαπωνία, σχηματίζοντας ένα τρίγωνο με την Αυστραλία στα νότια (περί αυτού μελλοντικό άρθρο). Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η Κίνα θεωρείται (και είναι) στρατηγικός ανταγωνιστής των ΗΠΑ, με πρώτο και άμεσο επακόλουθο την αμφισβήτηση της αμερικανικής ηγεμονίας σε αυτήν (τουλάχιστον) την περιοχή του κόσμου. Λόγω των εμπορικών συναλλαγών και με τις δύο χώρες, αλλά και των συμμαχικών δεσμών με τις ΗΠΑ, η Ε.Ε. συνιστά την ασθενή γωνία ενός τριγώνου. Θα πρέπει οι Βρυξέλλες, σύντομα, να συλλάβουν τα όρια των σχέσεών τους με τις δύο αυτές μεγάλες χώρες, ώστε, ελλείψει μίας συνεκτικής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής, να δυνηθούν να επιβιώσουν σε αυτές τις πρώτες δεκαετίες του νέου αιώνα. Λίγο δύσκολο…

Εν ολίγοις, η επιδίωξη μίας συμμαχίας ταυτίζεται με την επιδίωξη να εξισορροπηθεί ένας κίνδυνος (εχθρός). Όταν το πράττει ένα μικρό κράτος είναι απολύτως λογικό. Όταν το πράττει ένα μεγάλο έθνος, όπως οι ΗΠΑ, η οποία «κάνει ό,τι θέλει», ή νομίζει ότι κάνει ό,τι θέλει, από το 1991, τότε τα πράγματα είναι δύσκολα και το balancing του κινδύνου είναι μεν λογικό, αλλά και μία ομολογία αδυναμίας, παγκοίνως, η οποία έρχεται δεύτερη κατά σειράν μετά την άτακτη αποχώρηση από την Καμπούλ. Οι εξελίξεις επιβεβαιώνουν την ισχύ της Κίνας και διευκολύνουν τους ισχυρισμούς της Ρωσίας στην Ευρώπη και αλλαχού.

Και ποιος θα ομιλήσει το χειρότερο. Αυτό καλύτερα να μην ελέγονταν… (Κ. Π. Καβάφη, Η υποψία, Κρυμμένα, 1898).

[1] Obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2011/11/17/remarks-president-obama-australian-parliament

Βλ. και K. M. Kampbell, The Pivot, The Future of American Statecraft in Asia, Twelve, New York. 2016.

[2] foreignpolicy.com/2011/10/11/americas-pacific-century/#.

[3] https://www.foreignaffairs.com/print/node/1113069.

[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/2012-01-01/balancing-east-upgrading-west