Αφγανιστάν: Η τελευταία χίμαιρα της Δύσεως
Του Διπλωματικού
Η ανακοίνωση (13 Ιουλίου 2021) είναι λακωνική και δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολιών για το τι επίκειται στο Αφγανιστάν: «εξαιτίας της καταστάσεως ασφαλείας στην χώρα, και λαμβανομένων υπ’ όψιν των προοπτικών βραχυπρόθεσμα, η Πρεσβεία της Γαλλίας (στην Καμπούλ) καλεί όλους τους Γάλλους πολίτες να εγκαταλείψουν το Αφγανιστάν. Θα υπάρξει μία και μόνη πτήση, την 17η Ιουλίου προς Παρίσι… Δεν θα υπάρξει άλλη πτήση και, μετά την 17η Ιουλίου, η Πρεσβεία της Γαλλίας δεν θα δύναται να εγγυηθεί την ασφάλεια των Γάλλων πολιτών στην χώρα».
Προφητική αυτή η ανακοίνωση, διότι όλο το δυτικό σύστημα κατέρρευσε στο Αφγανιστάν εντός ολίγων εβδομάδων. Αμερικανοί στρατιωτικοί ισχυρίζοντο ότι η Καμπούλ και ο αφγανικός στρατός θα αντέξουν τουλάχιστον για κάποιους μήνες ακόμη. Αλλά οι Ταλιμπάν κατέλαβαν όλες σχεδόν τις πόλεις αμαχητί και εισήλθαν στην Καμπούλ ανήμερα της Παναγίας.
Ο μεγαλύτερος -σε διάρκεια- πόλεμος των ΗΠΑ τελειώνει. Είκοσι χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ο αμερικανικός στρατός, μαζί με συμμάχους και εταίρους στο ΝΑΤΟ, εγκαταλείπει το Αφγανιστάν, ουσιαστικά ηττημένος. Η μεγαλύτερη πολεμική μηχανή του κόσμου φεύγει ηττημένη για δεύτερη φορά μετά το Βιετνάμ. Το αμερικανικό μοντέλο δημοκρατίας δεν ρίζωσε στην χώρα, οι φιλοδυτικοί Αφγανοί την εγκαταλείπουν άρον-άρον, ενώ οι δημιουργηθείσες δομές (παιδεία, διοίκηση, αστυνομία, στρατός) καταρρέουν. Εφεξής, το σχολείο θα σταματά στα παιδιά των 12 ετών, τα κορίτσια δεν θα δικαιούνται παιδείας και θα αποκτούν σύζυγο στην ηλικία των 14 ετών. Αλλοίμονο και σε όσα από αυτά έχουν μαθητεύσει σε κάποιο σχολείο… Οι Ταλιμπάν υπόσχονται ότι τα δικαιώματα των γυναικών θα γίνουν σεβαστά «στο πλαίσιο του ισλαμικού νόμου»…
Ποιος θα περίμενε ότι ένα συνονθύλευμα, όπως οι Ταλιμπάν, θα έθεταν προθεσμίες στις ΗΠΑ να αποχωρήσουν έως 31 Αυγούστου, διαφορετικά … Η νίκη τους είναι ολοκληρωτική.
Όλοι γνωρίζουν πώς αρχίζει ένας πόλεμος, αλλά κανείς πώς θα τελειώσει. Κι όσοι παρακολουθούν τα γεγονότα στην τηλεόραση, απορούν για τις χιλιάδες των Αμερικανών πολιτών, οι οποίοι είναι ακόμη στην Καμπούλ. Δεν γνώριζαν οι ΗΠΑ τι πρόκειται να γίνει; Τόσο πολύ είχαν υποτιμήσει τους Ταλιμπάν και τόσο πολύ υπερεκτιμήσει την ικανότητα και τις δυνατότητες του αφγανικού στρατού; Η παταγώδης αποτυχία των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών και ασφαλείας είναι μοναδική.
Ήττα επικών διαστάσεων
Οι Ταλιμπάν έχουν καταλάβει ήδη τις αποθήκες του αφγανικού στρατού με αμερικανικά όπλα αξίας πολλών εκατομμυρίων δολαρίων. Αγνοούν το δίκαιο του πολέμου και δεν πρόκειται να δείξουν οίκτο σε κανέναν από τους αντιπάλους τους και σε όσους συνεργάσθηκαν με τις ΗΠΑ. Το βίντεο, το οποίο προέβαλε την 14η Ιουλίου το CNN (εν ψυχρώ εκτέλεση 22 Αφγανών στρατιωτών, οι οποίοι είχαν παραδοθεί), προοιωνίζεται τα χειρότερα. Το ολοκληρωτικό ισλαμικό καθεστώς των Ταλιμπάν δεν πρόκειται να σταματήσει την αιματοχυσία, εάν προηγουμένως δεν επικρατήσει πλήρως και δεν εξοντώσει και τον τελευταίο συνεργάτη των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ. Ήδη υπολογίζεται ότι ελέγχουν το 85% της χώρας (βλ. και διαδραστικό χάρτη στην ιστοσελίδα: www.longwarjournal.org/mapping-taliban-control-in-afghanistan). Προελαύνουν, καταστρέφοντας τις υπάρχουσες ελάχιστες υποδομές, λεηλατώντας και σκοτώνοντας. Ο μεσαιωνικός σκοταδισμός τους είναι τέτοιου βαθμού, ώστε να μην επιτρέπεται κάποια γνώμη, διαφορετική από τα γραφόμενα στο Κοράνι.
Το μέγεθος της ήττας της Δύσεως είναι τεράστιο, επικών διαστάσεων. Ο αριθμός των στρατευμάτων των ΗΠΑ και άλλων συμμάχων και εταίρων στο ΝΑΤΟ υπερέβη, κατά διαστήματα, ακόμη και τις 130.000 άνδρες. Υπολογίζεται ότι το οικονομικό κόστος των ΗΠΑ ανήλθε σε 2 τρις δολάρια περίπου, οι απώλειες σε αμάχους εγγίζουν τις 60.000, ενώ περίπου 2.500 στρατιώτες των δυτικών δυνάμεων έχουν χάσει την ζωή τους και 30.000 περίπου έχουν τραυματισθεί. Και όλα αυτά, για να καταπολεμηθεί η τρομοκρατία της Αλ-Κάιντα και να καταρρεύσει το καθεστώς των Ταλιμπάν, το οποίο την υπέθαλπε.
Πράγματι, η Αλ-Κάιντα υπέστη ισχυρότατα πλήγματα, αλλά συνεχίζει να υπάρχει εκτός Αφγανιστάν. Αποχώρησε πολύ γρήγορα από εκεί, καταφεύγοντας στο γειτονικό Πακιστάν και αλλού. Το ερώτημα είναι, λοιπόν, γιατί παρέμειναν στο Αφγανιστάν οι ΗΠΑ, κυνηγώντας φαντάσματα στα βουνά και τα σπήλαια αυτής της χώρας. Εξάλλου, η ισλαμική τρομοκρατία επεβίωσε και με άλλες μορφές (ISIS, Boko Haram), ενώ οι Ταλιμπάν θα επιστρέψουν στις «συνήθεις ασχολίες» τους πολύ σύντομα. Το Αφγανιστάν, λοιπόν, θα γίνει, εκ νέου, ένα άντρο τρομοκρατίας, ακραίου ισλαμισμού και πρώτος παραγωγός οπίου παγκοσμίως.
Τα διδάγματα
Κάποια διδάγματα :
α) Οι ΗΠΑ απέτυχαν να κερδίσουν τον πόλεμο, αλλά και να εγκαθιδρύσουν μία αποδεκτή ειρήνη.
Οι μόνες προβλέψεις της συμφωνίας ΗΠΑ-Ταλιμπάν (Κατάρ, 29 Φεβρουαρίου 2020), οι οποίες εφαρμόζονται, είναι όσες αναφέρονται στην αποχώρηση των ξένων δυνάμεων από τη χώρα. Τα περί διαλόγου Ταλιμπάν με τη δυτικόστροφη κυβέρνηση της Καμπούλ ανήκουν στην σφαίρα της φαντασίας και κρίνονται καθημερινά από τις επιθετικές ενέργειες των πρώτων και την ολοσχερή κατάρρευση των δομών της δεύτερης. Η πολυαναμενόμενη για τους Αμερικανούς πολιτικώς αποδεκτή λύση δεν έγινε πραγματικότητα. Η ήττα τους είναι ολοκληρωτική.
Ο Henry Kissinger αποδίδει την αποτυχία των ΗΠΑ στην έλλειψη στρατηγικού στόχου και την απόσταση μεταξύ στρατιωτικών σκοπών (απόλυτων και ανέφικτων) και πολιτικών (αφηρημένων και ασαφών). Πιστεύει ότι η κατάσταση άλλαξε δραματικά επί τα χείρω, όταν οι ΗΠΑ επέλεξαν να μετατρέψουν το Αφγανιστάν σε μία δημοκρατική και σύγχρονη χώρα, κατά τα δυτικά πρότυπα. Απορεί, τέλος, γιατί οι ΗΠΑ απεφάσισαν τα της αποχωρήσεώς τους, χωρίς προηγουμένως να συνεννοηθούν με τους συμμάχους τους και όσους Αφγανούς τις βοήθησαν τα τελευταία 20 χρόνια (βλ. άρθρο του στον Economist, 25 Αυγούστου).
β) Πρόκειται για μία ακόμη αποτυχία δυτικών επεμβάσεων (Ιράκ, Λιβύη, Συρία), οι οποίες -ως είθισται- ανοίγουν τις πύλες της κολάσεως και τις αφήνουν πάντα ανοικτές.
Όσο καλή κι αν είναι μία στρατιωτική μηχανή, είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο να κατισχύσει ανταρτών, οι οποίοι οδηγούνται από τις θεϊκές επιταγές του Κορανίου και δεν φείδονται της ζωής τους. Πόσο μάλλον, όταν έχουν την ανοχή ή την ενθάρρυνση των κατοίκων μίας χώρας, διεξάγοντας έναν ανταρτοπόλεμο, τον οποίον δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ένας τακτικός στρατός, οι στρατιώτες του οποίου φείδονται της ζωής τους.
Μία εκτίμηση: η εποχή των μακρόχρονων δυτικών επεμβάσεων έχει παρέλθει. Τρίτο Βιετνάμ δεν θα υπάρξει. Εφεξής είτε τα κτυπήματα θα είναι βραχέως χρόνου και χειρουργικά, είτε δεν θα πραγματοποιούνται. Είναι ένα δίδαγμα, το οποίο πρέπει να λάβει σοβαρώς υπ’ όψιν η Γαλλία στο Sahel. Λογικά, θα πρέπει να το έχει ήδη λάβει, αφού επιχειρεί εκεί από το 2014.
γ) Χαρακτηριστικό του Αφγανιστάν επίσης είναι πως όλοι οι μεγάλοι (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα) ανησυχούν για την επόμενη ημέρα.
Αυτοί οι άσπονδοι εχθροί ανησυχούν εξίσου και το μέγεθος της αποτυχίας τους είναι ανάλογο της αδυναμίας τους να συνεννοηθούν στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών. Αλλά είναι, εκ των πραγμάτων, υποχρεωμένοι να το κάνουν.
Ρωσία και Κίνα διατηρούν καλές σχέσεις με τους Ταλιμπάν. Μάλιστα, η Κίνα προσβλέπει να συνδέσει αυτήν την χώρα με την χερσαία οδό της μετάξης (Belt and Road Initiative), όπερ θα δημιουργήσει αναπόφευκτα κάποια σημεία τριβής με την Ρωσία μακροπρόθεσμα.
δ) Η ολοκληρωτική επικράτηση των Ταλιμπάν, ασφαλώς, θα έχει αποσταθεροποιητικές συνέπειες στην Κεντρική Ασία.
Όλα τα «-στάν» της περιοχής αυτής θα κινδυνεύσουν από ριζοσπαστικά ισλαμικά στοιχεία με πρώτο το, ούτως ή άλλως, επιρρεπές σε αυτά Πακιστάν, παλαιόθεν συγκοινωνούν δοχείο με το Αφγανιστάν, λόγω και κοινών φυλετικών καταβολών. Εξάλλου, η αποχώρηση των Αμερικανών επιτρέπει σε Ρωσία και Κίνα να αποκτήσουν αυξημένη επιρροή στην περιοχή, ακόμη και ως πάροχοι ασφαλείας.
ε) Ίσως το Αφγανιστάν θα είναι και η τελευταία προσπάθεια της Δύσεως να εγκαθιδρύσει μία δυτικού τύπου δημοκρατία σε ένα χώρο με άλλες αξίες και άλλα παραδείγματα διακυβερνήσεως.
Οι ΗΠΑ προσπάθησαν να εισαγάγουν στην χώρα αυτή την δημοκρατία με εκλογές, ψηφοδέλτια, εκλογικά τμήματα, δημόσιες αντιπαραθέσεις υποψηφίων (debates), κ.λπ. Αγνόησαν έτσι τον πατροπαράδοτο τρόπο διοικήσεως των Αφγανών, δηλαδή την εκλογή αντιπροσώπων μέσω πατριών (και φατριών) και την συμμετοχή τους σε συνελεύσεις (jirga), όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις τους. Ίσως κάποιοι αντιληφθούν, επιτέλους, ότι η δυτικού τύπου δημοκρατία δεν είναι εξαγώγιμο προϊόν όπως, για παράδειγμα, τα γεώμηλα. Ούτε μπορεί να επικρατήσει εάν οι αμέσως ενδιαφερόμενοι πληθυσμοί δεν επιδεικνύουν κανένα ενδιαφέρον γι’ αυτήν.
στ) Η απόφαση των ΗΠΑ να αποχωρήσουν, στις 31 Αυγούστου, από τη χώρα την έφερε σε αντιπαράθεση με την Ε.Ε. και τους συμμάχους στο ΝΑΤΟ. Οι διατλαντικές σχέσεις πάσχουν.
Στην σύνοδο των G7 (24 Αυγούστου), ο Πρόεδρος Biden αρνήθηκε να συμφωνήσει με το αίτημα για αναβολή της οριστικής αποχωρήσεως των ΗΠΑ από την χώρα. Η Βρετανία αντέδρασε έντονα, για πρώτη φορά στα χρονικά των μεταπολεμικών σχέσεών της με τις ΗΠΑ. Μάλιστα, ο Βρετανός πρώην πρωθυπουργός Tony Blair χαρακτήρισε την ημερομηνία της αποχωρήσεως ‘’imbecilic slogan’’. Τέτοιοι λόγοι ήταν αδιανόητοι μέχρι πρότινος.
Η Ευρώπη ανέμενε την αποχώρηση του Προέδρου Trump από το Λευκό Οίκο, για να επανέλθουν οι διατλαντικές σχέσεις στην συνήθη ροή τους. Η αντίθεση αυτή, με αφορμή το Αφγανιστάν, τους πρώτους μήνες της Προεδρίας του κ. Biden, επαναφέρει δεύτερες σκέψεις, καθώς η μονομέρεια των ΗΠΑ, ακόμη και με εταίρους και συμμάχους τους, έρχεται σε αντίθεση με την πολυμέρεια της Ε.Ε.
Και ενώ ο Αμερικανός Πρόεδρος αρνείται ότι αποστολή των ΗΠΑ ήταν η δημιουργία κράτους στο Αφγανιστάν (nation-building, λόγος 16ης Αυγούστου), ο Υψηλός Εκπρόσωπος της Ε.Ε. δηλώνει, δημοσίως. πως η αποστολή στην χώρα αυτή επέτυχε να εκμηδενίσει την Al Kaieda, αλλά απέτυχε να τη μετατρέψει σε δυτικού τύπου κράτος (βλ. δηλώσεις του, 17 Αυγούστου). Δηλαδή, ένας Ευρωπαίος Επίτροπος διαψεύδει τον Πρόεδρο των ΗΠΑ. Πρωτοφανή πράγματα, τα οποία προοιωνίζονται και κάποια άλλα στο μέλλον.
ζ) Σε επίπεδο συμβολισμών, ο πόλεμος του Αφγανιστάν επισφραγίζει το τέλος της δυτικής μονοκρατορίας και σηματοδοτεί την αυγή μίας άλλης εποχής στο διεθνές σύστημα, το «γλυκοχάραμα» της οποίας έχει ήδη αρχίσει.
Η εποχή της δυτικής υπεροχής έχει, ούτως ή άλλως, προ ετών παρέλθει με την άνοδο της Κίνας και τη συνεχιζόμενη αδυναμία των ΗΠΑ να εξεύρουν λύσεις, για να την αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά. Απλώς, η επόμενη ημέρα στο Αφγανιστάν επισφραγίζει την αλλαγή σελίδας στο διεθνές σύστημα.
η) Σε όλα αυτά πώς αντιδρά η Ε.Ε. ;
Η αμηχανία των Βρυξελλών είναι παροιμιώδης. Η Ε.Ε. αρκείται σε δηλώσεις καταδίκης της βίας των Ταλιμπάν, ζητά τον σεβασμό του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και τους «απειλεί» με μη αναγνώριση… Δηλώσεις, οι οποίες δεν έχουν κανένα αντίκρισμα και δεν θα τις διαβάσει ποτέ κανείς. Μία μάλιστα (12 Αυγούστου) ζητά να διατηρηθεί και το δικαίωμα των γυναικών στην παιδεία… Βεβαίως, οι ευρωπαϊκές ‘’δράσεις’’ στην χώρα για την «εμπέδωση της ασφάλειας και της δημοκρατίας» (…) έχουν και οικονομικό κόστος (περισσότερα από 1,3 δις μόνο την περίοδο 2014-2020), τα αποτελέσματα των οποίων είναι ήδη ορατά και από τηλεοράσεως.
Όπως πάντοτε, καμία αυτοκριτική. Προφανώς, όλα καλώς καμωμένα τα τελευταία 20 χρόνια. Μόνο που οι ΗΠΑ είναι μακριά, ενώ η Ευρώπη κοντά στο Αφγανιστάν. Το πρώτο που θα πρέπει να αναμένεται είναι ένα νέο κύμα εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων, μέσω Τουρκίας προς την Ευρώπη…
Εν ολίγοις, η Ε.Ε. θα παραμείνει μεσοπρόθεσμα global payer, αδυνατώντας να καταστεί global player, όσο δεν την υπολογίζουν οι ΗΠΑ, εξαρτάται από τις διαθέσεις και αποφάσεις της Ουάσιγκτον και δεν αναπτύσσει την δική της στρατηγική αυτονομία. Οι εγγενείς αδυναμίες της παραμένουν και δυστυχώς δεν αποτελούν αντικείμενο συζητήσεων.
Μία πρόβλεψη: σε λίγο καιρό, η Ε.Ε. θα αντιληφθεί ότι δεν θα δύναται να υπολογίζει στην ουσιαστική βοήθεια των ΗΠΑ για την ασφάλειά της και τη διαχείριση του γειτονικού της περίγυρου. Η Ευρώπη, η οποία δεν είναι εις θέσιν να «χωρίσει δύο γαϊδουριών άχυρα» στην Ανατολική και Νότια Γειτονία της (Ουκρανία, Λευκορωσία, Ρωσία, Βόρειος Αφρική και Μέση Ανατολή, Κόσοβο και άλλα), θα κληθεί να λάβει σε λίγα χρόνια επώδυνες αποφάσεις για την ασφάλειά της. Διότι η προσοχή των ΗΠΑ θα είναι όλο και περισσότερο στραμμένη προς την Ασία και τον Ειρηνικό. Και οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να πληρώσουν για την άμυνα και την ασφάλειά τους και να αποφασίσουν μόνοι τους για πολλά πράγματα.
«Μαύρη τρύπα» 20 χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου
Είκοσι χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου, τι απεκόμισαν ΗΠΑ και Δύση ; Το Βιετνάμ των Σοβιετικών, το οποίο είχε εμπνευσθεί και ενορχηστρώσει ο Zbignew Brzezinski, Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Προέδρου Carter, έγινε και Βιετνάμ των ιδίων των Αμερικανών. Ένα μήνα μετά τη γαλλική, η Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Καμπούλ κάλεσε όλους τους Αμερικανούς πολίτες ‘’to leave Afghanistan immediately using available commercial flight options’’ (12 Αυγούστου). Τουλάχιστον η Γαλλία εμίσθωσε ένα αεροσκάφος εγκαίρως …
Πολλοί συγκρίνουν τις σκηνές στην Καμπούλ με εκείνες στην Σαϊγκόν. Οι σκηνές του χάους είναι οι ίδιες αλλά, ενώ οι Βιετκόγκ προήλαυναν κατά της Σαϊγκόν, οι Ταλιμπάν είναι ήδη στην Καμπούλ, δίδουν περίοδο χάριτος κάποιων ημερών και θέτουν τελεσίγραφα στις ΗΠΑ.
Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο Αμερικανός Πρόεδρος δηλώνει πως δεν μετανοεί για την απόφασή του να αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις την 31η Αυγούστου και ότι εναπόκειται στους Αφγανούς να υπερασπισθούν την χώρα τους. Ο μέσος Αμερικανός επικροτεί, αλλά ο αφγανικός στρατός έχει αυτοδιαλυθεί και ο Πρόεδρος Ashraf Ghani έχει διαφύγει στο εξωτερικό «για να αποφευχθεί η αιματοχυσία»… Το μόνο βέβαιο είναι ότι χιλιάδες πολιτών από δυτικές χώρες, και Αφγανοί συνεργάτες των δυτικών χωρών, θα παραμείνουν εγκλωβισμένοι στην Καμπούλ μετά από αυτήν την ημερομηνία, δημιουργώντας και άλλα προβλήματα στις πρωτεύουσες των μεγάλων δυτικών χωρών.
Ουδέποτε στην ιστορία των ΗΠΑ έχει Αμερικανός Πρόεδρος απευθύνει τέσσερα διαγγέλματα σε διάστημα δέκα ημερών για το ίδιο αντικείμενο. Αναπόφευκτα, οι δηλώσεις του κ. Biden συγκρίνονται με εκείνες του κ. Bush, όταν ανήγγελλε την αμερικανική επέμβαση στο Αφγανιστάν (7 Οκτωβρίου 2001):
‘’We will not waver; we will not tire; we will not falter; and we will not fail. Peace and freedom will prevail. Thank you. May God continue to bless America’’.
America is back, είπε ο Πρόεδρος Biden όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του, αλλά η πραγματικότητα μάλλον διαψεύδει.
Και τι θα απογίνει το Αφγανιστάν; αυτό που ήταν πάντα, μία μαύρη τρύπα 36 εκ. κατοίκων με όπλα, ναρκωτικά, τρομοκρατία και ακραίο Ισλάμ. Ουδείς ανέμενε τέτοια κατάληξη των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, στην εικοστή επέτειο της 11ης Σεπτεμβρίου…
Στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα; Ασφαλώς όχι! Η γνώση υπήρχε και το παράδειγμα των Σοβιετικών, επίσης. Υπήρχε από το 2014 και το βιβλίο του Gordon M. Goldstein, Lessons in disaster, το οποίο αναφέρεται στην βαθμιαία εμπλοκή των ΗΠΑ στο Βιετνάμ. Ιδιαίτερα το πέμπτο μάθημα (never deploy military means in pursuit of indeterminate ends) παραμένει πάντοτε επίκαιρο. Χρήσιμο ανάγνωσμα για όλους.
Καὶ καθὼς οὐκ ἐδοκίμασαν τὸν Θεὸν ἔχειν ἐν ἐπιγνώσει, παρέδωκεν αὐτοὺς ὁ Θεὸς εἰς ἀδόκιμον νοῦν, ποιεῖν τὰ μὴ καθήκοντα (Επιστολή Αποστόλου Παύλου, Προς Ρωμαίους, 1.28).
