Ήταν Νοέμβριος του 2014, στο Κάιρο, όταν οι ηγεσίες της Ελλάδας (με πρωθυπουργό τότε τον Αντώνη Σαμαρά), της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Αιγύπτου υπέγραψαν τη διακήρυξη της πρώτης μεταξύ τους Συνόδου, με την «κοινή πεποίθηση» τότε «ότι αυτή η πρώτη Σύνοδος Κορυφής θα χαράξει τον δρόμο προς μια νέα εποχή τριμερούς συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο». 

Επτά χρόνια μετά, η κατά σειρά 9η τριμερής Σύνοδος Κορυφής Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου (Αθήνα, 19 Οκτωβρίου), έρχεται να επαναβεβαιώσει, να εμβαθύνει, να ενισχύσει και να διευρύνει αυτήν την πορεία της στρατηγικής σύμπλευσης που ξεκίνησαν να χαράσσουν Αθήνα, Λευκωσία και Κάιρο το 2014 «έχοντας επίγνωση των τεράστιων προκλήσεων ως προς τη σταθερότητα, την ασφάλεια και την ευημερία της Ανατολικής Μεσογείου». 

Επτά χρόνια – Εννέα Σύνοδοι 

Η τριμερής Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου, λοιπόν, καλά κρατεί. Κι αυτό, παρά τα καιροσκοπικά ανοίγματα-σφήνα στις σχέσεις της Ελλάδας με τους Άραβες που έχει επιχειρήσει η Άγκυρα το τελευταίο διάστημα, αλλά και παρά την προσωρινή ελληνοαιγυπτιακή κρίση του περασμένου Μαρτίου με το αιγυπτιακό οικόπεδο EGY-MED-18 (μια κρίση που έχει εν τω μεταξύ διευθετηθεί).    

Οι «τεράστιες» προκλήσεις που παραμένουν 

Οι «πολύπλοκες» και «τεράστιες» (τουρκικές) προκλήσεις, για τις οποίες γινόταν λόγος σε εκείνη την πρώτη κοινή διακήρυξη του 2014, έχουν, βέβαια, εν τω μεταξύ καταστεί «τεραστιότερες» σε σχεδόν όλα τα μέτωπα:

  • στη διεθνή σκηνή (βλ. τουρκικό «φλερτ» με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, τουρκικές «επιθέσεις» στον Αμντέλ Φατάχ αλ Σίσι, τουρκικές «φιτιλιές» στο Παλαιστινιακό τη διαχείριση του οποίου έχει αναλάβει ως διαμεσολαβητής το Κάιρο, πωλήσεις τουρκικών οπλικών συστημάτων-drones στην Αιθιοπία με την οποία όμως το Κάιρο «συγκρούεται» σχετικά με το φράγμα GERD κ.ά.)
  • στη Λιβύη (βλ. τουρκολιβυκά μνημόνια του 2019, τουρκική στρατιωτική εμπλοκή, προώθηση ανθελληνικών και αντι-αιγυπτιακών θέσεων από την Άγκυρα)
  • στα ελληνοτουρκικά (βλ. εργαλειοποίηση μεταναστευτικών ροών, υπερπτήσεις, κινήσεις από το Oruç Reis στο όριο των ελληνικών χωρικών υδάτων, επιστολές στον ΟΗΕ, ανθελληνική προπαγάνδα) 
  • και – πιο έντονα ίσως από οπουδήποτε αλλού – στην Κύπρο (βλ. Βαρώσι, ρητορική δύο κρατών, εκλογή Τατάρ, αλλεπάλληλες τουρκικές πειρατικές έρευνες εντός της κυπριακής ΑΟΖ συνοδευόμενες και από γεωτρήσεις από το 2019 και έπειτα, αποστολή τουρκικών πολεμικών για την παρεμπόδιση προγραμματισμένων ερευνών της ENI το 2018 και του Nautical Geo το 2021, τουρκικές βάσεις σε Λευκόνοικο και Ριζοκάρπασο κ.ά.). 

Βήματα προόδου 

Παράλληλα με τις τουρκικές προκλήσεις που οξύνονται, έχει όμως κάνει σημαντικά βήματα προόδου και η ελληνο-κυπριακό-αιγυπτιακή συμπόρευση, όπως προκύπτει μέσα από τις εξελίξεις των τελευταίων ετών: 

Πυκνές επαφές 

Υπενθυμίζεται πως ο πρόεδρος της Αιγύπτου, Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, είχε επισκεφθεί την Αθήνα και τον Νοέμβριο του 2020, στέλνοντας τότε τα δικά του, αυστηρά και επικριτικά, μηνύματα προς την Τουρκία από την ελληνική πρωτεύουσα. Ενώ τον Ιούνιο του 2021 ήταν η σειρά του Κ. Μητσοτάκη να επισκεφθεί το Κάιρο και την Αλεξάνδρεια.  

Στη σκιά πια της ελληνογαλλικής συμφωνίας ή μάλλον των πρόσφατων ελληνογαλλικών συμφωνιών (Rafale, φρεγάτες, Στρατηγική Εταιρική Σχέση για τη Συνεργασία στην Άμυνα και στην Ασφάλεια), πολλοί είναι ωστόσο εκείνοι που επαναφέρουν και τις σκέψεις περί πρόσδεσης και της Γαλλίας στην τριμερή Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου ή μεγαλύτερης εμπλοκής της Αιγύπτου στον ελληνογαλλικό άξονα. 

Με το βλέμμα στραμμένο (και) στη Γαλλία 

«Η αμοιβαία αμυντική συμφωνία Γαλλίας και Ελλάδας είναι ατελής χωρίς την ένταξη και της Αιγύπτου», σημειώνεται χαρακτηριστικά σε άρθρο που δημοσιεύτηκε προ ημερών στον ιστοχώρο E-International Relations, ο συντάκτης του οποίου καλεί μάλιστα την Ελλάδα να εξασφαλίσει και τη μόνιμη στρατιωτική παρουσία Γάλλων και Αιγύπτιων σε κάποιο ελληνικό νησί αναφέροντας συγκεκριμένα ως ενδεχόμενη επιλογή τη Νάξο. 

Σημειωτέον πως ο Κυριάκος Μητσοτάκης ενημέρωσε τον πρόεδρο της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, κατά τη συνάντηση που είχαν οι δυο τους στην Αθήνα στις 19 Οκτωβρίου, και «για τις πρόσφατες στρατηγικές κινήσεις της Ελλάδας στο διπλωματικό πεδίο, που… ανοίγουν νέες προοπτικές στενότερης συνεργασίας με χώρες που έχουν τις ίδιες προτεραιότητες για την Ανατολική Μεσόγειο, όπως η φίλη Αίγυπτος».

«Οι θέσεις μας ταυτίζονται»

Από το βήμα της συνέντευξης Τύπου που διαδέχθηκε την 9η τριμερή Σύνοδο Κορυφής της 19ης Οκτωβρίου, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης χαρακτήρισε «φάρο σταθερότητας» για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου το σχήμα Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου. «Στην κοινή μας πορεία μόλις προσθέσαμε δύο ακόμη μνημόνια που αφορούν τη διασύνδεση των χωρών μας για τη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας και τη συνεργασία μας σε θέματα αποδήμων», συνέχισε ο κ. Μητσοτάκης, χαρακτηρίζοντας μάλιστα την ενέργεια «σημείο συνάντησης των κοινών συμφερόντων» των τριών χωρών, «στρατηγικό προτέρημα» αλλά και «γέφυρα της Αιγύπτου προς την Ευρώπη», με την υποσημείωση ότι το Κάιρο μπορεί να συμβάλει (ως πάροχος ηλεκτρικού ρεύματος και ως συμμετέχων στο μεσογειακό δίκτυο φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού) στην ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια.

«Οι θέσεις μας ταυτίζονται στην καταδίκη της προκλητικής πρακτικής και της επιθετικής ρητορικής της Τουρκίας… Οι βλέψεις της Τουρκίας εις βάρος των γειτόνων της στην Ανατολική Μεσόγειο προφανώς και συνιστούν μια απειλή για την ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή… Από την πλευρά της η Ελλάδα δηλώνει τις προθέσεις της με τις πράξεις της. Θωρακίζει την άμυνά της… και διαμορφώνει συμμαχίες που εδραιώνουν τον στρατηγικό της ρόλο στην ευρύτερη περιοχή», δήλωσε ο κ. Μητσοτάκης, κοιτώντας προς την πλευρά της Άγκυρας. 

Κοινή διακήρυξη 

Με ενδιαφέρον διαβάζεται, όμως, και η κοινή διακήρυξη Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου που υπεγράφη στις 19 Οκτωβρίου στην Αθήνα, στο πλαίσιο της 9ης τριμερούς Συνόδου Κορυφής, καθώς μέσα από αυτήν οι ηγεσίες των τριών χωρών παίρνουν θέση χωρίς περιστροφές σε μια σειρά από ζητήματα:

Για τους υδρογονάνθρακες στην Ανατολική Μεσόγειο

«Εκφράσαμε την επιθυμία μας να συνεχίσουμε να ενισχύουμε τη συνεργασία μας, μέσω μιας σειράς συμφωνιών για την εξερεύνηση και μεταφορά φυσικού αερίου· παραμένουμε πεπεισμένοι πως η ανακάλυψη αποθεμάτων υδρογονανθράκων μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την περιφερειακή σταθερότητα και ευημερία.»

Για τις τουρκικές προκλήσεις 

«…απορρίψαμε τις παράνομες γεωτρήσεις και σεισμικές έρευνες από τουρκικά σκάφη στην κυπριακή ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδα… επαναλάβαμε την καταδίκη μας για τις συνεχείς παραβιάσεις του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου και των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο Πέλαγος και όλες τις άλλες παράνομες δραστηριότητες σε περιοχές που βρίσκονται εντός της υφαλοκρηπίδας της Ελλάδας… ζητήσαμε από την Τουρκία να απέχει, με συνέπεια και ειλικρίνεια, από προκλήσεις και μονομερείς ενέργειες που παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένης της παρενόχλησης ερευνητικών σκαφών έγκυρα αδειοδοτημένων από την Ελλάδα ή την Κύπρο…»

Για το Κυπριακό 

«…επαναβεβαιώσαμε την ισχυρή υποστήριξή μας σε μια δίκαιη, συνολική και βιώσιμη διευθέτηση σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών που απαιτούν διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία με ενιαία κυριαρχία, ενιαία διεθνή προσωπικότητα και ενιαία ιθαγένεια…»

Για το Φράγμα της Αιθιοπίας

«…αναγνωρίσαμε τον μοναδικό χαρακτήρα της Αιγύπτου ως μιας από τις ξηρότερες χώρες του κόσμου, η οποία εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τον ποταμό Νείλο. Συναφώς, αναγνωρίσαμε την υπαρξιακή απειλή που θα μπορούσε να αποτελέσει το GERD για την Αίγυπτο, εάν πληρωθεί και λειτουργήσει μονομερώς…» 

Για τη Λιβύη

«…επαναλάβαμε τη σημασία διατήρησης του συμφωνηθέντος στον Οδικό Χάρτη χρονοδιαγράμματος για τη διεξαγωγή ελεύθερων και δίκαιων εκλογών την 24η Δεκεμβρίου 2021, χωρίς ξένη παρέμβαση. Ο σεβασμός της εκεχειρίας και του εμπάργκο όπλων, καθώς και η απόσυρση όλων των ξένων δυνάμεων και μισθοφόρων είναι απαραίτητα για την ειρήνη και σταθερότητα στη χώρα.» 

Για τα τουρκολιβυκά μνημόνια του 2019

«…παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και το εμπάργκο όπλων των Ηνωμένων Εθνών στη Λιβύη, και… αμφότερα υπονομεύουν την περιφερειακή σταθερότητα· επιπλέον, το Μνημόνιο Κατανόησης για την οριοθέτηση περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας στη Μεσόγειο παραβιάζει κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δεν συμμορφώνεται με το Δίκαιο της Θάλασσας και δεν μπορεί να παράγει έννομα αποτελέσματα.»