Το ΝΑΤΟ συμπληρώνει, φέτος, 75 χρόνια ύπαρξης (1949-2024), μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον το οποίο πάντως δεν επιτρέπει ανέφελους ή ξέγνοιαστους εορτασμούς.

Τα ημερολογιακά γενέθλια της Συμμαχίας γιορτάστηκαν ήδη, στις αρχές Απριλίου στις Βρυξέλλες, σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών. Το μεγάλο «πάρτι» όμως αναμένεται κατά τη Σύνοδο Κορυφής που θα διεξαχθεί, από τις 9 ως τις 11 Ιουλίου, στην Ουάσιγκτον, εκεί δηλαδή όπου είχε υπογραφεί και η Συνθήκη ίδρυσης του ΝΑΤΟ το 1949. Για την ιστορία, η επερχόμενη Σύνοδος θα είναι η κατά σειρά τέταρτη που διεξάγεται στις ΗΠΑ έπειτα από εκείνες των ετών 1978, 1999 και 2012.

«Σήμερα γιορτάζουμε την 75η επέτειο (σ.σ. από την ίδρυση) της πιο ισχυρής, ανθεκτικής και επιτυχημένης Συμμαχίας στην ιστορία […] Σήμερα, το ΝΑΤΟ είναι μεγαλύτερο, ισχυρότερο και πιο ενωμένο από ποτέ. Στην αρχή είχαμε 12 μέλη. Σήμερα είμαστε 32. Οπότε, μάλλον κάτι κάνουμε σωστά», δήλωσε ο απερχόμενος γενικός γραμματέας της Συμμαχίας, Γενς Στόλτενμπεργκ, στις 4 Απριλίου στις Βρυξέλλες.

Συγκρίνοντας τον αρχικό αριθμό των 12 μελών του ΝΑΤΟ με το σημερινό των 32, ο απερχόμενος γενικός γραμματέας της Συμμαχίας, Γενς Στόλτενμπεργκ (αριστερά, στο κτίριο της Γερμανικής Καγκελαρίας, με τον κ. Ο. Σολτς), εκτιμά ότι «μάλλον κάτι κάνουμε σωστά».

Πράγματι, το ΝΑΤΟ δείχνει πια, στα 75 του, να διανύει φάση αναζωογονημένης «ωρίμανσης». Εάν άλλοτε θεωρούνταν «παρωχημένο», «ανεπίκαιρο» ή ακόμη και «εγκεφαλικά νεκρό» από κάποιους από τους ιδίους τους Συμμάχους (βλ. παλαιότερες δηλώσεις των κ.κ. Εμ. Μακρόν και Ντ. Τραμπ), σήμερα, αντιθέτως, δείχνει κάτι παραπάνω από απαραίτητο. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία του έδωσε εκείνο το φιλί της ζωής που χρειαζόταν προκειμένου να βγει από το τέλμα της μεταψυχροπολεμικής ασάφειας. Στις 24 Φεβρουαρίου του 2022, την ημέρα που οι ρωσικές δυνάμεις μπήκαν στην Ουκρανία, το ΝΑΤΟ απέκτησε ξανά λόγο ύπαρξης, επιστρέφοντας -υπό μια έννοια- στις ρίζες του που δεν είναι άλλες από εκείνες της αποτροπής κάθε ρωσικής (άλλοτε σοβιετικής) απειλής.

Έκτοτε, από το 2022, η Συμμαχία υποδέχθηκε δύο νέα μέλη στις τάξεις της, τη Φινλανδία και τη Σουηδία, προχώρησε στα μεγαλύτερα στρατιωτικά γυμνάσια που έχει πραγματοποιήσει ποτέ στην Ευρώπη (Steadfast Defender ‘24), ανασυντάχθηκε και είδε τις αμυντικές της δαπάνες να επιστρέφουν σε τροχιά αύξησης. «Το ΝΑΤΟ έχει πια επεκταθεί σε 32 χώρες. Έχει πάνω από: 3,3 εκατομμύρια ενεργά στρατεύματα, 1 εκατομμύριο τεθωρακισμένα οχήματα, 20.000 αεροσκάφη και 2.100 πολεμικά πλοία, που όλα τους υποστηρίζονται από τα πυρηνικά οπλοστάσια των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Βρετανίας. Είναι, αναμφίβολα, η πιο ισχυρή στρατιωτική δύναμη που έχει σχηματιστεί ποτέ. Ωστόσο, παρά τη δύναμή της, η Συμμαχία κατατρύχεται από άγχος για το μέλλον της», έγραφε ο Μάθιου Κέντρικ του Eurasia Group στις 3 Απριλίου 2024, στο πλαίσιο άρθρου υπό τον τίτλο «Το ΝΑΤΟ γίνεται 75. Θα (σ.σ. καταφέρει να) φτάσει τα 80;».

«Το ΝΑΤΟ είναι πιο ισχυρό από ποτέ, αφού υποδέχτηκε δύο νέα μέλη, τη Φινλανδία και τη Σουηδία, τον περασμένο χρόνο. Έπειτα από δεκαετίες περιπλάνησης, η Συμμαχία βρήκε έναν νέο σκοπό στην αποτροπή της ρωσικής επιθετικότητας που ήταν άλλωστε και ο αρχικός της λόγος ύπαρξης. Οι ευρωπαϊκές χώρες αυξάνουν, επιτέλους, τις αμυντικές τους δαπάνες. Αυτές οι τάσεις σκιαγραφούν, όλες μαζί, ένα λαμπρό μέλλον για το ΝΑΤΟ, ωστόσο υπάρχουν και κίνδυνοι μπροστά. Η προσπάθεια απόκρουσης της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία τρεκλίζει και ένας αναθεωρητής Πούτιν απειλεί τους Ευρωπαίους γείτονές του», εκτίμησε, σε πρόσφατο άρθρο του, ο Μαξ Μπέργκμαν, διευθυντής του προγράμματος Ευρώπης, Ρωσίας και Ευρασίας στο Stuart Center του αμερικανικού Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών CSIS.

Αναλυτές, όπως ο -εικονιζόμενος- Μαξ Μπέργκμαν του CSIS, ζητούν να αρχίσει η Ενωμένη Ευρώπη -μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Νορβηγία- να διαδραματίζει ισχυρότερο ρόλο. Όχι όμως στο πλαίσιο της εξαγγελθείσας ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας, αλλά εντός του ΝΑΤΟ, καθιστώντας έτσι την ίδια τη Συμμαχία «περισσότερο ευρωπαϊκή».

Το αστείο ή η αλήθεια “I saw Americans fight”

Ωστόσο, σύμφωνα με τον Μπέργκμαν, το θεμελιώδες πρόβλημα επί του παρόντος, για το ΝΑΤΟ, δεν είναι η Ρωσία. «Το κύριο πρόβλημα, το οποίο κάνει πιο δύσκολη παράλληλα και την επίλυση όλων των άλλων προβλημάτων, έγκειται στην υπερβολική εξάρτηση του ΝΑΤΟ από τις Ηνωμένες Πολιτείες», σημειώνει στη σχετική ανάλυσή του ο διευθύνων του προγράμματος Ευρασίας του Stuart Center, ο οποίος είχε στο παρελθόν, την περίοδο μεταξύ 2011 και 2017, περάσει και από τις τάξεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.

Ο Μπέργκμαν συνεχίζει, επισημαίνοντας πως «οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονταν, για δεκαετίες, στο τιμόνι του ΝΑΤΟ, διαχειριζόμενες την άμυνα της Ευρώπης. Ο ανώτατος συμμαχικός διοικητής είναι πάντοτε Αμερικανός και η ύστατη εγγύηση ασφάλειας για το ΝΑΤΟ είναι η αμερικανική πυρηνική αποτροπή. Όταν η Ευρώπη μάχεται, βασίζεται στα αεροσκάφη, στις γραμμές τροφοδοσίας και στις πληροφορίες που παρέχουν οι ΗΠΑ. Και εάν μια χώρα του ΝΑΤΟ δεχόταν επίθεση, οι δυνάμεις των ΗΠΑ θα αναλάμβαναν την ηγεσία στα πεδία των μαχών». Υπογραμμίζει, επίσης, πως υπήρξαν περιπτώσεις, στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν, κατά τις οποίες Ευρωπαίοι πολέμησαν δίπλα σε Αμερικανούς, χωρίς να εντυπωσιάσουν ή να ξεχωρίσουν με τις επιδόσεις και τη δράση τους. Στο Αφγανιστάν για παράδειγμα, Αμερικανοί στρατιώτες έλεγαν, αστειευόμενοι, ότι το ακρωνύμιο ISAF της νατοϊκής αποστολής σήμαινε “I saw Americans fight” («Είδα Αμερικανούς να πολεμούν»), αντί για “International Security Assistance Force” («Διεθνής Δύναμη Αρωγής για την Ασφάλεια»)!

Η υπερβολική εξάρτηση από τις ΗΠΑ

Με βάση όσα έχουν αναφέρει δημοσίως Αμερικανοί πολιτικοί, όπως ο Ρεπουμπλικάνος πρώην πρόεδρος και νυν προεδρικός υποψήφιος Ντόναλντ Τραμπ, τα ενδονατοϊκά «προβλήματα» θα μπορούσαν να «επιλυθούν» εάν οι Ευρωπαίοι έβαζαν βαθύτερα το χέρι στην τσέπη και άρχιζαν να ξοδεύουν περισσότερα χρήματα για την Άμυνα, πιάνοντας τον στόχο του 2% του ΑΕΠ που έχει θέσει το ΝΑΤΟ για τις αμυντικές δαπάνες ήδη από το 2006 και εν συνεχεία εκ νέου από το 2014 και έπειτα. Ο λόγος για έναν στόχο τον οποίο έπιασαν το 2023 μόνον έντεκα από τις συνολικά 31 τότε (καθώς η Σουηδία δεν είχε ενταχθεί ακόμη στο ΝΑΤΟ) χώρες της Συμμαχίας. Ειρήσθω εν παρόδω, και πάντοτε σύμφωνα με τις επίσημες εκτιμήσεις της Συμμαχίας, μόνο 18 από τα συνολικά 32 πια μέλη του ΝΑΤΟ αναμένεται να καλύψουν αυτό το 2% το 2024.

Για τον «επιχειρηματία» Ντόναλντ Τραμπ, όλα είναι θέμα χρημάτων και, ως εκ τούτου, οι ΗΠΑ δεν θα έπρεπε να ξοδεύουν κεφάλαια υπέρ τρίτων, χωρίς ανταλλάγματα ή ανταποδοτικά οφέλη. Για τον «απομονωτιστή» Ντόναλντ Τραμπ, από την άλλη πλευρά, οι ΗΠΑ θα χρειαστεί ούτως ή άλλως κάποια στιγμή να αποσυρθούν από την Ευρώπη και οι Ευρωπαίοι να αναλάβουν την ευθύνη της δικής τους ασφάλειας εντός των συνόρων της Γηραιάς Ηπείρου. Σύμφωνα με αυτήν την προσέγγιση, οι Αμερικανοί θα πρέπει να πάψουν να λειτουργούν ως ο αστυφύλακας ολόκληρης της υφηλίου και οι Ευρωπαίοι, από τη δική τους μεριά, να πάψουν να συμπεριφέρονται ως τσαμπατζήδες/freeloaders στις πλάτες των ΗΠΑ.

Ως προς το πρώτο θέμα,  των χρημάτων, το ποσοστό του ΑΕΠ που ξοδεύει κάθε χώρα για την Άμυνα αξιολογείται όντως ως ενδεικτικό και δηλωτικό της συνεισφοράς της στη συλλογική ΝΑΤΟϊκή θωράκιση.

Στο Αφγανιστάν, Αμερικανοί στρατιώτες έλεγαν, αστειευόμενοι, ότι το ακρωνύμιο ISAF της νατοϊκής αποστολής σήμαινε “I saw Americans fight” αντί για “International Security Assistance Force”.

Το 2% του ΑΕΠ δεν αρκεί

Ωστόσο, όπως αναφέρει ο Μαξ Μπέργκμαν σε ανάλυσή του για το περιοδικό Foreign Affairs, ακόμα και αν όλα τα μέλη του ΝΑΤΟ εκπληρώσουν τον στόχο της Συμμαχίας και συνεισφέρουν το 2% του ΑΕΠ τους στην Άμυνα, οι προσπάθειές τους δεν θα μείωναν σημαντικά τη στρατιωτική εξάρτηση της Ευρώπης από την Ουάσιγκτον. Προσθέτει ακόμη ότι «η Ευρώπη δεν αντιμετωπίζει μόνο ένα πρόβλημα δαπανών. Αντιμετωπίζει και ένα πρόβλημα συλλογικής δράσης».

Όπως και να εξελιχθούν τα πράγματα στο μέτωπο της κεντρικής πολιτικής σκηνής, ανεξάρτητα δηλαδή από την έκβαση των αμερικανικών προεδρικών εκλογών του Νοεμβρίου, οι παροικούντες την Ουάσιγκτον συμφωνούν πια ότι η συμμετοχή των ΗΠΑ στις ευρωπαϊκές υποθέσεις ασφαλείας θα αρχίσει να μειώνεται τα προσεχή έτη. «Ανεξάρτητα από το ποιος θα βρίσκεται στον Λευκό Οίκο, η συμμετοχή και δέσμευση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αποδυναμωθεί τα επόμενα χρόνια. Και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, υπάρχει συναίνεση ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη της δικής τους ασφάλειας», γράφει ο Μπέργκμαν, ο οποίος δεν προέρχεται από το χώρο των Ρεπουμπλικάνων, αλλά των Δημοκρατικών καθώς ήταν επί σειρά ετών fellow στο (προσκείμενο σε αυτούς) Center for American Progress-CAP και έχει διατελέσει συνεργάτης του πρώην υπουργού Εξωτερικών Τζον Κέρι.

Σύμφωνα με την ίδια ανάλυση, «οι περισσότεροι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, σήμερα στην Ουάσιγκτον, έχτισαν την καριέρα τους σε μια περίοδο όπως ήταν εκείνη που διαδέχθηκε τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, κατά την οποία δηλαδή η σύγκρουση στην Ευρώπη φάνταζε λιγότερο σημαντική. Ο πόλεμος στην Ουκρανία τράβηξε την προσοχή των ΗΠΑ πίσω στην Ευρώπη, αλλά αυτή η προσοχή αρχίζει ήδη να μειώνεται. Το πιο σημαντικό είναι όμως ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν πια να εγγυηθούν ότι ο στρατός τους θα είναι σε θέση να υπερασπιστεί την Ευρώπη. Όσοι κάνουν σχεδιασμούς για λογαριασμό του Πενταγώνου έχουν επικεντρωθεί σε μια πιθανή σύγκρουση με την Κίνα. Σε περίπτωση που ξεσπάσει ένας τέτοιου τύπου πόλεμος, οι Ηνωμένες Πολιτείες αναμφίβολα θα αναδιατάξουν τις δυνάμεις τους, στέλνοντας συστήματα αεράμυνας και μεταγωγικά αεροσκάφη στον Ινδο-Ειρηνικό. Η εξάρτηση της Ευρώπης από την αμυντική βιομηχανία των ΗΠΑ θα αποτελούσε, επίσης, σημείο σημαντικής αδυναμίας, καθώς η αμερικανική παραγωγή θα έδινε προτεραιότητα στον ανεφοδιασμό των αμερικανικών δυνάμεων που παίρνουν μέρος σε μάχες».

Εάν, πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, το ΝΑΤΟ θεωρείτο ακόμη και «εγκεφαλικά νεκρό» από ορισμένους από τους Συμμάχους, όπως οι πρόεδροι Εμ. Μακρόν (δεξιά) και Ντ. Τραμπ (αριστερά), σήμερα δείχνει κάτι παραπάνω από απαραίτητο.

Αν ο Τραμπ επικρατήσει στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου, τότε το ΝΑΤΟ θα βρεθεί σε σοβαρό κίνδυνο. Ήδη κυκλοφορούν σχέδια, από δεξαμενές σκέψεις που κινούνται σε γραμμή Τραμπ (όπως είναι για παράδειγμα το Centre for Renewing America και το Heritage Foundation), που σκιαγραφούν την προοπτική μιας ενδεχόμενης σημαντικής υποχώρησης των ΗΠΑ από το ΝΑΤΟ, η οποία που θα περιλαμβάνει τη μείωση του εκεί αμερικανικού προσωπικού και την απόσυρση δυνάμεων από την Ευρώπη. Σε ανάλογες εκτιμήσεις έχουν προβεί, και Ρεπουμπλικάνοι, όπως ο πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, Τζον Μπόλτον. Σύμφωνα με τον Μπόλτον, ο Τραμπ εξακολουθεί να «ρέπει πολύ έντονα προς την κατεύθυνση» της αποχώρησης από τη Συμμαχία, από την οποία είχε παρ’ ολίγον αποχωρήσει τον Ιούλιο του 2018.

Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικάνοι παρουσιάζονται πια, εν έτει 2024, να συμφωνούν ότι το ΝΑΤΟ οδεύει προς μια νέα εποχή αλλαγών, με σημείο αναφοράς την επικείμενη (μεγαλύτερη ή μικρότερη) αμερικανική αποδέσμευση.

Στην ομιλία που εκφώνησε τον περασμένο Ιανουάριο στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, στο Νταβός της Ελβετίας, ο 68χρονος διευθύνων σύμβουλος της JPMorgan Chase, Τζέιμι Ντίμον, ένας επιχειρηματίας που ξεχώριζε επί σειρά ετών ως μέγας χρηματοδότης του Δημοκρατικού κόμματος, είπε ότι ο Τραμπ «είχε σε έναν βαθμό δίκιο για το ΝΑΤΟ».

Βέβαια, το ενδεχόμενο η Συμμαχία να μην προλάβει να κλείσει τα 80 θεωρείται μάλλον παρατραβηγμένο. Το ενδεχόμενο, όμως, η Βορειοατλαντική Συμμαχία να αναγκαστεί να αναδιαμορφωθεί δεν αποκλείεται. Έχουν ήδη αρχίσει, άλλωστε, να κυκλοφορούν σενάρια για ένα ΝΑΤΟ το οποίο θα μπορούσε, ή θα έπρεπε, να γίνει στο μέλλον «περισσότερο ευρωπαϊκό» («A More European NATO»), «αδρανές» («dormant») ή πολυδιάστατο.

Αναλυτές, όπως ο Μπέργκμαν, ζητούν να αρχίσει η Ενωμένη Ευρώπη -μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Νορβηγία- να διαδραματίζει ισχυρότερο ρόλο. Όχι όμως στο πλαίσιο της εξαγγελθείσας ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας, αλλά εντός του ΝΑΤΟ, καθιστώντας έτσι την ίδια τη Συμμαχία «περισσότερο ευρωπαϊκή». Πώς θα μπορούσε να γίνει, στην πράξη, κάτι τέτοιο; Μέσα από την ανάπτυξη δομών και μηχανισμών καλύτερου συντονισμού σε όλα τα επίπεδα, όχι μόνο επιχειρησιακά αλλά και στο μέτωπο της αμυντικής βιομηχανίας. Ο Μπέργκμαν μοιάζει να ζητά, με άλλα λόγια, τα βήματα που έχουν όντως γίνει από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ενωσης τα τελευταία χρόνια (Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας, Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία-PESCO κ.ά.) να αποκτήσουν έναν περισσότερο νατοϊκό προσανατολισμό.

Ο Κιθ Κέλογκ, ο οποίος είχε διατελέσει προσωπάρχης του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ την περίοδο της προεδρίας Τραμπ, έχει αναφερθεί, ειδικά, στη Συμμαχία των «πολλών ταχυτήτων».

Από εκεί και πέρα ωστόσο, σε ό,τι έχει να κάνει με το μέλλον του ΝΑΤΟ, δείχνουν να υπάρχουν και άλλες επιλογές πέραν της «ευρωπαϊκής». Παράγοντες προερχόμενοι από το στρατόπεδο, είτε του ιδίου του Τραμπ είτε ευρύτερα του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, έχουν ήδη αρχίσει να διακινούν ιδέες περί Συμμαχίας «πολλών ταχυτήτων» (“tiered alliance”) ή Συμμαχίας «αδρανούς/εν υπνώσει» (“dormant”).

Ο Κιθ Κέλογκ, ο οποίος είχε διατελέσει προσωπάρχης του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ την περίοδο της προεδρίας Τραμπ, έχει αναφερθεί, ειδικά, στη Συμμαχία των «πολλών ταχυτήτων». Με το σκεπτικό ότι θα καλύπτει -αμυντικά- τα μέλη της ανάλογα με τα ποσά που εκείνα θα καταβάλλουν ως δαπάνες για την Άμυνα.

Παράλληλα, υπάρχει και το σενάριο του dormant NATO που προωθείται από πολιτικά συντηρητικούς Αμερικανούς αρθρογράφους όπως ο Σουμάντρα Μάιτρα του περιοδικού the American Conservative. Αναφέρει, χαρακτηριστικά, πως το «αδρανές» ΝΑΤΟ θα ενεργοποιείται μόνο σε περιόδους κρίσης, θα σταματήσει να επεκτείνεται, θα σταματήσει η χρηματοδότηση της νατοϊκής γραφειοκρατίας και θα είναι σε περιόδους μη-κρίσης «στον πάγο». Με βάση αυτό το σενάριο, οι αμερικανικές δυνάμεις πυροβολικού και πεζικού, που βρίσκονται σήμερα στην Ευρώπη, θα αποχωρήσουν, αφήνοντας πίσω μόνον την αμερικανική ναυτική-πυρηνική ομπρέλα που θα συνεχίσει να καλύπτει τη Γηραιά Ήπειρο».